Kiều Chinh, chủ tịch sáng lập VCF nói chuyện
về việc giúp xây trường làng Văn Ấp - Hà Nam

Trần Quý

* * *

Chiều Chủ Nhật, 30-7-2000, một số đồng hương nguyên quán làng Văn Ấp tỉnh Hà Nam hiện sống ở Hoa Kỳ đã cùng nhau họp mặt tại tư gia ông Trần Cự Hải, cư dân thành phố Garden Grove, California, để cùng nhau tìm phương cách giúp quê cũ có một trường tiểu học.

Văn Ấp là một làng quê nghèo thuộc xã Bồ Đề, tỉnh Hà Nam, miền Bắc Việt Nam. 25 năm sau chiến tranh, hàng trăm trẻ em vùng quê này vẫn chưa có trường học. Đồng hương Văn Ấp từ Hoa Kỳ về thăm, thấy sót sa khi biết con trẻ trong làng phải đi bộ hàng cây số sang các xã lân cận học nhờ.

Không ai mong con em quê mình sẽ tiếp tục thất học. "Chúng tôi muốn giúp làng cũ có một trường tiểu học," ông Trần Cự Hải nói, "nhưng số đồng hương Văn Ấp định cư tại Hoa Kỳ không bao nhiêu người. Dù tận lực đóng góp, vẫn không đủ ngân khoản cần thiết để xây trường. Giữa lúc tính mãi không xong, chúng tôi nghe bà con bàn tán việc "Hội của bà Kiều Chinh" giúp xây nhiều trường tiểu học tại Việt Nam. Hồi tháng 5, tình cờ thấy bà Kiều Chinh tại nhà hàng Viễn Đông. Dù không quen biết trước, chúng tôi vẫn mạnh dạn xin gặp."

Vietnam Children Fund, trụ sở chính tại Washington D.C., là một tổ chức bất vụ lợi, hoạt động quyên góp để xây tặng trẻ em Việt Nam 61 trường tiểu học, trị giá trên 3 triệu mỹ kim. Cho tới nay, 9 ngôi trường đầu tiên đã xây dựng xong và dự án 18 ngôi trường kế tiếp đã được duyệt xét để lần lượt thực hiện.

"Và hôm nay," ông Hải giới thiệu,"bà Kiều Chinh nhận lời mời đến dự buổi họp mặt, để nói chuyện về việc hội VCF có thể trợ giúp chúng ta xây dựng trường làng Văn Ấp."

Câu chuyện lập hội tại Hoa Kỳ để xây trường cho Việt Nam, theo Kiều Chinh, khởi sự từ 1992.

Nhân dịp được mời làm diễn giả danh dự trong buổi lễ Kỷ Niệm 10 Năm Đài Tử Sỹ Hoa Kỳ trong chiến tranh Việt Nam (Vietnam War Memorial Wall, Washington D.C.), Kiều Chinh đã có dịp gặp gỡ một số cựu chiến binh Hoa Kỳ từng tham chiến tại Việt Nam. Tất cả, chia xẻ với Kiều Chinh ý nguyện "xây dựng tại Việt Nam những công trình hướng về tương lai để vinh danh hơn hai triệu người thuộc mọi quốc tịch đã chết trong chiến tranh."

Từ ý nguyện trên, VCF (Vietnam Children Fund: Ngân quĩ cho trẻ em Việt Nam) được thành lập. Trong số các vị cùng sát cánh trong VCF có nhiều nhân vật Hoa Kỳ danh tiếng, như:

- Nhà báo Terry Anderson, từng bị bắt làm con tin và cầm tù nhiều năm tại Beyrouth, được coi là anh hùng của giới truyền thông Mỹ, cùng với Kiều Chinh là đồng chủ tịch sáng lập.

- Ông Lewis Puler Junior, luật sư, tác giả được tặng giải văn chương Pullitzer, là Phó Chủ Tịch Hội Đồng Quản Trị.

- Luật sư John Wheeler, nguyên chủ tịch hội đồng quyên góp xây dựng Vietnam War Memorial Wall, là chủ tịch điều hành của Hội.

- Ông James V. Kimsey, chủ tịch sáng lập công ty truyền thông quốc tế American Online, là hội viên danh dự.

Vietnam Children Fund chính thức khởi sự hoạt động từ 1993 và ông Lewis Puller Junior tự nguyện làm sứ giả đầu tiên của VCF đi Việt Nam để quyết định tại chỗ các dự án xây dựng.

Lewis là con trai đô đốc Lewis "Chesty" Puller Senior, vị danh tướng huyền thoại của nước Mỹ thời Thế Chiến II. Tới thời chiến tranh Việt Nam, Lewis Junior tốt nghiệp trường võ bị Westpoint, là sĩ quan Thủy Quân Lục Chiến. Trong một trận chiến tại Quảng Trị, ông bị thương, phải cắt cụt cả hai chân, mất nhiều ngón tay. Phấn đấu với thương tật, ông trở thành một luật sư và một tác giả danh tiếng, được trao tặng giải văn chương Pullitzer với cuốn tự truyện "The Fortunate Son" (Người con may mắn).

"Hình ảnh Lewis Junior ngồi xe lăn trở lại chiến trường cũ để lo xây trường cho trẻ em Việt Nam làm xúc động lòng người." Kiều Chinh nói. Sau chuyến đi không bao lâu, Lewis Junior qua đời năm 1994, nhưng tấm lòng của vị phó chủ tịch quá cố đã biến thành sức mạnh, giúp hội vượt qua mọi trở ngại.

Mùa xuân 1995, ngôi trường đầu tiên do Hội xây dựng được hoàn tất với kinh phí 115,000 USD tại Đông Hà, bờ Nam sông bến Hải, nơi từng chia đôi nước Việt Nam. Nhân dịp này, cùng với đồng chủ tịch Terry Anderson và người bảo trợ đầu tiên cho hội là ông James V. Kimsey, chủ tịch Amerca Online, Kiều Chinh đã trở về khánh thành, gắn bảng đặt tên trường là Lewis Puller Junior, để tưởng nhớ người sứ giả thiện chí của hội.



Sau 41 năm xa Hà Nội, 20 năm Saigon, đây cũng là lần đầu tiên Kiều Chinh trở về thăm quê hương. Chuyến trở về được nhật báo Los Angeles Times tường thuật đầy đủ và đài truyền hình KTTV\Fox thực hiện thành phim tài liệu "Kieu Chinh: A Journey Home." Cuốn phim được Hàn Lâm Viện Truyền Hình Hoa Kỳ trao giải Emmy năm 1996.

Để có thể xây được nhiều hơn, nhanh hơn, từ ngôi trường thứ hai, kinh phí của Hội tài trợ cho mỗi trường được quyết định là khôngquá 50,000 USD. Từ đây, lịch trình xây trường được tuần tự luân phiên thực hiện tại cả ba miền Trung, Nam, Bắc: Ninh Bình, Trà Vinh, Sơn La, Quảng Nam, Nghệ An, Đà Nẵng, Hà Đông...

Ngôi trường thứ bẩy do hội xây dựng tại quận Hoà Vang, Đà Nẵng, được khánh thành năm 1999, đúng mùa miền Trung đang bão lụt. Ông bà Pete Peterson, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam và Luật sư John Wheeler, chủ tịch điều hành VCF đã cùng dân làng "lội nước lụt" tới dự lễ khánh thành.

Ngôi trường thứ 8 do VCF góp phần được xây tại Nhân Chính, tên cũ là Mọc Cự Lộc, Hà Đông. Đây là làng quê của ông nội Kiều Chinh. Đầu năm 2000, lần thứ hai, Kiều Chinh trở về Việt Nam để khánh thành ngôi trường tại quê nội.

Do sự đóng góp và yêu cầu của Đại Sứ Peterson, ngôi trường thứ 9 được xây tại An Đoài, Hải Dương, nơi ông Peterson khi còn là phi công thời chiến đã bị bắn rơi và cầm tù. Trường được khánh thành tháng 11-2000.

Từ 2001, lịch xây dựng các trường kế tiếp sẽ được lần lượt thực hiện ở Quảng Ngãi, Củ Chi, Thừa Thiên, Kontum, Cao Bằng, Ninh Bình, Phú Thọ, Tuyên Quang, Bến Tre, An Giang, Hà Tĩnh, Bình Định, Lạng Sơn, Cà Mau, Bạc Liêu, Thanh Hoá, Gia Lai, Hải Phòng...

Các ngôi trường VCF tài trợ xây dựng đều được giám sát kỹ thuật đúng qui cách, do một đại diện của hội là kỹ sư Sam Russell, giám đốc ElecTech Services Co., Ltd., một công ty Hoa Kỳ có mặt tại Việt Nam từ nhiều năm qua.

Tổng số ngân sách dự án trên 3 triệu USD hiện đã sẵn sàng được phân nửa. Tiền quyên góp cho VCF không chỉ là con số chục ngàn, trăm ngàn USD đến từ các đại công ty như America Online, MCI, Coca Cola, Federal Express... mà còn là 5, 10 USD của những người già tại nhà thờ, các học sinh tại trường đóng góp theo kiểu "P to P" (People to People: người giúp cho người). Đặc biệt trong năm vừa qua, một cụ bà gốc Pháp lai Việt 92 tuổi không con cháu, trước khi qua đời đã làm di chúc để lại cho hội VCF cả gia tài gồm các bất động sản ở NewYork, Ý và Pháp. Di sản cụ bà để cho hội hiện đang làm thủ tục chuyển giao và ngôi trường thứ 27 của VCF sẽ mang tên cụ bà là Thy Harjart, được xây tại làng quê ngoại cũ của cụ gần Hải Phòng.

Cho tới nay, hầu hết ngân khoản VCF có để xây trường cho trẻ em Việt Nam đều đến từ các tổ chức và công dân Hoa Kỳ. Hội chưa hề thực hiện quyên góp trong khu vực cộng đồng người Việt.

Trước việc các đồng hương trong cuộc họp mặt muốn cùng nhau đóng góp cho VCF và nhờ hội tài trợ thêm cho đủ ngân khoản xây trường làng Văn Ấp, Kiều Chinh tin tưởng ý nguyện tốt đẹp ấy sẽ được Hội Đồng Quản Trị của VCF đón nhận và vui vẻ đáp ứng.

Để có thể được VCF biểu quyết giúp đỡ, trước hết xin viết thư cho hội. Thư viết bằng Anh ngữ, tiếng Anh sai văn phạm cũng được. Hãy ghi rõ dân số trong làng, số trẻ em, ngân khoản đã có và còn thiếu. Tiền góp cho hội được trừ thuế. Chi phiếu đóng góp xin đề rõ cho "The Vietnam Children Fund". Hội có chương-mục ở City Bank. Nếu có sẵn, xin kèm theo dự án, họa đồ, các bản chiết tính, thời điểm muốn khởi công và hoàn tất. Hồ sơ có thể gửi thẳng tới địa chỉ của Hội: Box 150, Unionville, VA 22567, đề gửi ông John Wheeler hoặc đề cho Kiều Chinh cũng được.

Hội đồng quản trị VCF mỗi năm chỉ họp ba lần. Nếu gửi kịp, hồ sơ sẽ được xét biểu quyết ngay trong phiên phiên họp sắp tới vào ngày 22-10-2000 tại NewYork.

Thông thường, sau khi chấp thuận dự án tài trợ xây trường, Hội sẽ giao tiền cho ban xây cất trường làm ba đợt. Sau đợt đổ nền, làm móng, giám đốc của VCF tại Việt Nam là kỹ sư Sam Russell có thể đến tận nơi kiểm soát. Sau khi nền móng đước công nhận vững chắc đúng qui cách, hội sẽ giao tiền đợt hai, rồi đợt ba.

Sau khi nhiều câu hỏi về việc xây trường được giải đáp, buổi họp mặt tại tư gia ông Hải kết thúc vào lúc 6 giờ chiều.

"Cám ơn chị (chủ nhà) đã cho uống nước, ăn trái cây. Hôm nay được về với các con, các cháu vào giờ này là sớm." Kiều Chinh vui vẻ nói khi chia tay.

Ngôi trường dự tính xây dựng tại Văn Ấp sẽ mang tên là trường Bồ Đề. Năm 2001 sắp tới, tại làng quê Văn Ấp ở Việt Nam sẽ có ngày hội đình thật lớn. Hy vọng trường Bồ Đề sẽ khánh thành kịp mùa hội làng.

KIỀU CHINH, Hà Nội - Sàigòn - Hollywood - Little Saigon
GIAO CHỈ

Đỗ Ngọc Yến và Kiều Chinh


Nữ sĩ Nhã Ca sinh trưởng tại Huế, tác giả của 41 tác phẩm xuất bản tại Việt Nam và Hoa Kỳ đã chủ biên cuốn thứ 42 vào năm 1991 với tựa đề là Kiều Chinh – Hà Nội – Sài Gòn – Hollywood.
Cuốn sách trình bầy đầy đủ về cuộc đời của nàng Kiều trong làng điện ảnh Việt Nam và Á Châu gồm bài viết của 29 tác giả Việt – Mỹ. Đoạn cuối của phần cuộc đời Kiều Chinh từ Hà Nội đến Sài Gòn, nhà văn Nhã Ca đã ghi lại như sau:
“Bạn đã gặp Kiều Chinh của chúng ta rồi chứ? Chưa à? Không sao. Rồi bạn sẽ gặp, sẽ yêu quý. Bạn sẽ thấy không thể viết về Kiều Chinh vắn tắt tầm thường, như những trang tôi đã viết vội vã cho kịp góp vào cuốn sách này.
Mất mẹ, mất em, mất anh, mất bố, mất cả tuổi trẻ và hạnh phúc. Cũng như bất cứ người đàn bà nào trong thời đại chúng ta, Kiều Chinh đã có chung những khổ đau mất mát.
Nàng tới với cuộc đời, không có thời con gái để mơ mộng, hẹn hò. Nàng tới với điện ảnh, khi đã trở thành bà mẹ chín chắn. Rồi mất quê hương, tiêu vong sự nghiệp, tan cửa nát nhà. Kiều Chinh vẫn từ tốn bước lên, một mình đi trên con đường đã chọn. Khác với hầu hết những ngôi sao lừng lẫy của điện ảnh thế giới. Đó chính là Kiều Chinh của Việt Nam.”
Khi viết sách về Kiều Chinh, văn sĩ Nhã Ca của xứ Thần Kinh đã theo chân cô gái nhỏ gốc Bắc Kỳ từ Hà Nội vào Sài Gòn rồi sang đến Mỹ.
Bằng những mẩu chuyện chị em tỷ tê tâm sự, độc giả cảm thấy hết nỗi đoạn trường trong cuộc đời gian truân của nàng Kiều điện ảnh. Mười lăm tuổi di cư một mình. Mười sáu tuổi đã lấy chồng mà chưa hề có được mối tình đầu. Năm 1957, mười tám tuổi bắt đầu đóng phim Hồi Chuông Thiên Mụ. Năm 1975 đóng phim thứ 22 tại Singapore. Qua định cư tại Hoa Kỳ, làm lại từ đầu và đóng thêm gần 40 bộ phim đủ loại với Hollywood.
Với một sự nghiệp điện ảnh lâu dài và bao quát như thế, Nhã Ca còn e ngại rằng có người vẫn chưa biết đến một minh tinh màn bạc Việt Nam đã trải qua 3 thế hệ phim trường. Từ vai người tình, người vợ, người mẹ và mới đây là vai bà nội.
Nhã Ca hỏi thêm một lần nữa: “Bạn đã gặp Kiều Chinh của chúng ta chưa?”
Vâng, thưa cô Nhã Ca, lần này thì San Jose chúng tôi sẽ gặp đấy. Suốt bao nhiêu năm, Kiều Chinh thường bay đi bay lại giữa Orange County và San Francisco vì đóng nhiều vai phụ nữ Tàu rất nổi tiếng. Đã ngồi xe hoa diễn hành tại quận Cam và rất nhiều lần diễn hành cho Chinese New Year. Nhưng năm 2005 này, ghi dấu 30 năm người Việt tại Hoa Kỳ, Kiều Chinh mới có dịp chính thức ra mắt San Jose.
Nếu bạn vẫn chưa biết nhiều về Kiều Chinh thì xin nghe thêm ý kiến của “Áo Lụa Hà Đông,” thi sĩ Nguyên Sa – Trần Bích Lan.
Ông Nguyên Sa lúc còn sống đã mơ ước tổ chức một tuần lễ Kiều Chinh. Để chiếu lại tất cả các phim nàng đóng. Ông tưởng tượng những hình thức trang trọng nhất dành cho đệ nhất minh tinh Việt Nam. Ông đưa mộng vào thực, ông kể tên quan khách tham dự. Tả lại khung cảnh lúc Kiều Chinh đọc diễn văn cảm ơn. Ông viết rằng Kiều Chinh là sự thu hút tuyệt đối. Và sau cùng thi sĩ nói rằng ông đã thấy qua đôi mắt Kiều Chinh có một nỗi buồn nào đó, ông sẽ đi tìm kiếm cho ra nỗi buồn của nàng. Rồi Nguyên Sa tưởng tượng rằng ông đã trao cho nàng một bó hoa khai mạc Tuần Lễ Kiều Chinh. Thi sĩ Trần Bích Lan, sau đó đã ra đi thật xa vào cõi vô cùng trước khi ông thực sự tổ chức Tuần Lễ Kiều Chinh. Bởi vì đó chỉ là một niềm mơ ước: “Áo nàng vàng, ông về yêu hoa cúc. Áo nàng xanh, ông khuất nẻo chân trời.” Xin sửa thơ ông một lần.
Cũng trong giấc mơ về Tuần Lễ Kiều Chinh, thi sĩ Nguyên Sa tả rằng ông đã đứng cạnh nhà văn Mai Thảo. Cứ như là chuyện Liễu Trai. Phần ông Mai Thảo viết rằng: “Phong thái nghệ sĩ thanh lịch, ăn ở đầy đặn và khả ái với mọi người, đã đem lại cho Kiều Chinh phần thưởng tinh thần còn quý hơn tất cả các giải thưởng và huy chương từ Hà Nội – Sài Gòn đến Hollywood.” Xong rồi, Mai Thảo cũng ra đi. “Để thấy hình ta những miếu đền.”
Nhân nhân dịp đầu năm Ất Dậu, Kiều Chinh về San Jose, và San Jose với 100,000 dân Việt của thành phố điện tử Bắc Cali sẽ có dịp biết thêm về cuộc đời của một nữ tài tử điện ảnh Việt Nam.
Hơn 50 năm về trước, ngày 20 tháng 7-1954, hiệp định Geneve chia đôi đất nước, có một cô bé tên là Nguyễn Thị Chinh, 15 tuổi, mồ côi mẹ, di cư vào Nam một mình. Cha cô ở lại Hà Nội đi tìm con trai nên đã gửi con gái theo gia đình bạn.
Chuyến bay DC3 định mệnh chở cô bé đơn côi từ Gia Lâm vào Tân Sơn Nhất đã đem lại cho miền Nam một đệ nhất minh tinh điện ảnh.
Bắt đầu từ năm 1957, Kiều Chinh 18 tuổi đóng phim Hồi Chuông Thiên Mụ. Năm 1975 đóng Full House tại Singapore giữa lúc Sài Gòn thất thủ.
Đó là phần thứ nhất của cuộc đời nữ tài tử Kiều Chinh trải qua mười tám năm, qua 22 phim giao duyên với điện ảnh Việt Nam, Hoa Kỳ, Phi Luật Tân, Ấn Độ để đoạt giải “tài tử được ái mộ nhất” trong đại hội điện ảnh Á Châu 1973.
Năm 1968, Kiều Chinh đóng phim Destination Việt Nam và đã trở thành quốc khách của Phi Luật Tân.
Với thành tích ngoại giao điện ảnh, cô đã đoạt giải văn học nghệ thuật của tổng thống Việt Nam Cộng Hòa năm 1969.
Năm 1971, Kiều Chinh có cơ hội đóng vai công chúa Ấn Độ tại New Delhi và đã được vinh dự tiếp đón như một nàng công chúa thực sự. Đó là những giây phút vinh quang của Kiều Chinh, Hà Nội, Sàigòn.
Thành quả rực rỡ tại Việt Nam là phim Người Tình Không Chân Dung năm 1970. Phim này vào năm 1973 đã đoạt giải phim chiến tranh hay nhất và nữ diễn viên xuất sắc nhất của đại hội điện ảnh Á Châu tại Đài Bắc.
Tháng 4-1975, một lần nữa chuyến bay định mệnh từ Singapore đi vòng khắp thế giới để Kiều Chinh đoàn tụ với các con ở Canada và sau cùng cả gia đình tỵ nạn tại Hoa Kỳ.
Một lần nữa, cánh cửa Hollywood hé mở để thử thách cô tài tử của Sài Gòn bắt đầu làm lại lịch sử.
Và Kiều Chinh, với khả năng sẵn có, với quyết tâm của một bà mẹ có gia đình phải sinh tồn, nữ diễn viên không hề tốt nghiệp một ngày kịch nghệ đã khởi sự với bộ phim Television nổi tiếng MASH.
Sau đó là một loạt phim từ the Children of An Lạc cho đến The Letter. Rồi đến phim mới nhất Kiều Chinh đóng vai bà mẹ Trung Hoa ra mắt cuối năm 2004 tại San Francisco.
Một trong các nét đặc biệt là nữ tài tử điện ảnh Việt Nam đã từng đóng rất nhiều phim với vai trò phụ nữ Á Châu của nhiều nước. Từ bà mẹ Lào, người vợ Cam Bót, người tình Đại Hàn, người tình Trung Hoa, bà mẹ Tàu, công chúa Ấn Độ...
Lẽ dĩ nhiên ai cũng biết, nữ minh tinh của chúng ta không hề nói được ngôn ngữ của các quốc gia Á Châu nhưng khả năng diễn xuất và kinh nghiệm điện ảnh sẵn có đã là ưu điểm để các hãng Hoa Kỳ mời cô cộng tác từ điện ảnh đến truyền hình.
Trong buổi nói chuyện mới đây với chúng tôi, tài tử Kiều Chinh cho biết là trong số hơn 20 phim đóng tại Việt Nam thì “Người Tình Không Chân Dung” là bộ phim có nhiều kỷ niệm nhất. Thật vậy, phim này được sự bảo trợ của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa nên đã có sự góp mặt của toàn thể Hải Lục Không Quân. Những đoạn phim bây giờ còn lưu lại gần như là các ghi dấu cuối cùng của các chiến sĩ miền Nam Việt Nam. Điều gây xúc động nhiều hơn nữa là phần lớn các bạn bè thân hữu của Kiều Chinh vào thời kỳ quay phim này, đều đã ra đi hoặc là bây giờ đã già yếu ở bốn phương trời.
Câu chuyện điện ảnh tiếp theo khi chúng tôi đã nhắc đến phim Việt Nam mới nhất mà Kiều Chinh cộng tác với nhóm trẻ tại Orange County. Đó là phim Journey of the Fall. Phim vừa quay ngoại cảnh mấy tháng tại Thái Lan với nội dung câu chuyện về những ngày sau cùng của Việt Nam Cộng Hòa. Trong phim này Kiều Chinh đóng vai bà nội của một cháu nhỏ. Sau bao nhiêu gian truân cháu bé sẽ có một cuộc đời mới tại Hoa Kỳ.
Từ Người Tình Không Chân Dung của một Việt Nam khói lửa năm 1970 đến Hành Trình Đổ Vỡ 75 được dựng thành phim hoàn tất năm 2005. Những tựa đề và những năm tháng như thế có gợi cho chúng ta những xúc động gì không?
Kiều Chinh của chúng ta, như Nhã Ca đã viết, hơn 30 năm trước trong vai người phụ nữ thời loạn ra sa trường tìm người tình không chân dung. Nàng không tìm thấy người yêu, nhưng đã thấy cả một đạo quân vất vả trong một cuộc chiến lầm than.
Cũng suốt 30 năm qua Kiều Chinh đã có dịp tham dự vào các phim trường quốc tế, đóng các phim truyện và các bộ phim tập truyền hình cho Hollywood. Đã nhận biết bao nhiêu tước hiệu danh dự từ điện ảnh, đến xã hội, văn hóa giáo dục trên các diễn đàn thế giới. Bởi vì nàng không phải chỉ hoạt động cho điện ảnh mà sống cho cả cuộc đời với cộng đồng Việt trong xã hội Hoa Kỳ rộng lớn.
Sau cùng, với thời gian, cô đã trở về với điện ảnh Việt Nam trong tay các nhà sản xuất trẻ, các đạo diễn rất thanh niên của một Little Saigon. Như vậy minh tinh một đời của chúng ta đã trở lại vai trò khiêm tốn và bình dị trong vai bà nội Việt Nam di tản. Về đây nghe em, về đây nghe em, mặc áo the đi guốc mộc...
Cái thời xưa ngồi trên xe Jeep, trên chiến xa, trên trực thăng đi tìm người tình không chân dung trong những đêm hỏa châu soi sáng tiền đồn, những ngày ấy đã thật xa rồi. Những ngày đóng vai công chúa Ấn Độ khai mạc lễ tiếp tân.ª

Trần Quang nhận xét về Kiều Chinh

NGUYỄN QUANG MINH


LTS: Nghệ sĩ Trần Quang, diễn viên điện ảnh gạo cội nhất của Việt Nam, từng tốt nghiệp thủ khoa trường điện ảnh Việt Nam khoá1, năm nay 63 tuổi, với hơn 40 năm trong nghề diễn xuất. Nhân dịp nói về điện ảnh, ông đã có những nhận xét thẳng thừng về những nữ diễn viên của Việt Nam. Những nhận xét của ông dựa trên kinh nghiệm của một người đã nhiều năm trong nghề, do đó, không ngoài ý muốn xây dựng. Cuộc trao đổi có thể làm mất lòng với những người liên hệ, tuy nhiên, chúng tôi tin rằng, những nhận xét của Trần Quang phản ảnh một sự thật mà đám đông xưa nay vẫn nghĩ mà không nói ra.

NQM: Nói về nghệ thuật diễn xuất trong kịch hay trong phim, thì theo ông, ở điểm nào quan trọng, ông nhận xét gì về nét diễn xuất ở tài tử Kiều Chinh?
TQ: Đối với tôi, nếu nói về nghệ thuật, tôi là một người rất khó khăn, khó tính. Khi không nói thì thôi, đã nói, phải nói thẳng, nói thật… để phê bình, góp ý cho nhau. Trong bộ phim The Joy Luck Club, Kiều Chinh sau khi rời khỏi Việt Nam, vai diễn trong phim này đã cho Kiều Chinh một đất diễn hay nhất, một cơ hội bằng vàng… Nếu người diễn viên đạt được vai diễn này một cách xuất sắc, được nhận Oscar ngay lập tức. Nhưng khi coi phim này, vai Kiều Chinh đóng, không biết chị đóng như thế nào, lại không thể hiện được hết tính cách của nhân vật. Ví dụ như cảnh hai bàn tay của người mẹ rướm máu đẩy con đi; hoặc lúc đặt con trở lại… khuôn mặt của Kiều Chinh không diễn được nỗi đau vô vàn của người mẹ đối với tình huống, hoàn cảnh đành đoạn của người mẹ rứt ruột bỏ con đi. Đó là chỗ Oscar!
NQM: Thế nhưng, nhiều người xem lại cho rằng Kiều Chinh lại diễn quá, tỏ ra biểu cảm quá mức sự thật. Đến mức cường điệu, anh nghĩ sao?
TQ: Đó là chuyện tại sao chúng ta, những diễn viên Việt Nam nên đi xem phim Mỹ, coi người ta diễn xuất. Họ đã chinh phục được ngay cảm tình của người xem từng tình huống, như tôi đang đóng vai A, vai Y, vai Z, tôi đang nói trong tâm trạng của người cha, người mẹ, tôi đau khổ, hạnh phúc, sung sướng ra sao. Họ đóng thật, chứ không over act. Trong giới kịch ảnh chúng tôi có câu “rặn diễn xuất”, tức là cố mãi mới ra diễn. Đừng bao giờ cố diễn cả. Mà hãy để cho nhân vật ngấm vào mình, để ánh mắt đau xót, bàng hoàng, hạnh phúc tự nó diễn tả. Phải để cho làn da của mình trên khuôn mặt nó cử động, nó giựt nhẹ theo từng nỗi xúc động ra sao… Diễn viên Mỹ người ta diễn rất lặng, không cần phải gào thét, khóc lóc. Nhưng vẫn tả, diễn được những trạng thái tình cảm khác nhau. Đó mới là đỉnh cao của diễn xuất. Kiều Chinh chưa diễn được như vậy. Tôi có cảm tưởng như cơ phận rung cảm trên khuôn mặt Kiều Chinh nó bị lỳ đi, không chút biểu cảm. Rất vô hồn, mặc dù chị có cố gắng gào, thét. Kiều Chinh không sống tới nơi tới chốn với nhân vật của chị. Trời ơi! Oscar! Oscar!
NQM: Hay là đạo diễn… dỏm? Không đạo diễn được scene đáng Oscar mà Kiều Chinh đang thủ vai?
TQ: Ở đây, có lẽ tôi phải nói thế này, đạo diễn hoàn toàn không nhúng tay vào phần diễn này. Vì nếu họ nhúng tay vào, họ có thể đem cả trăm ngàn người khác vào diễn. Nhưng tại sao người ta mời Harrison Ford, Michael Douglus vào đóng làm gì…Vì người ta đóng được, thể hiện nhân vật đó, chinh phục khán giả. Nói ra Chinh đọc được sẽ giận, sẽ buồn, nhưng Quang nói thẳng, dù rất quí, rất yêu Chinh, nhưng trong tình nghề nghiệp, mình tiếc cơ hội bằng vàng, để Chinh thu phục tất cả cảm tình của mọi người, vì người Việt Nam nhận được giải Oscar sung sướng biết mấy. Chinh đã có đất diễn hơn ba bà mẹ kia, vì không có hoàn cảnh diễn như Chinh, thế mà… tiếc quá. Chỉ cần chỗ đó thôi!
NQM: Đi ngược lại thời gian, một vai diễn khác mà nữ tài tử Kiều Chinh vẫn hãnh diện trong đời điện ảnh của mình, vai nữ chính trong phim “Người Tình Không Chân Dung”, ông nhận xét gì về vai diễn này?
TQ: Thật ra mà nói, phim này đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc đã đưa ra một triết thuyết sống, một cái nhìn của anh ta cho nhân vật Dạ Lan có thật ngoài đời, một tiếng nói mà hàng triệu người lính của chúng ta yêu mến, ngay tôi cũng mê nhân vật này. Trả lời thẳng vào câu hỏi, tôi cho rằng, trong vai diễn Dạ Lan, sự gò bó và khuôn mặt lạnh của Kiều Chinh đã chưa thể hiện đúng nữ nhân vật ở trong tình huống mông lung, sự thương cảm kính mến, sự hy sinh cao cả của các chiến sĩ, để làm một hành động cao thượng nhận lấy hoàn cảnh khó khăn cho mình. Phải diễn được nội tâm ray rứt, phải sống thật với mình chứ, bởi vì mình có biết người đó là ai đâu, mà bây giờ mình phải thương, phải sống với người đó vì những lời mình đã hứa… Những giây phút cần diễn tả nội tâm khi một mình, sống với chính mình, Kiều Chinh chưa thấy, chưa cảm, chưa diễn tả ra nội tâm của vai diễn. Ngay khi dưới hầm, gặp các chiến sĩ, Kiều Chinh không diễn được những hoàn cảnh thích đáng, theo yêu cầu. Có lẽ Kiều Chinh chọn một lối diễn riêng của mình, theo ý của mình. Theo tôi nghĩ Kiều Chinh đã chọn sự lạnh lùng, băng giá thay cho sôi nổi khi gặp anh đại úy không quân do tôi thủ diễn. Đã có những giây phút từ cuộc tình thoáng chốc, trao đổi rất con người… Không gian riêng biệt, đối diện với riêng mình, nếu Kiều Chinh bớt băng giá đi, tôi nghĩ sẽ làm cho vai diễn của chị thật hơn và nhập vai hơn. Thôi thì Chinh chọn con đường diễn đó rồi, thì thôi.
NQM: Dường như giới kịch ảnh chúng ta thiếu những bài phê bình, những nhà phê bình chỉ ra những cái hay, cái dở, cái dỏm của mỗi cuốn phim hay mỗi diễn viên. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên, tôi được nghe anh phê bình về một diễn viên hàng đầu của điện ảnh Việt Nam là Kiều Chinh. Nói về diễn xuất, theo anh, điều gì khiến cho diễn viên này khác với diễn viên khác?
TQ: Trước hết phải là tài năng thiên phú trước đã. Còn nhân dáng hình hài chỉ giúp thêm một phần nào. Nếu có một dáng cao ráo, nét đẹp sẽ thu hút thêm khán giả. Nhưng ông Danny De Vito chỉ cao có một thước tư, nhưng đóng rất hay. Hình dáng bề ngoài chỉ giúp người diễn viên một phần, điều quan trọng phải là một tài năng thiên phú. Trong nghệ thuật, khả năng thiên phú là quan trọng nhất. Từ khả năng này, tôi luyện, học hỏi thêm, mới phát triển được. Cái khó của người nghệ sĩ là thắng được lòng kiêu căng, tự mãn của mình. Đừng bị lời khen làm hỏng mình đi. Gặp ai khen thì thích, ai chê thì buồn, là không được. Phải thấy ai khen mới là quan trọng, và ai chê mới đáng để ý. Phải biết ưu điểm và khuyết điểm của mình để phục thiện, mới tiến xa được. Trong âm nhạc, chúng ta có Sĩ Phú, Anh Ngọc, Duy Trác, sau này có Tuấn Ngọc, Elvis Phương… đó là những tài năng thiên phú, nhưng biết học hỏi, trau dồi thường xuyên, nên tên tuổi của họ vẫn đứng vững với thời gian.
NQM: Nói đến nền điện ảnh Việt Nam, mặc dù lối diễn xuất chưa đạt của Kiều Chinh, tại sao bà được xem như là một biểu tượng điện ảnh của Việt Nam hải ngoại?
TQ: Điều này dễ hiểu thôi, là khi qua Mỹ, Kiều Chinh đã có sẵn một quá trình diễn xuất, chúng ta còn có ai nữa đâu. Trong giới trẻ đi vào điện ảnh Mỹ, chỉ có Dustin Nguyễn là đi vào Hollywood, rồi sau đó, chúng ta chỉ thấy thoáng chốc một vài người thật mờ nhạt. Kiều Chinh được quen biết với giới đạo diễn Mỹ, rồi bạn bè đưa đẩy, hoàn cảnh đưa đẩy tiếp tục theo nghề, nên được nhắc tới. Ngoài ra, Kiều Chinh lại có một nhiệt tâm làm việc xã hội và chịu xuất hiện ở những nơi cần phải xuất hiện. Do đó, nói tới ai bây giờ, không có một nhân vật đối trọng thứ hai. Ngay cả giới trẻ bây giờ cũng thiếu vắng tài năng lớn. Hơn nữa truyền thông, báo chí, thưa quí vị, chính quí vị là những người có khả năng đẩy lên hay kéo xuống một nhân vật hay một nền văn hóa. Không có quí vị nói đến, không có quí vị khen tặng, phê phán, nói đến người ta, tạo dư luận chờ nghe, chờ xem… làm sao mà nghệ sĩ lên được. Tôi cứ nghe muốn lên một tờ báo, muốn được phỏng vấn, phải thế này thế nọ mới được. Cứ như thế này thế kia mãi khiến độc giả không còn tin tưởng được nữa.



vietweekly (6/16/05)

Vũ Xuân Thông nhận xét về Kiều Chinh


Diễn viên Vũ Xuân Thông



Diễn viên Vũ Xuân Thông, vai chính trong phim “Người tình không chân dung”, bộ phim lấy nhân vật Dạ Lan có thật ngoài đời nói gì về bạn diễn của mình, tài tử Kiều Chinh?

VW: Anh đóng một vai trong phim Người tình không chân dung, nhân vật trong phim có phải là anh ngoài đời không?
VXT: Thật sự, vai trong phim và người ngoài đời lẽ dĩ nhiên cũng có trùng hợp vì ngoài đời tôi là người trong quân đội và vai trong phim cũng là người trong quân đội.
VW: Trong vai diễn đó, điểm khó khăn nhất của anh là gì? Anh có phải là diễn viên chuyên nghiệp không? Hay anh nhập vai như một người lính?
VXT: Tôi không phải là diễn viên, cũng không có học ở trường sở nào. Chỉ là do sự tình cờ giữa tôi và anh Hoàng Vĩnh Lộc, tôi được mời đến làm cố vấn kỹ thuật cho phim Xin nhận nơi này làm quê hương, về phần toán thám sát thâm nhập ra ngoài Bắc. Có lẽ anh Hoàng Vĩnh Lộc thấy nhân dáng tôi được nên cho tôi một vai phụ trong phim. Sau đó, anh Lộc mời tôi tham gia với chị Kiều Chinh trong phim Người tình không chân dung. Diễn tả cung cách của một người lính, đối với tôi không có gì là khó khăn cả, vì đó là đời sống thật của tôi.
VW: Trong phim Người tình không chân dung, anh đóng vai chính, anh có nhận xét gì về diễn xuất của Kiều Chinh?
VXT: Cốt truyện này dựa trên quân đội VNCH lúc bấy giờ. Nhưng câu chuyện hơi cao một chút, đó là, ngoài đời sẽ không có thực. Yù của người viết cuốn phim đó muốn diễn tả một tình cảm của dân miền Nam đối với quân đội. Nhân vật trong phim có thật đó là tiếng nói Dạ Lan, đa số anh em trong quân đội rất thích chương trình đó. Bởi vì khi đi xa, hành quân, chương trình đó đã an ủi phần nào người chiến sĩ ở nơi xa. Tôi không phải là diễn viên điện ảnh để đưa ra những nhận xét là Kiều Chinh nhập được vai hay là không nhập được vai. Theo tôi nghĩ, đó là một vai rất là khó đối với chị Kiều Chinh. Tôi nghĩ chị đã làm tốt vai đó, diễn đạt được nhân vật.
VW: Anh nghĩ gì về các diễn viên điện ảnh của thời trước?
VXT: Tôi nghĩ những anh chị em diễn viên điện ảnh trước năm 1975, của miền Nam trước kia, sang được đến Hoa Kỳ, chỉ có hai người hòa nhập được với điện ảnh Mỹ là Kiều Chinh và Bảo Aân. Nhưng anh Bảo Aân đã lâu quá rồi, anh chỉ xuất hiện trong một vài phim. Riêng với chị Kiều Chinh, vẫn còn sinh hoạt với điện ảnh Mỹ cho tới ngày hôm nay, tôi cho đó là, theo ý của chị, nó cũng có sự may mắn trong đó, thêm vào đó, nó phải có sự làm việc rất là tích cực, khó nhọc, khó khăn của chị, mới có một chỗ đứng tương đối trong điện ảnh Mỹ.
VW: Anh có nghĩ rằng báo chí đã “thiên vị” cho Kiều Chinh quá không?
VXT: Nếu nói về những diễn viên của miền Nam trước kia, có thể nói là một phần do tình cảm của tôi và chị Kiều Chinh, tôi nghĩ cho đến ngày hôm nay, tiếng tăm của chị Kiều Chinh có, là do công sức của chị nhiều hơn. Sau đó, là do tình cảm của người dân miền Nam trước kia đối với chị, mà vẫn còn cho tới ngày hôm nay. Tôi nghĩ chị Kiều Chinh, về đời sống của chị, nếu không phải là người có ý chí vững vàng có lẽ chị đã bỏ cuộc lâu rồi. Về việc đối xử với những người chung quanh, chị rất tốt. Là một người rất dễ nói chuyện, không có kiêu căng.



vietweekly 6/23/05

Kiều Chinh, 50 năm điện ảnh, 70 năm cuộc đời
Saturday, September 22, 2007






Năm 2007 là năm đánh dấu 50 năm sụ nghiệp điện ảnh và 70 năm tuổi đời của nữ tài tử Kiều Chinh. Viết về một con người và một cuộc đời dài gần ¾ thế kỷ với không gian quá nửa vòng trái đất; từ thành phố Hà Nội, tới thủ đô điện ảnh Hollywood, với những thành quả có thể trải trên nhiều ngàn trang sách, mà phải gói ghém trong khuôn khổ một bài báo, thực chỉ là làm công việc 'cưỡi ngựa xem hoa'. Trong tinh thần ấy, mời độc giả đi thăm một vài nết chính về cuộc đời và sự nghiệp của người nghệ sĩ khả ái trong thời đại chúng ta.





50 NĂM ĐIỆN ẢNH


Từ Ni Cô Của 'Hồi Chuông Thiên Mụ' đến 'Người nghệ sĩ huyền thoại của VN và Á Châu'


Sự nghiệp 50 điện ảnh cuả nữ tài tử Kiều Chinh, một sự nghiệp mà nửa thế kỷ qua chưa có một diễn viên điện ảnh người Việt nào có thể so sánh được. Bắt đầu từ năm 1957, khi ấy, vừa tròn 20 tuổi, chị được mời đóng vai đầu tiên là ni cô trong phim ' Hồi chuông Thiên Mụ' mà nhà sản xuất là cựu đại sứ Việt Nam Cộng Hoà tại Hoa Kỳ, ông Bùi Diễm.

Có thể nói, chị là một trong những người có mặt đầu tiên trong ngành điện ảnh Nam VN. Từ lúc phôi thai ở giữa thế kỷ 20, đến khi tạm chấm dứt vào năm 1975, chị đã đóng góp vào điện ảnh Nam VN 22 cuốn phim. Từ những phim đóng với các nhà sản xuất , đạo diễn VN đến các nhà đạo diễn và sản xuất Á châu như Ấn Độ, Phi Luật Tân, Thái Lan, Đài Loan, Singapore, cho đến một số phim Hoa kỳ quay tại Á Châu như Operation CIA, A Yank in Vietnam, Devil Within, Destination Vietnam. Hai phim VN cuối cùng là 'Người Tình Không Chân Dung' của Đạo Diễn Hoàng Vĩnh Lộc và 'Hè Muộn' của đạo diễn Đặng Trần Thức, chị đóng vai chính, sản xuất bởi hãng phim 'Giao Chỉ', hãng phim do chính chị thành lập và điều hành. Có thể nói, phim Devil Within với vai công chuá Ấn độ năm 1971 là phim đưa sự nghiệp của chị lên đến tột đỉnh vào thời kỳ này.

Ngoài ra, chị cũng từng điều khiển một Talk Show trên đài truyền hình Sài gòn. Chị đã phỏng vấn nhiều gương mặt lừng danh của Hollywood như Danny Kay, Tippi Hedren... Chị đã đoạt giải Đệ Nhất Diễn Viên của Nam Việt Nam năm 1969, và của Đại Hội Điện Ảnh Á Châu năm 1973.


Con đường Hollywood gian nan


Nếu trước năm 1975 điện ảnh đã tìm đến chị như một sự tình cờ, chị đã gặt hái hết thành công này tới thành công khác từ những ngày đầu, thì khi đến Hoa Kỳ lúc đã 38 tuổi, người diễn viên đệ nhất của Nam VN đã quyết định ở lại với điện ảnh dù phải bắt đầu lại từ số không với Hollywood, nơi mà hàng ngàn nghệ sĩ trẻ Hoa Kỳ cũng như từ khắp nơi trên thế giới ước mong được len chân vào. Nhưng, cũng đã có biết bao giấc mơ bị dang dở với thất bại chua cay.

Từ những vai nhỏ chỉ có đôi ba giòng đối thoại trong phim, hai năm sau, chị đã được thủ vai chính bên cạnh tài tử bậc nhất Alan Alda trong chương trình truyền hình M*A*S*H. Sau khi đóng phim với Kiều Chinh, Alan Alda đã nói về Kiều Chinh trên Johnny Carson Show và trên báo TV Guide:

“Tài ba như cô ấy, nhất định Hollywood phải có chỗ cho cô”

Tính đến hôm nay, chị đã có mặt trong trên 100 phim và chương trình truyền hình. Trong đó có những phim thật nổi tiếng như The Letter (1986), Welcome Home (1989), Vietnam-Texas (1989), The Joy Luck Cub (1993), Riot (1997), Catfish in Black Bean Sauce (1999), What Cooking (2000), Face (2001), Tempted (2003), Journey from The Fall (2004). Có thể nói phim Joy luck Club xác nhận vị trí hàng đầu của chị trong thế giới Hollywood.

Năm 1996, Hàn Lâm Viện Khoa Học và Truyền Hình đã vinh danh Kiều Chinh và trao giải Emy Award, một giải cao quý nhất của Truyền Hình Hoa Kỳ cho phim tài liệu 'Kiều Chinh A Journey Home', do Patrick Perez, Fox Telievision thực hiện. Chị còn lãnh nhận nhiều giải thưởng khác trong các đại hội điện ảnh từ Âu Châu, Á Châu, đến Mỹ châu như Life Time Achievement Award Cuả Đại Hội Điện Ảnh Á Châu tại San Diego 2006, The 10th Festival Internazionale Cinema Delle Donne, tại Ý, 2003.


Từ Diễn Viên Đến Diễn Giả


Sự thành công của chị được nhiều giới ái mộ. Nhờ cách nói chuyện thật truyền cảm, thu hút đám đông, chị được mời làm diễn giả chuyên nghiệp (professional lecturer) của tổ chức The Greater Talent Network, Inc., một tổ chức chuyên cung cấp những diễn giả nhà nghề cho các trường đại học và các tổ chức văn hoá trên toàn nước Mỹ. Trên 13 năm qua, từ 1994, chị đã đứng trên hàng trăm diễn đàn cuả Hoa kỳ đề nói lên những điều khó khăn cũng như những đóng góp tích cực cuả người Mỹ gốc Việt, về kinh nghiệm cuả chị, một nghệ sĩ VN lưu vong cũng như chia xẻ cái nhân sinh quan đầy nhân bản của một phụ nữ VN trước mọi nghịch cảnh của cuộc sống. Chị là nguồn cảm hứng cho biết bao người trẻ Hoa Kỳ dù là gốc Á Châu, Âu Châu, Phi Châu, hay dân bản xứ.

Chị đã được Quốc hội Hoa Kỳ vinh danh là 'Người Tị Nạn Năm 1990'. 1986 được tổ chức Asian Pacific Woman Network tặng giải 'Woman Warrior Arward', và nhiều giải thưởng cao quý khác. Chị thực là một sứ giả VN xinh đẹp, tài giỏi, đầy lòng nhân ái và là niềm hãnh diện của cộng đồng người Mỹ gốc Việt nói riêng và mọi người Việt Nam nói chung.


70 NĂM CUỘC ĐỜI


Kiều Chinh sinh ngày 3 tháng 9 năm 1937, tuổi Đinh Sửu, tại Hà Nội. Là con gái út của ông Nguyễn Cửu, một viên chức tài chánh cao cấp trong chính phủ Bảo hộ Pháp, và bà Nguyễn thị An. Năm 6 tuổi, chiến tranh đã cướp mất người mẹ và người em chưa chào đời cuả chị. Sau đó, chị sống được ít năm hạnh phúc với cha, với chị và người anh trong khung cảnh nhung lụa của giới thượng lưu Hà nội lúc bấy giờ.

Kiều Chinh bị ảnh hưởng người cha về học thức, về nhân cách, về sự yêu thương con cái và gia đình đến hy sinh hạnh phúc riêng tư của mình, quý mến bạn bè và nhất là lòng say mê điện ảnh không có gì thay thế được. Cha chị, ông Nguyễn Cửu, người con trai duy nhất của điền chủ họ Nguyễn, chủ nhân khách sạn Đồng Xuân, Hà Nội. Ông Cửu theo Tây học nhưng mang lý tưởng quốc gia và có tâm hồn nghệ sĩ. Trong phòng khách văn chương của gia đình họ Nguyễn thường lui tới những nhân vật thời danh của Hà Nội như ông Dương Đồ Cổ Hàng Trống, ông An hàng Đào, ông Phúc chủ nhân đồn điền Cam Bố Ha, ông Hùng tay đua xe hơi hạng nhất đường Hà Nội - Hải Phòng, cùng những nhà văn, nhà thơ tên tuổi như Ngọc Giao, Vũ Hoàng Chương, Lê văn Trương, Đinh Hùng... Là con út mồ côi mẹ từ nhỏ, Kiều Chinh được Bố thương đi đâu cũng mang theo, không cuộc họp mặt nào của bố mà thiếu vắng. Vì thế, chị đã thấm nhuần tư tưởng của Bố và những bằng hữu của ông.

Ngay từ thời thơ ấu, Bố còn luôn đưa cô 'công chúa của bố' đi xem xi nê tại rạp Majestic hay rạp Philhamonique. Khi ngồi bên bố, không những xem phim lại còn được bố giảng giải cho từ truyện phim cho tới các tài tử. Phim ảnh do đó, đã ăn sâu vào tim óc chị từ thuở thơ ấu. Chị Kiều Chinh từng tâm sự: 'Người đàn ông quan trọng nhất trong đời của tôi là bố tôi...'

Năm 1954, cuộc chiến tranh chống Pháp kết thúc bằng hiệp định Genève, chia cắt hai miền Nam Bắc và cũng cắt đứt cuộc đời ấu thơ tươi đẹp, hạnh phúc nhưng ngắn ngủi của chị. Người chị của Kiều Chinh lập gia đình và theo chồng sang Pháp. Đêm trước ngày cả gia đình di cư vào Nam, người anh theo tiếng gọi thanh niên bỏ nhà tham gia kháng chiến. Sau hai ngày chờ đợi tại phi trường Bạch Mai, phút chót người cha đẩy cô con lên máy bay nói “Con vào Nam trước, Bố ở lại tìm anh rồi sẽ vào sau.” Đây là lần sau cùng Kiều Chinh trông thấy Bố.

Năm ấy chị mới 17 tuổi, một thân, một mình nơi xứ lạ, trông ngóng ngày gặp Bố , nhưng ngày ấy không bao giờ tới nữa. Kiều Chinh đã khóc hết nước mắt, khi thời hạn 300 ngày tiếp thu miền Bắc chấm dứt. Bức màn tre đổ xuống làm tan vỡ ước mơ cha con xum họp. Chiến tranh đã cướp mất tất cả những người thân yêu của chị.

Tại miền Nam Việt Nam , Kiều Chinh được gia đình một người bạn của Bố là ông bà Nguyễn Đại Độ giúp đỡ và sau này chị trở thành con dâu của gia đình. Kiều Chinh kết hôn với thứ nam của cụ Độ là anh Nguyễn Năng Tế, một sĩ quan nhẩy dù VNCH.

Lúc đó, chị mới 18 tuổi. Cuộc hôn nhân mang lại bangười con, một gái hai trai.

Năm 1957, hai năm sau ngày di cư, Kiều Chinh được mời đóng vai ni cô trong cuốn phim đầu tiên 'Hồi chuông Thiên Mụ' và nhiều phim sau đó. Dù là một diễn viên, khi ra ngoài được gọi là 'minh tinh màn bạc' nhưng sau cánh cổng của gia đình, chị vẫn chu toàn mọi bổn phận làm dâu, làm vợ và làm mẹ trong một gia đình nền nếp kiểu Bắc.


Chuyến bay vòng quanh thế giới trong những giờ Nam VN hấp hối


Trung tuần tháng 4 năm 1975, chưa đủ một tuần sau khi trở về VN sau khi hoàn tất phim 'Full House' tại Singapore, chị lại phải đáp chuyến máy bay thương mại cuối cùng rời khỏi VN..Niềm hy vọng được gặp ngưòi cha yêu dấu sau 22 năm xa cách đã bị dập tắt vì 'nước mắt chảy xuôi', chị phải tìm cách đi sang Canada, nơi cả ba người con của chị đang du học.Tới Singapore, chị bị bắt vào nhà giam vì thông hành ngoại giao mà chị đã được chính phủ VNCH trao cho sau khi chị được tặng tước hiệu 'Sứ giả của Nghệ Thuật và Thiện Chí của VN', với phim 'Devil Within' tại Ấn độ năm 1971, không còn gía trị. May sao lúc đó tạp chí Female tại Singapore có đăng bài về phim 'Full House' và hình chị tại trang bià. Tờ báo đã giúp chị ra khỏi nhà giam và được lệnh rời Singapore trong vòng 48 tiếng đồng hồ.

Sau khi mất nước, mỗi người chúng ta đã trải qua một hành trình đi tìm tự do khó quên. Hành trình tìm tự do cuả Kiều Chinh cũng thật đặc biệt. Chiều ngày 25 tháng 4, 1975, chị bay chuyến bay vòng quanh thế giới trong lúc Sàigòn hấp hối, Chị không được phép nhập cảnh bất cứ một quốc gia nào vì, Nam VN đối với quốc tế lúc bấy giờ là đang trong tình trạng vô chính phủ. Chờ cho tới khi VNCH mất, lúc ấy chị mới có quyền xin tị nạn.

Sau 100 giờ bay, với những giờ phút đau khổ, lo sợ, nôn nóng đến tột cùng của cảnh 'nước mất, nhà tan', với bộ quần áo, và chiếc sắc tay duy nhất trên người, Kiều Chinh đã đáp xuống không biết bao nhiêu là phi trường chung quanh quả địa cầu. Đúng 6 giờ chiều ngày 30 tháng 4 năm 1975, khi chuyến bay của chị đáp xuống Torronto, Canada. Kiều Chinh mừng tủi ôm được ba người con trong tay, nước mắt trào ra khi nghe tin Saigon thất thủ.

Khi thành người tị nạn tại Canada, công việc đầu tiên Kiều Chinh là quét dọn, hốt phân gà, với số lương tối thiểu. Anh Tế lúc này cũng đã tới đảo Guam rồi sau đó sang Canada đoàn tụ với gia đình. Hiểu rằng đây không phải là đời sống của mình và tương lai các con, Kiều Chinh quyết định tìm mọi cách vào Mỹ. Tháng 7 năm 1975, nhờ sự bảo lãnh của người bạn cũ là tài tử Tippi Hedren , Kiều Chinh và gia đình sang định cư tại California.


Lời nguyện cầu đoàn tụ


Khi Kiều Chinh bắt đầu tìm cho chị được một chỗ đứng tương đối thì được tin bố mất sau những ngày lao tù. Ông đã chết trong cô đơn và thiếu thốn. Niềm hy vọng được gặp bố băng xương bằng thịt cũng tiêu tan. Cuộc hôn nhân kéo dài 25 năm, đã chính thức chấm dứt. Và khi hỏi về người chồng cũ cuả chị bây giờ đã có gia đinh mới, chị luôn nhẹ nhàng nói: 'Anh Tế, đúng như cái tên mà các cụ đã đặt, anh ấy là một người rất tử tế. Chỉ tiếc duyên phận của mình chỉ có vậy. Bây giờ mình vẫn coi anh ấy như người anh, người bạn, thường gặp nhau trong những sinh hoạt chung của gia đình.”

Trong chuyến trở về VN lần đầu tiên năm 1995, sau 20 năm xa Sài gòn và 41 năm xa Hà Nội trong chuyến công tác cho Viêt Nam Children's Fund, tổ chức xây trường cho trẻ em VN, Kiều Chinh đã ôm lấy mộ của bố, nỗi đớn đau cuả 41 năm xa cách, nhớ thương bật thành tiếng khóc: 'Bố ơi, con đã về! Chị đã khóc lặng người trước mộ phần của bố.

Nỗi đau khi nghĩ về những đày ải bố phải gánh chịu trong những ngày tù đày và những khốn khổ thiếu thốn cả miếng ăn, mọi người đều xa lánh khiến bố đã chết trong cô đơn và đói lạnh đã cắt từng tế bào của người nghệ sĩ VN tị nạn.

Và trong những giờ vinh quang nhất cuả sự nghiệp, buổi lễ nhận giải Emy Arward cho phim tài liệu “Kieu Chinh, A Journey Home” của nhà sản xuất Patrick Perez; phim nói về chuyến thăm quê hương cuả Kiều Chinh. Chị đã tuyên bố trước hàng ngàn khán giả tại chỗ và hàng trăm triệu khán giả trên toàn thế giới qua những cuộc trực tiếp truyền hình:

“Xin nguyện cầu cho sự đoàn tụ đưọc đến với tất cả các gia đình bị chia lià vì chiến tranh trên toàn thế giới”


Sống như năm đời sống


Đã có rất nhiều nhà văn, nhà báo, nhà làm phim nổi tiếng Việt Nam cũng như ngoại quốc viết và nhận định về cuộc đời, và con người của chị Kiều Chinh. Mỗi người nhìn một cách khác nhau nhưng, người viết thích nhất là nhận xét của hai nhân vật, đó là nhà văn nữ Alison Leslie Gold, và nữ tài tử nổi tiếng Tippi Hedren.

Bà Alison Leslie Gold, người viết cuốn 'Nhật ký của Ann Frank', một trong những 'best seller' đã được dịch ra 16 thứ tiếng và được làm thành phim đoạt giải Emy Award năm 1994, phim 'The Attic', Bà Gold đã viết về Kiều Chinh như sau:

'Kiều Chinh là một phụ nữ phi thường. Bà đã sống như năm đời sống. Kiều Chinh đã sống như một nhân chứng chua cay và từng trải qua cơn lốc thời cuộc mang nhiều tính tranh cãi nhất cuả thời đại chúng ta. Tôi xin ngả mũ chào Kiều Chinh, một phụ nữ có sắc đẹp cao quý của viện bảo tàng, một nghệ sĩ với tài năng hiếùm có, và với tôi, Kiều Chinh là người bạn trung thực và cao quý.'

Nhận xét về con người của chị Kiều Chinh, Tippi Hedren, một trong những tài tử hàng đầu của Hollywood, người đã bảo trợ Kiều Chinh vào Mỹ, đã nhận xét như sau:

'Kiều Chinh thực sự là một trong những phụ nữ can đảm nhất, mạnh mẽ nhất, và dịu dàng nhất mà tôi được quen biết trong suốt cuộc đời của tôi' ( Kieu Chinh is indeed one of the bravest, strongest, and gentlest woman I have ever met in my life.)

Cuộc đời của Kiều Chinh là một định mệnh khắc nghiệt, một thân phận nổi trôi với vận nước thăng trầm. Có thể nói, đời chị, hạnh phúc, đắng cay, thành công, thất bại đã đến mức tận cùng cuả nó. Nhưng chị đã vượt lên tất cả bằng nghị lực, sự quả cảm, lòng vị tha, một nhân cách đặc biệt, và bằng một sức làm việc kiên trì, bền bỉ hiếm có.

Sống giữa ánh sáng chói loà của kinh đô điện ảnh, thế giới của chị là thế giới của vật chất xa hoa với phấn son, áo quần, trang sức, xe cộ,,,nhất nhất phải là đệ nhất, nhưng chị sống rất nội tâm. Ngoài những giờ đi đóng phim và học hỏi, trau dồi nghề nghiệp, chị đã dành thì giờ và những gì chị có để yêu thương gia đình, yêu quý bạn bè, dành một phần đời không nhỏ cho các hoạt động xã hội từ những ngày còn ở VN với các thương bệnh binh và cô nhi quả phụ. Đến việc chia xẻ với người VN tị nan trong những ngày tháng bơ vơ tại xứ lạ, quê người, Và cho tới nay, hội VCF do chị là Chủ tịch sáng lập đã xây cất xong 42 trường tiểu học cho nhiều chục ngàn trẻ em Việt Nam tại các vùng quê từng bị tàn phá bởi chiến tranh.

Bí quyết nào giúp chị bảo đảm được những giá trị tinh thần kể trên nhưng vẫn tạo cho mình một bề ngoài với vẻ đẹp, với phong thái hàng đầu tại Hollywood? Chính là chị đã không chạy đua với hào nhoáng, xa xỉ, nhưng chị đã chọn cái đẹp cuả sự đơn gỉản nhưng thanh nhã và trang trọng, một sự giản đơn có chọn lọc nên không tầm thường. Chị là biểu trưng cho cái đẹp tự nhiên, kín đáo cổ điển luôn vững bền và đứng trên những cái đẹp rực rỡ, chói chang mau tàn, mau chán.


Kiều Chinh và những ước mơ hôm nay


Những ngày còn làm cho báo Sóng Thần trướùc năm 1975, một lần nhà văn Hoàng Hải Thuỷ có sắp xếp cho tôi phỏng vấn chị Kiều Chinh, nhưng vì một lý do nào đó mà tôi không còn nhớ, vào giờ chót cuộc phỏng vấn không thực hiện được. Phải chờ mãi đến năm 1983, khi còn làm việc thường trực cho Báo Ngày Nay, tôi mới gặp chị và thực hiện cuộc phỏng vấn chị đầu tiên tại Houston. Sau đó, tôi cũng đã viết một số bài khác về chị. và có gặp chị một lần nữa tại Houston và môt lần khác nữa tại Washington DC. Còn lại chị và tôi thường trao đổi với nhau qua điện thoại. Mãi đến năm ngoái, khi chị hướng dẫn phái đoàn của hội Bảo Tồn Lịch Sử và Văn Hoá Người Mỹ Gốc Việt sang đảo Guam để nhận lãnh tài liệu lịch sử cuả người Việt tị nạn từ năm 1975, một số các anh chị em trong hội và tôi đã được sống với chị bốn ngày trọn vẹn. Chuyến đi lịch sử này ngoài việc hoàn tất việc sưu tầm chương sử đầu tiên của người Mỹ gốc Việt, chuyến đi còn giúp tôi hiểu rõ hơn, học hỏi nhiều hơn về một người bạn vong niên yêu quý mà tôi đã đưọc quen biết hơn 20 năm qua.

Tuy là chuyến đi bốn ngày, trừ một ngày đi đường, phái đoàn có mặt trên đảo Guam có bangày nhưng đã có tới bẩy cuộc thăm viếng, hội họp. Sự khác biệt về giờ giấc khiến những người trẻ trong phái đoàn có cố gắng nhưng đôi khi cũng không giấu được vẻ mệt mỏi. Riêng chị, chị lúc nào cũng tươm tất. Buổi sáng chị dậy sớm. Chị luôn là một trong những người có mặt tại 'lobby' đầu tiên. Ngồi trên chiếc xe van chạy từ buổi lễ này sang những cuộc chào đón khác, chị luôn luôn giữ không khí tươi vui nhưng trang trọng.

Trong các buổi lễ và họp mặt, chị ngồi lắng nghe chăm chú. Những bài nói chuyện của chị được soạn thảo kỹ lưỡng. Khi đứng trước khán giả, chị thu hút người nghe bằng sự khoan thai, nhẹ nhàng và tiếng nói trầm ấm, rõ ràng, truyền cảm. Những bài nói chuyện của chị không dài nhưng cô đọng. Nhìn khán giả ngồi im phăng phắc nghe chị nói chuyện, nhìn những cái bắt tay trang trọng của ông bà Thống đốc, bà dân biểu, báo chí, và đại diện các ban ngành của chính quyền cũng như dân sự cuả đảo Guam để hiểu được sự quý trọng của người dân ở đây dành cho chị nói riêng và cho người Việt tị nạn nói chung. Chị đã là linh hồn, là sự thu hút và là niềm vui của chuyến đi lịch sử này.

Người viết cũng xin mở ngoặc ở đây để nói về những đóng góp to lớn của các anh chị trong hội và hai cơ quan truyền thông tháp tùng chuyến đi; đài Saigon-Houston Radio và đài truyền hình SBTN . Ngoài việc hy sinh thời gian, người tham dự còn phải đài thọ một phần lớn chi phí của chuyến đi. Riêng với chị Kiều Chinh, với vai trò diễn giả nhà nghề, mỗi bài nói chuyện của chị. trị giá hàng chục ngàn đô la, nhưng chị đã đóng góp tất cả cho kho tàng lịch sử và văn hoá người Mỹ Gốc Việt.Vì đó, chính là một trong những ước mơ cuối đời của chị.

Những giờ được ngồi bên chị trên những ghềnh đá cheo leo với biển xanh ngát và tiếng sóng vỗ rì rầm, hoặc bên những thảm hoa rực rỡ cuả 'hòn đảo thần tiên của người Việt tị nạn', chị đã nói về những mơ ước cuả chị về một thư khố cho người Mỹ gốc Việt trong đó sẽ tàng trữ những văn kiện lịch sử, những hình ảnh, phim ảnh, sách báo cuả người Việt tự do, về việc sưu tầm và viết về những văn nghệ sĩ lưu vong VN, về niềm mong ước có một nơi chốn gọi là 'Nhà Việt Nam.' Nơi đây sẽ là linh hồn của cuả người Việt tị nạn, là nền móng của lịch sử và đời sống người Mỹ gốc Việt để cho thế hệ hôm nay và mai sau có nơi chốn để đi về, để thăm viếng, để lễ hội.

Trên chuyến bay dài hơn năm tiếng đồng hồ từ Guam tới Tokyo, tôi đã ngồi bên chị để lắng nghe chị cho ý kiến về việc điều hành và phát triển hội. Ý kiến thật phong phú của một người đọc rất nhiều và kinh nghiệm sống rất dầy. Ở tuổi 70 mà chị vẫn làm việc và suy nghĩ với tốc độ của thanh niên 20-30. Thú thật, tôi nhiều lúc phải chạy theo chị hụt hơi. Chị chia tay với phái đoàn từ phiá trung và đông nưóc Mỹ tại phi trường Tokyo. Chị bắt tay và ôm từng anh chị em quyến luyến. Trong cái xiết tay thật chặt và thật ân cần dành cho tôi, chị thì thầm vào tai tôi: 'Nhớ nghe, phải có Nhà Việt Nam'

Cuối tháng giêng 2007, nhân chuyến đến DC để viện bảo tàng Smithonian vinh danh, chị cũng không bỏ qua cơ hội để cùng với chị Khúc Minh Thơ và Hội Bảo Tồn Lịch Sử Người Mỹ Gốc Việt vào quốc hội Mỹ để vận động cho những người Việt vô quốc gia tại Phi Luật Tân, Thái Lan và Căm Bốt. Gặp chị, chị trao cho tôi cuốn sách bằng tiếng Anh với tựa đề: 'Kiều Chinh, Vietnamese American'. Tôi đứng lặng người vì vừa nhận ra được cái thâm sâu đầy cao thượng của người nghệ sĩ khải ái cuả chúng ta. Chị đã vinh danh người Mỹ gốc Việt của chúng ta bằng sự chiến thắng một cuộc đời đầy sóng gió vì nghịch cảnh và vì chiến tranh, và bằng những vinh quang của những thành quả mà người thường có lẽ phải sống tới 5 đời người mới có được. Chị khẳng định rõ ràng, ngắn gọn: 'Kiều Chinh, Người Mỹ Gốc Việt'

Còn đối với đất nước Việt Nam thì ra sao? Chị trả lời người viết trong bài phỏng vấn nhân ngày kỷ niệm 50 năm sự nghiệp điện ảnh của chị, cũng ngắn gọn nhưng thiết tha như tiếng kinh cầu:

'Tôi yêu quê hương, coi quê hương và thế giới như một mái nhà và mong ước mọi người sống trong ngôi nhà đó được êm ấm, khoẻ mạnh, và hạnh phúc'

Triều Giang
Tháng 9/07

nguoiviet

Phan Ngọc Tiếu nhận xét về Kiều Chinh
NGUYỄN QUANG MINH


LTS: Tiến sĩ Phan Ngọc Tiếu, một trong số 43 người tốt nghiệp khóa 1 Quốc Gia Điện Aûnh Việt Nam (1967) ngành đạo diễn và ráp nối hình ảnh dành cho Việt Weekly một cuộc trao đổi về điện ảnh, nhân dịp một số bài viết, ý kiến của báo chí bàn về vấn đề diễn viên điện ảnh Kiều Chinh, nhìn từ những góc độ khác nhau. Dư luận cho rằng xưng tụng Kiều Chinh là “đệ nhất minh tinh điện ảnh Việt Nam” là không xứng đáng. Hay có người còn phê bình Kiều Chinh diễn xuất chưa đạt v.v., riêng ông Phan Ngọc Tiếu đã có một cách đánh giá khác về Kiều Chinh. Mời bạn đọc theo dõi quan điểm của ông Phan Ngọc Tiếu.

VW: Xin ông cho biết quan điểm riêng của ông về điện ảnh?
PNT: Điện ảnh, như người ta vẫn ví von là “nghệ thuật thứ 7”, tức là bao gồm tất cả các bộ môn nghệ thuật từ văn chương đến hội họa v.v., nói một cách khác, điện ảnh là tất cả sự thật ngoài đời, trong đời sống được tạo nên một cách sống động, chân thật. Điện ảnh đi xa hơn, chân thật hơn kịch nghệ sân khấu. Vì kịch nghệ sân khấu có thể mô phỏng, không nhất thiết đi vào sự chân thực như đời sống thực.
VW: Oâng nghĩ sao với sự so sánh đạo diễn như một ông vua, một “thượng đế”, người có thể “hô phong hoán vũ” tạo ra mọi thứ không có thành có?
PNT: Cách so sánh đó cũng có phần nào đúng. Tuy nhiên, một cuốn phim thành công phần quan trọng là do đạo diễn, nhưng cũng cần phải kể đến các thành phần khác như kịch bản, diễn viên, chuyên viên âm thanh, chuyên viên ánh sáng, nhà quay phim, nhà sản xuất v.v. Một tác phẩm điện ảnh thành công, là một công trình tập thể rất qui mô, rất to lớn. Đạo diễn là linh hồn của cuốn phim.
VW: Thế còn về việc diễn xuất của diễn viên?
PNT: Có một câu chuyện chúng tôi được dạy, được nghe về cách diễn xuất thế này: Có một cô diễn viên chuẩn bị một cảnh diễn nhưng không biết phải làm sao diễn tả được theo ý đạo diễn. Đang lúng túng, ông đạo diễn đi tới bên cô rồi… táng cô một bạt tai, xô cô một cái. Rồi “cắt!” nhà đạo diễn tới ôm cô, khen: “Diễn đạt rồi, cám ơn!” Thì ra tay đạo diễn này đã nói nhóm quay phim chuẩn bị sẵn để thu hình ảnh của cô diễn viên vào cảnh bị tát, bị xô vẻ sợ hãi, ngạc nhiên diễn tả ra sao… Đại khái câu chuyện cho thấy, phản ứng thực sự của diễn viên càng gần với đời sống chừng nào, tốt chừng nấy.
VW: Chúng ta nói qua về vấn đề phê bình phim, thưa ông, dường như giới phê bình điện ảnh Việt Nam hiếm hoi quá, đúng không?
PNT: Khác với kỹ nghệ điện ảnh phương Tây, có đầy đủ mọi giới xung quanh một cuốn phim, để đánh giá, phê bình ngay từ đầu khi cuốn phim mới manh nha hình thành. Họ đã viết về ê-kíp làm phim, thành phần diễn viên, đạo diễn, nội dung phim,… Hay hoặc dở cũng đã được đánh giá trên công luận trước cả khi trình chiếu. Còn điện ảnh Việt Nam, theo tôi biết cứ âm thầm làm, giới báo chí, phê bình không có nhiều. Chỉ lúc công chiếu, xem rồi mới có phê bình, nói tới.
VW: Giới phê bình phim Việt Nam ở hải ngoại chỉ biết khen, chứ ít khi dám chê, điều này có đúng không?
PNT: Chuyện khen chê cũng tùy theo trình độ. Chúng ta không có người chuyên nghiệp viết về phim ảnh. Kể cả những phóng viên chuyên nghiệp về điện ảnh cũng không có luôn. Đó là những người chuyên nghiên cứu về phim mới có thể phê bình, khen chê chính xác được. Gần đây, đọc một số bài viết phê bình về tài tử Kiều Chinh, tôi cũng muốn được trao đổi thêm thế này. Về tài nghệ diễn xuất là do trời phú, chỉ chiếm 50%. Còn 50% còn lại phải nói là kinh nghiệm từng trải. Có đóng nhiều, kinh nghiệm diễn xuất nhiều mới khá được. Còn trời phú diễn hay, cộng với kinh nghiệm mới giỏi được.
VW: Oâng nghĩ sao về lời phê bình của diễn viên Trần Quang đối với tài diễn xuất của Kiều Chinh?
PNT: Phải nói thế này. Cả Trần Quang và Kiều Chinh đều là hai người diễn viên điện ảnh. Trần Quang phê bình đúng sai thế nào, tôi không dám có ý kiến. Mỗi người có quan điểm riêng. Tuy nhiên, trên phương diện tâm lý người đọc sẽ đánh giá rằng, “hai cô ca sĩ có khen nhau đâu bao giờ” là chuyện thường tình. Nhất là Trần Quang là người đóng phim sau Kiều Chinh, sẽ có tâm lý là thiếu công bằng, thiếu khách quan.
VW: Như vậy Trần Quang không có “thẩm quyền” để phê bình Kiều Chinh?
PNT: Không phải như vậy. Ai phê bình cũng được. Ý tôi muốn nói là khi Trần Quang phê bình Kiều Chinh, độc giả sẽ có cảm tưởng, ấn tượng tâm lý là “hai cô ca sĩ làm sao khen nhau được”? Còn Trần Quang phê bình Kiều Chinh đúng theo quan điểm của Trần Quang thôi, chứ không đúng với người khác.
VW: Cụ thể, Kiều Chinh bị phê bình là diễn xuất kịch tính quá, không diễn tả được cảm xúc trong nét mặt, hay diễn cương quá, ông nghĩ sao về sự phê bình này?
PNT: Khán giả nói chung là người đánh giá đúng nhất. Nói thế này, không cần tôi phải là nhà thơ, nhưng đọc thơ, tôi có thể biết được thơ dở thơ hay chứ. Không cần là nhạc sĩ mới biết được bài hát hay hoặc dở. Do đó, cũng không cần tài tử Trần Quang nói ra, người xem mới biết và đánh giá được diễn xuất của Kiều Chinh. Đóng hay hoặc dở, họ biết hết. Chuyện đó để qua một bên. Suy nghĩ đánh giá của mỗi người là quyền của họ.
VW: Là một người từng học về điện ảnh, ông đánh giá về khả năng diễn xuất của Kiều Chinh thế nào?
PNT: Tôi nghĩ về Kiều Chinh như thế này. Chị ấy là người đóng rất nhiều phim, có nhiều kinh nghiệm diễn xuất. Nếu nói rằng phải tuyệt đối, thế gian này làm gì có tuyệt đối. Còn nói về kinh nghiệm để làm nên một tài tử, Kiều Chinh là người được học hỏi diễn xuất rất nhiều. Kiều Chinh rất yêu nghề, say mê điện ảnh. Cô là người rất nhã nhặn, ôn hòa. Và thật tình mà nói, tôi quen biết Kiều Chinh từ lâu và nhận thấy Kiều Chinh không có nét kiêu sa. Kiều Chinh không yêu cầu ai khen. Mà dẫu cho Kiều Chinh có yêu cầu tôi, mà tôi không thích, cũng không thể khen. Như vậy lời khen là do cảm tính mỗi người. Cá nhân tôi, khi hỏi về khả năng diễn xuất thế nào, tôi nói nói Kiều Chinh là người có nhiều kinh nghiệm đóng phim. Cứ thử nhìn xem bên cạnh Kiều Chinh, có còn ai nữa đâu?
VW: Có người nói khả năng diễn xuất của Thẩm Thúy Hằng khá hơn Kiều Chinh, và Thẩm Thúy Hằng mới là biểu tượng điện ảnh của Việt Nam, ông nghĩ sao?
PNT: Trước năm 1975, tôi là người làm việc trong Nha điện ảnh, khi lần đầu tiên Thẩm Thúy Hằng xuất hiện, tôi có biết. Phải nói là sự xuất hiện của Thẩm Thúy Hằng là hiếm, ít ỏi. Phải nói là 3 năm mới có một lần, tức là khi có mùa cổ động bầu cử mới có Thẩm Thúy Hằng. Khoảng cách của năm 1960 với 2007, sau gần 50 năm, nhìn lại quá khứ, đếm xem Thẩm Thúy Hằng đóng được bao nhiêu phim, so với Kiều Chinh? Chỉ vài ba phim thôi. So sánh thời điểm đó, lúc Thẩm Thúy Hằng đóng phim, Kiều Chinh vào nghề sau, không đóng nhiều bằng về mặt số lượng. Thẩm Thúy Hằng có sắc đẹp, tôi công nhận. Nếu gặp lại Thẩm Thúy Hằng bây giờ, chưa chắc ai đã nhận ra cô ấy là tài tử. Còn Kiều Chinh, ở tuổi này, vẫn còn tham gia đóng phim, tôi nghĩ là rất quí. Nhưng so với 50 năm trước cho tới bây giờ, hai bậc thang khác nhau so với Kiều Chinh. Chỉ có thể so sánh, nếu cả hai còn cùng đóng phim, mới chính xác được.
Cứ thử tìm xem, kể từ năm 1954, cho tới 1975, ra hải ngoại, ngoài Kiều Chinh, có còn khuôn mặt điện ảnh nào khác không? Tôi không thấy ai hết. Nếu có chăng, chỉ một vài khuôn mặt như Thúy Aùi, Thanh Lan, cũng chỉ lẻ tẻ thôi. Kiều Chinh tiếp tục đóng phim, liên tục từ mấy chục năm qua. Do đó, nói Kiều Chinh là “đệ nhất minh tinh Việt Nam”, theo tôi cũng có phần đúng. Phê bình theo cảm tính của mỗi người. Tôi sẽ không phê bình Kiều Chinh hay hoặc dở, để cho mọi người tự đánh giá lấy.
VW: Nếu cần phải đưa ra một thang điểm từ 1 tới 10 để đánh giá Kiều Chinh, ông cho bao nhiêu điểm?
PNT: Kiều Chinh đóng khá nhiều phim, kể cả Việt lẫn Mỹ. Phần lớn vai trò thủ diễn đều là người Á Châu, người phụ nữ Việt Nam. Các vai Kiều Chinh được giao, cô đều làm việc tốt, đạt được yêu cầu của đạo diễn. Không lẽ những đạo diễn Việt lẫn Mỹ không có mắt hay sao, dở hết cả sao khi đều chọn Kiều Chinh đóng vai trong phim của họ? Kiều Chinh nhất định phải là diễn viên có khả năng diễn xuất, nên mới được mời đóng phim chứ. Tại sao họ không mời người khác, mà mời Kiều Chinh? Đâu có ai khác, ngoài Kiều Chinh? Nhất là ở tuổi của Kiều Chinh bây giờ, mà vẫn đóng phim. Do đó, dù có nói là khi diễn xuất, Kiều Chinh có gào thét, có diễn over act đi chăng nữa, cũng là một sự cố gắng đáng khen. Từ cơ sở này, tôi đánh giá Kiều Chinh với thang điểm cao. Phải 8/10 chứ không thấp hơn.


vietweekly

KIỀU CHINH: Từ hành trình ngoài đời đến hành trình trong điện ảnh

Tác giả: Trường Kỳ

[img]http://i210.photobucket.com/albums/bb183/congt04/kieuchinh1.jpg?t=1236301925[/img]
Kiều Chinh trong phim Người Tình Không Chân Dung

Nói chuyện với Kiều Chinh thật thú vị. Thú vị đến từ giọng nói mạch lạc rõ ràng cộng với một nét sang cả. Thú vị cũng đến từ trí nhớ bén nhậy của người nữ diễn viên điện ảnh đã dành trọn cuộc đời mình cho Nghệ Thuật Thứ Bẩy, mặc dù năm nay chị đã buớc vào tuổi 68 (bài này TK viết vào năm 2005). Cũng giọng nói đó tôi đã được nghe khi gặp chị lần đầu vào năm 1967 khi đi cùng một nhóm nghệ sĩ ra Nha Trang trình diễn. Vẫn mạch lạc và sang cả, nhưng chững chạc hơn. Cũng nét mặt và vóc dáng đó, tuy có thay đổi với thời gian, nhưng vẫn là những gì rất... Kiều Chinh, người diễn viên điện ảnh Việt Nam duy nhất vẫn tiếp tục sự nghiệp của mình tại hải ngoại trong cuộc hành trình trong lãnh vực điện ảnh với một tầm vóc quốc tế.


Kiều Chinh mang họ Nguyễn, sinh năm 1937 là con út trong một gia đình có 3 người con. Mẹ chị mất sớm trong một trận oanh tạc bom của quân đội Đồng Minh xuống quân Nhật chiếm đóng Việt Nam vào năm 1945. Chị ở với bố và người anh cả trong khi người chị gái đã lập gia đình trước năm 1954 và theo chồng sang Pháp. Trước ngày di cư vào Nam, người anh Kiều Chinh bỏ nhà theo kháng chiến nên chỉ còn lại chị ở một mình với bố.

Đến ngày ra phi trường di cư vào Sài Gòn, sau khi chờ đợi cả ngày mới đến lượt lên máy bay thì thân phụ chị quyết định ở lại tìm người anh rồi sẽ vào Nam sau. Do đó ông đã đẩy người con gái út vào lòng phi cơ trong khi chị muốn nhào ra ở lại cùng người bố thân yêu. Nhưng trước làn sóng người xô đẩy, chị đã lọt vào trong. Đó cũng là lần cuối cùng chị nhìn thấy bố. Và đó cũng là một sự đưa đẩy Kiều Chinh, một cô nữ sinh Saint Paul ở Hà Nội, một thân một mình bước vào cuộc hành trình của cuộc đời khi mới chỉ là cô thiếu nữ 16, 17.

Cảm thông cho tình trạng bơ vơ của Kiều Chinh, một gia đình quen thân phụ chị có mặt trên chuyến phi cơ định mệnh đã đưa chị về sống chung để chờ ngày đoàn tụ với bố và anh. Nhưng thời hạn 300 ngày qui định cho những người di cư từ cảng Hải Phòng đã qua mà không nhận được một tin tức gì về những người thân, nên chị đã ở lại luôn trong gia đình này. Và cũng do định mệnh đẩy đưa, Kiều Chinh trở thành con dâu trong nhà sau khi chính thức lập gia đình với người con trai thứ trong gia đình là Nguyễn Năng Tế vào năm 1956.

Tại Sài Gòn trong thời gian này Kiều Chinh học trường Nguyễn Huệ phần lớn về sinh ngữ. Nhưng sau đó đã phải bỏ học dở dang vì có con. Kiều Chinh và Nguyễn Năng Tế có với nhau 3 người con, 1 gái, 2 trai mà Tuấn Cường là con trai út và cũng là một người say mê nghệ thuật như ca nhạc và điện ảnh như mẹ. Cuộc hôn nhân giữa Kiều Chinh và Nguyễn Năng Tế đi đến đổ vỡ 25 năm sau.

Vào năm 1957, Kiều Chinh trong bước đầu đến với điện ảnh đã không được suôn sẻ khi đạo diễn Joseph Mankiewics đến Sài Gòn thực hiện phim “The Quiet American”. Một hôm từ Nhà Thờ Đức Bà đi ra, khi đi ngang qua nhà hàng Givral, có một người Mỹ ngồi với một nhóm bạn trong nhà hàng của khách sạn Continental bên kia đường Tự Do chạy ra vỗ vai chị hỏi có biết nói tiếng Anh không.

Kiều Chinh hơi sững sờ và tỏ ra ngại ngùng sợ bị hiểu lầm nên không trả lời. Người Mỹ đó hiểu ý nên tự giới thiệu là người trong một đoàn làm phim, nhận thấy chị có dáng vóc rất thích hợp với một vai trò trong cuốn phim sắp quay nên muốn mời giữ một vai quan trọng. Đó là vai Phượng, trong phim “The Quiet American”.

Khi ngỏ ý xin phép được nhận lời đóng phim, nhất là đóng phim với người Mỹ, Kiều Chinh đã gây không ít ngỡ ngàng cho toàn thể gia đình để rồi bị ngăn cản. Vai Phượng sau đó được giao cho nữ tài tử Ý Georgia Moll. Đúng vào thời gian này, phim “Hồi Chuông Thiên Mụ” đang được ông Bùi Diễm và đạo diễn Lê Dân sửa soạn thực hiện. Hai người đã đến tận nhà Kiều Chinh xin phép bố mẹ chồng chị để chị được đóng vai chính trong cuốn phim này.

[img]http://i210.photobucket.com/albums/bb183/congt04/kieuchinh2.jpg?t=1236302112[/img]
Kiều Chinh trước năm 1975

Sau khi được biết người con dâu trong gia đình sẽ thủ vai một ni cô nên gia đình chị – một gia đình theo Phật Giáo - đã đồng ý một cách dễ dàng, hơn là để chị nhận lời cộng tác với nhóm phim người Mỹ vào thời kỳ sự liên hệ giữa phụ nữ Việt Nam với người Mỹ dễ đưa đến nhiều ngộ nhận. Cuộc hành trình vào lãnh vực điện ảnh của Kiều Chinh chính thức bắt đầu từ đây...

Thật sự cuộc hành trình vào điện ảnh của Kiều Chinh đã manh nha từ thời niên thiếu khi thường được bố thường xuyên đi xem chiếu bóng ở những rạp mà ông là một khán giả thường trực, đặc biệt là một rạp trên đường Cầu Gỗ. Sự say mê điện ảnh đến với chị khi được bố giảng nghĩa về những cuốn phim Pháp thịnh hành vào thời kỳ này. Tuy nhiên chị chưa hề mong ước sau này sẽ thành tài tử vì nền điện ảnh Việt Nam còn trong thời kỳ phôi thai, chưa được quần chúng biết tới.

Tuy nhiên chắc chắn trong tiềm thức người nữ tài tử tương lai đã ghi lại những hình ảnh lôi cuốn qua nghệ thuật diễn xuất của những diễn viên trong những cuốn phim đã xem qua. Nhưng Kiều Chinh lại tỏ ra say mê âm nhạc nên được bố cho theo học piano trong nhiều năm để nuôi niềm mơ ước trở thành một danh cầm. Nhưng tình trạng đất nước chia đôi đã khiến chị phải dở dang việc học nhạc sau khi đặt chân vào miền Nam. Cho đến nay âm nhạc vẫn là một thú tiêu khiển thích thú nhất của người diễn viên điện ảnh này.

Sau “Hồi Chuông Thiên Mụ”, Kiều Chinh cộng tác với Alpha Films của đạo diễn Thái Thúc Nha trong phim “Mưa Rừng”, đồng diễn với Kim Cương, Xuân Phát và Ngọc Phu. Qua đến phim thứ ba là “Ngàn Năm Mây Bay”, phỏng theo tiểu thuyết của Văn Quang, chị đóng với Thanh Nga và Lê Quỳnh. Sau đó chị liên tiếp được mời đóng những phim như “Năm Dần” (“Year Of The Tiger”), do một công ty Mỹ sản xuất với nam tài tử Marshall Thompson cùng một số tài tử Phi Luật Tân và Việt Nam như Hoàng Vĩnh Lộc, Nguyễn Long, Năm Châu, Kiều Hạnh, vv...

Thêm vào đó là một cuốn phim Mỹ được thực hiện tại Việt Nam nữa là “Operation CIA” với nam tài tử Burt Reynolds. Đó là chưa kể đến nhiều phim ngoại quốc khác được thực hiện tại vùng Á Đông như “Destination Vietnam” với tài tử lừng danh Phi Luật Tân Leopoldo Salcedo và hai tài tử Việt Nam Nguyễn Long và Đoàn Châu Mậu. Phim này do công ty Paramount sản xuất vào năm 1968 và được ra mắt tại thủ đô Manila của Phi với những nghi thức trang trọng dành cho Kiều Chinh, là người cắt băng khánh thành tại rạp The New Frontier Cinema, lớn nhất thành phố.

Vào năm 1971, Kiều Chinh còn được mời thủ diễn một vai quan trọng bên cạnh ngôi sao màn bạc Ấn Độ là nam tài tử Dev Avnam trong phim “Devil Within” do hãng 20th Century Fox sản xuất. Với những phim hoàn toàn do người Việt Nam thực hiện, Kiều Chinh đã xuất hiện trong nhiều cuốn phim khác như “Từ Sài Gòn Đến Điện Biên Phủ” của hãng phim Mỹ Vân với Thẩm Thúy Hằng, Đoàn Châu Mậu và Lê Quỳnh. Với phim này chị đã đoạt giải thưởng của Tổng Thống về “Nữ Diễn Viên Xuất Sắc Nhất” năm 69. Phim “Chờ Sáng” với Lê Quỳnh và Tâm Phan, “Hồng Yến” với Trần Quang và Tâm Phan, “Bão Tình” với Ôn Văn Tài, “Chiếc Bóng Bên Đường” với Kim Cương và Thành Được.

Ngoài vai trò diễn viên, Kiều Chinh còn đứng ra thành ;lập hãnh phim “Giao Chỉ” vào năm 1972 sau khi cùng với đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc thực hiện một số truyện phim nhưng không được sự hưởng ứng của những nhà sản xuất, chỉ chủ trương làm phim với giá vốn thấp và có nội dung bình dân trong tình trạng khó khăn vào thời kỳ chiến tranh. Vả lại những phim vào thời đó không được phổ biến rộng rãi tại các tỉnh xa ngoài những thành phố lớn. Do đó hai người muốn tự đứng ra thành lập riêng một công ty điện ảnh để sản xuất theo ý muốn với sự chấp nhận một số sở phí cao cho các phim thực hiện, điển hình như “Người Tình Không Chân Dung”, thực hiện vào năm 1972 với các tài tử Kiều Chinh, Vũ Xuân Thông và Minh Trường Sơn. Cuốn phim đầu tay của Giao Chỉ Phi, đã đoạt giải Phim Chiến Tranh Hay Nhất và Nữ Diễn Viên Chính Xuất Sắc Nhất tại Đại Hội Điện Anh Á Châu vào năm 1973.

Cũng trong năm 73, Kiều Chinh còn đoạt Giải Thưởng “Nữ Diễn Viên Chính Xuất Sắc” về bi kịch tại Điện Ảnh Á Châu tại Đài Loan với “Outstanding War Story”. Và cũng trong năm đó, chị thủ vai chính trong phim “Hè Muộn” với Như Loan , Nguyễn Tất Đạt, Bội Toàn và Nguyễn Năng Tế, được coi là cuốn phim cuối cùng chị đóng tại Việt Nam. Đó là không kể còn cộng tác với 2 cuốn phim khác được quay tại Thái Lan và 2 thực hiện tại Singapore mà “Full House” là phim cuối cùng quay tại Singapore trước khi chị trở lại quê hương vào ngày 15 tháng 4 trong lúc Sài Gòn đang trong tình trạng hấp hối.

Nhờ có được nhiều liên hệ với những viên chức trong ngành ngoại giao, Kiều Chinh được cho biết trước những trường hợp không hay sẽ xẩy ra cho Sài Gòn, nên đã quyết định ra đi một mình với thông hành ngoại giao. Thông hành này đã được Bộ Ngoại Giao Việt Nam Công Hoà cấp đặc biệt cho chị sau khi chị nhận tước hiệu “Good Will Ambassador” trong lần tham dự Đại Hội Điện Ảnh New Delhi tại Ấn Độ vào năm 1972.

Kiều Chinh quay trở lại Singapore khoảng 10 ngày sau đó với ý định sẽ tìm cách cư ở một quốc gia khác – đặc biệt là Hoa Kỳ - và sẽ bảo lãnh chồng sang sau, trong khi cả 3 người con chị đã sang Canada du học từ trước. Tuy nhiên sở di trú Singapore cho biết giấy thông hành của chị đã hết hiệu lực nên Kiều Chinh đã bị giam giữ vài ngày, trước khi được trả tự do vời điều kiện phải rời khỏi quốc gia này trong vòng 48 tiếng.

Cuộc hành trình ngoài đời sống tưởng như đi đến chỗ bế tắc sau khi Kiều Chinh bị toà đại sứ của nhiều quốc gia từ chối cấp chiếu khán do sự mất hiệu lực của giấy thông hành. Một số viên chức ngoại giao quen biết đã cho chị ý kiến nên mua một vé máy bay đi nhiều nơi trên thế giới. Theo những viên chức này, hành khách nào ở trên một chuyến bay có thể đến bất cứ nơi nào mình muốn trong khi tình trạng quốc gia gốc của đương sự đang gặp biến loạn mà sự trở về có thể nguy hiểm sẽ đương nhiên được hưởng quyền tỵ nạn.

Từ Singapore Kiều Chinh lại bắt đầu một cuộc hành trình tưởng như bất tận. Chị một mình đã bay sang Bangkok, rồi Hồng Kông, tới Đài Loan, Đại Hàn, Nhật. Rồi từ Nhật sang Pháp, qua Luân Đôn. Lại từ LuânĐôn sang New York. Và cuối cùng Kiều Chinh đặt chân xuống Toronto đúng vào đêm 30 tháng 4 năm 75!

[img]http://i210.photobucket.com/albums/bb183/congt04/kieuchinh3.jpg?t=1236302195[/img]
Kiều Chinh và tài tử Tiffi Hedren

Tại đây chị được nữ tài tử Tippi Hedren (tài tử chính trong phim The Birds của Alfred Hitcock) bảo lãnh sang Mỹ vào tháng 6 năm 75. Lý do quen biết với Hedren đước Kiều Chinh cho biết vào giữa thập niên 60, đài truyền hình Mỹ ở Sài Gòn mời chị điều khiển chương trình cho một show gồm những tài tử điện ảnh nổi tiếng đến từ Hollywood, trong số có Tiffy Hedren, Danny Kaye, Glenn Ford, vv...

Vì chỉ gặp gỡ một lần qua show đó vào năm 1965 nên chị không nghĩ rằng 10 năm sau Tippi Hedren còn nhớ đến mình. Nhưng vì quá thất vọng trong việc tìm người bảo trợ sang Mỹ, mà nơi chị nhắm là Hollywood, nên đã gọi điện thoại đề nghị với nữ tài tử quốc tế này. Trước đó chị đã không liên lạc được với những người đầu tiên là tài tử Burt Reynolds, Glenn Ford và William Holden.

Chị đã không ngờ khi vừa nghe nhắc đến tên mình qua điện thoại, Tippi Hedren đã òa khóc và cho biết khi Sài Gòn thất thủ, bà có nghĩ nhiều đến tình trạng của chị nên rất mừng khi nhận được điện thoại. Chỉ hai ngày sau người nữ tài tử giầu tình cảm này đã gửi vé máy bay cho Kiều Chinh sang Mỹ.

Trong vai trò phó chủ tịch một cơ quan từ thiện tên “Food For The Hungry” đảm trách bảo lãnh cho 500 gia đình tỵ nạn Việt Nam ở Sacramento, Tippi Hedrfen đã gửi điện tín mời chị sang cắt băng khánh thành trại tiếp nhận người tỵ nạn và chị đã dùng điện tín này để chứng minh với sở di trú Hoa Kỳ trong khi chị không thuộc diện tỵ nạn như những trường hợp khác.

Thế là Kiều Chinh lại thực hiện một chuyến hành trình sang Sacramento, California, khởi đầu cho con đường dẫn tới kinh đô điện ảnh sau này. Tại Sacramenro chị phụ giúp bà Tippi trong việc giúp đỡ những đồng bào tỵ nạn “Hope Village” một thời gian ngắn và sau đó được mời về ở chung với người con gái của nữ tài tử này. Sự có mặt của chị trên đất Mỹ đã được các cơ quan truyền thông quốc tế như đài phát thanh, truyền hình ABC, NBC, CBS, KTTV, vv... và báo chí như Los Angeles Time, People Magazine, New York Time, vv... chú ý để thực hiện nhiều cuộc phỏng vấn. Vì đối với họ chị đã là một khuôn mặt quen thuộc từng xuất hiện bên cạnh những ngôi sao màn ảnh nổi tiếng Hoa Kỳ trước khi đặt chân đến xứ sở này.

Qua những lần phỏng vấn đó, Kiều Chinh cho biết đang muốn tìm một công việc làm, ý muốn nói được tiếp tục đóng phim. Nhưng Giám Mục Chủ Tịch cơ quan Từ Thiện Công Giáo USCC đã gửi lời nhắn đến một đài truyền hình đã phỏng vấn chị, cho biết ngài sẵn sàng nhận chị làm thông dịch viên. Lúc đó cơ quan này cũng đang đảm trách công tác bảo trợ cho hàng ngàn người tỵ nạn Việt Nam. Kiều Chinh nhận lời và đến nhận việc, lúc đó tại đây đã có mặt những nghệ sĩ như Jo Marcel, Nam Lộc, vv... và kế đó còn có nam tài tử từng đồng diễn với chị trong nhiều phim ở Việt Nam là Lê Quỳnh.

Chỉ một thời gian ngắn sau Kiều Chinh gặp được nhiều cơ hội để tiếp tục cuộc hành trình trong lãnh vực điện ảnh, khởi đầu với những bộ phim truyền hình của Mỹ. Đặc biệt chị đã được mời thủ vai chính trong loạt phim M*A*S*H nổi tiếng vào năm 1977 bên cạnh nam tài tử Alan Alda, kế đó là những phim truyện thực hiện riêng cho truyền hình (“mini series”) khác như Bureau (1980), Lou Grant (1982), Call To Glory (1984 – 1985), vv... kế đó có Vietnam War Stories (1989), Message From Nam (1993), Cybill (1996), vv...

Gần đây hơn cả là Touched By An Angel (1999 – 2000), Chicago Hope (2000), vv... Đó là chưa kể những cuốn phim TV khác như The Chikldren Of Anlac (1980), Fly Away Home (1980), và gần đây nhất là “Temptation”, thực hiện vào năm 2003. Riêng trong lãnh vực thuần túy điện ảnh, Kiều Chinh đã có mặt trong những cuốn phim quốc tế, khởi đầu với một vai trong Hamburger Hill vào năm 1987.

Kế đó cuộc hành trình trên con đường điện ảnh đối với chị có phần tốt đẹp hơn với Gleaming The Cube (1988), Vietnam-Texas (1989), Welcome Home (1989).

Sau khi cuốn phim The Joy Luck Club được trình chiếu tại khắp nơi trên thế giới thì cuộc hành trình đó càng thêm phần khởi sắc qua khả năng diễn xuất của chị trong vai một người mẹ người Trung Hoa. Kiều Chinh tỏ ra rất hài lòng với cuốn phim này. Sau đó chị còn tiếp tục xuất hiện trong những cuốn phim khác là Catfish In Black Bean Sauce (1999), What’s Cooking (2000), Face (2001).

[img]http://i210.photobucket.com/albums/bb183/congt04/kieuchinh4.jpg?t=1236302265[/img]
Kiều Chinh với đạo diễn Trần Hàm trong thời gian thực hiện phim “Journey From The Fall”, cuốn phim mới nhất của chị thực hiện tại Thái Lan cuối năm 2004

Và gần đây nhất chị đã thủ vai một lão bà tỵ nạn trong phim “Journey From The Fall” với Diễm Liên và một nam tài tử trẻ tên Nguyễn Long, đề cập về cuộc hành trình của người tỵ nạn sau ngày Sài Gòn sụp đổ vào tháng 4 năm 75. Phim do Trần Hàm đạo diễn, sẽ được trình chiếu vào tháng 4 năm nay để đánh dấu 30 năm xa rời quê hương.

Ngoài việc diễn xuất trong trên 70 cuốn phim các loại, Kiều Chinh còn giữ vai trò cố vấn cho những phim hay chương trình truyền hình có đề tài liên quan đến Việt Nam. Hoạt động của Kiều Chinh không ngừng ở đó để chị còn có nhiều hoạt động khác. Đặc biệt từ năm 1994 đến nay chị còn giữ vai trò thuyết trình viên của tổ chức GTN (Greater Talent New Rork) trụ sở đặt tại New York, cho nhiều cơ quan và tổ chức khắp nơi tại những hội nghị cũng như những buổi hội thảo.

Nhưng hoạt động có tính cách xã hội có nhiều ý nghĩa nhất của Kiều Chinh là đã giữ vai trò đồng chủ tịch sáng lập tổ chức từ thiện bất vụ lợi The Vietnam Children’s Fund với ký giả Terry Anderson. Tổ chức này đã thiết lập được một loạt 61 trường tiểu học tại Việt Nam.

Vào năm 1995, Kiều Chinh trở lại quê hương để cắt băng khánh thành ngôi trường đầu tiên tại Quảng Trị. Và đây cũng là lần đầu chị trở về Hà Nội sau 41 năm xa cách để gặp lại người anh duy nhất, trong khi thân phụ chị đã qua đời. Cuộc hành trình trở về quê hương của Kiều Chinh đã được thực hiện thành phim bởi đài truyền hình KTTV thuộc hệ thống Fox Television dưới tên “Kieu Chinh: A Journey Home”, đã chiếm giải Emmy Awards dành cho phim tài liệu vào năm 1996.

Nếu liệt kê đầy đủ những giải thưởng chị đã đoạt được cùng với hoạt động xã hội chị đã dấn thân thực hiện thì phạm vi một bài viết không cho phép vì giới hạn của nó. Nhất là những điều đó đã từng được nhắc nhở nhiều lần bởi các cơ quan truyền thông cũng như trong cuốn sách “Kiều Chinh-Hà Nội-Sài Gòn-Hollywood” của Nhã Ca, thực hiện năm 1992 tại Hoa Kỳ với bài viết của 29 tác giả Việt-Mỹ. Chỉ cần biết rằng Kiều Chinh đã thành công trong cả hai cuộc hành trình: đời sống và điện ảnh.

Mặc dù cuộc hành trình nào chị cũng đã phải trả một cái giá tương xứng. Có lúc gục ngã, nhưng Kiều Chinh đã vươn lên. Có lúc lên tới đỉnh cao, nhưng Kiều Chinh vẫn luôn khiêm nhượng do bản chất khả ái và lối cư xử nhẹ nhàng của mình.

[img]http://i210.photobucket.com/albums/bb183/congt04/kieuchinh5.jpg?t=1236302312[/img]
Kiều Chinh nhận hoa chúc mừng kỷ niệm 70 cuộc đời, 50 năm điện ảnh tại Stafford Performing Theater, Houston, Texas ngày 23.9.2007. Hình Saigon Times


Hiện nay chị sống ở Garden Grove, hàng ngày tập thiền để giữ cho tinh thần được luôn thanh thản. Để rồi từ đó Kiều Chinh vẫn sẽ tiếp tục những cuộc hành trình khác. Cuộc hành trình sắp tới của chị sẽ diễn ra tại thành phố Montreal, Canada vào ngày Chúa Nhật 20 tháng 3 năm 2005 tới đây trong chương trình “Kiều Chinh: Con Người Và Điện Ảnh” do Trung Tâm Văn Hoá Giáo Dục Hồng Đức tổ chức.

Trong khi đó những thân hữu của Kiều Chinh đã bắt đầu xúc tiến thực hiện một chương trình thật trang trọng dành cho chị vào năm 2007 để đánh dấu 50 năm điện ảnh của người nữ minh tinh sống trọn đời mình cho nghệ thuật thứ bảy.

(TVTS - 994)

Tác giả: Trường Kỳ

Bùi Bảo Trúc:

Mai Thảo viết văn xuôi, người ta vẫn thấy ẩn hiện những thơ. Ông sống rất một mình, nhưng đằng sau, người ta vẫn thấy ẩn hiện một mối tình. Kín đáo, bí mật và lặng lẽ.
Bài Em Đã Hoang Đường Từ Cổ Đại càng đọc, người ta càng thấy người phụ nữ ông yêu hiện ra càng rõ nét hơn. Tôi tin ông viết bài thơ ấy cho một người mà tôi nghĩ là tôi có thể đoán ra được. Nhưng mấy lần hỏi ông viết bài thơ ấy cho ai, ông đều lảng sang chuyện khác. Ông không trả lời, ông không xác nhận bài thơ ấy viết cho ai, nhưng chúng tôi nghĩ chúng tôi đoán chắc đúng.
Có một khoảng cách tuổi tác giữa ông và người ông nhắc đến trong bài thơ, một khoảng cách mười mấy tuổi:
Em đủ mười phương từ tuổi nhỏ
Ngần ấy phương anh tới tuổi già
Tuổi ư? Hồn vẫn đầy trăm gió
Thổi suốt đêm ngày cõi biếc ta

Lúc hạ huyệt người đàn ông ấy, tôi hỏi Kiều Chinh có phải Em Đã Hoang Đường Từ Cổ Đại Mai Thảo viết cho cô không, và trước khi những nắm đất cuối cùng được ném xuống đất.
Cô đã gật đầu…
Tôi thấy những giọt nước trên mắt.

(Em Đã Hoang Đường Từ Cổ Đại)

Kiều Chinh, Rừng Cây 60 Năm

Giải “Lifetime Achievement Award” tại Đại Hội Điện Ảnh Toàn Cầu 2015 / Festival of Globe (FOG) tại miền Bắc Calii. Cùng nhận giải với Kiều Chinh là 4 tên tuổi lừng lẫy của điện ảnh thế giới: Jackie Chan, Hồng Kông; Sunil Thapa, Nepal; Bappi Lahir, Ấn Độ; và Martin Sheen, Hoa Kỳ.


Sinh tại Hà Nội, Kiều Chinh một mình di cư vào Nam năm 1954, trở thành diễn viên hàng đầu của điện ảnh Việt Nam và châu Á. Tháng Tư 1975, Kiều Chinh đóng phim Full House tại Singapore. Tháng Chín cùng năm, sau biết bao tan nát, vẫn tiếp tục xuất hiện trong "Joe Forrester" rồi M*A*S*H... những TV-show danh tiếng thời 70’, 80’ tại Hoa Kỳ. Năm 2017 đánh dấu 60 Năm Điện Ảnh Kiều Chinh. Việt Báo trân trọng giới thiệu bài của nhà thơ Du Tử Lê, với lời chúc mừng người bạn chung của chúng ta.


1.

Đã bắt đầu chút se sắt của mùa đông. Nhưng cho tới nay, tôi vẫn còn có được cho mình những buổi sáng. Café. Và bạn hữu. Với cả người còn và những người đã khuất. Ký ức vẫn sống động nơi chiếc bàn kê sát cửa thoát hiểm của nhà hàng Song Long - Cách khu chung cư dành cho lớn tuổi chỉ vài bước… Đó là nơi ở cuối cùng của nhà văn hàng đầu Việt Nam: Mai Thảo. Và đây là cái bàn nhà hàng mà ông ngồi nhiều nhất trong những năm cuối đời.

kc BerkeleyKiều Chinh nói chuyện về điện ảnh tại University of Berkeley ngày 17 tháng 10, 2016, trong cuộc hội thảo về 20 năm Việt Nam Cộng Hòa: Trước 1975, Saigon từng đã là nơi tổ chức Đại Hội Điện Ảnh Á Châu. Phim ảnh và nghệ sĩ Việt Nam mạnh mẽ hội nhập vào sinh hoạt chung của điện ảnh thế giới.(Photo Trang Nguyễn)

Mới đây, Kiều Chinh vừa có dịp nói chuyện tại Đại Học Berkeley. Tấm hình nhắc tôi nhớ "Hồi Chuông Thiên Mụ", cuốn phim đầu tay Kiều Chinh đóng vai chính năm 1957. Năm mới 2017 đang tới. Vừa tròn 60 năm. Một mình tới Song Long, tôi ngồi quay lưng lại khu chung cư. Căn studio-Mai-Thảo. Và bỗng nghe âm vang lời tác giả "Ta thấy hình ta những miếu đền".

"Chỉ nói đến Kiều Chinh như một minh tinh màn bạc lẫy lừng, chưa đủ. Giữa hai vai trò, bà còn là một nhân vật phụ nữ lỗi lạc, trong cái ý nghĩa tốt đẹp nhất của một phụ nữ Việt Nam dấn thân và tiến bộ trước xã hội và thời đại của mình". Nhà văn hàng đầu của Việt Nam đã viết và nói về Kiều Chinh như thế, trong dịp kỷ niệm "25 Năm Điện Ảnh Kiều Chinh" tại sân khấu Performing Art Center, Costa Mesa, California.
Lời ông từ một góc thế kỷ trước ngày càng chính xác hơn, khi hình ảnh Kiều Chinh vẫn tiếp tục toả sáng.

2.


B5_Award by President N V Thieu, 1969Kiều Chinh nhận giải Điện Ảnh 1969 do Tổng Thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu trao tặng.

Tôi biết, thời còn Saigon, Kiều Chinh đã 2 lần nhận giải nữ diễn viên chính xuất sắc nhất của VNCH (1969) và giải nữ tài tử chính xuất sắc nhất của đại hội Điện ảnh Á Châu (Asia Film Festival – 1973.)

Tôi biết, thời lưu vong, Kiều Chinh từng xuất hiện trước Quốc Hội Hoa Kỳ để nhận tước danh “Người Tị Nạn Xuất Sắc”, trong buổi lễ tuyên xưng “Ngày Tị Nạn” đầu tiên tại Mỹ năm 1990.

Nhìn lại sáu mươi năm Kiều Chinh, tôi nhớ hình ảnh người nữ diễn viên đã thủ diễn những vai nữ thuộc đủ mọi sắc dân Á Châu Thái Bình Dương. Từ Việt, Miên, Lào, Thái Lan, Ấn Độ, Trung Hoa, Nhật Bản, Đại Hàn, tới Hawaii… Rất nhiều phim trong số này, trở thành tài liệu giảng dạy về văn hóa, lịch sử Á Châu tại các trường học Hoa Kỳ.

KC-Cup_DSC00446_1Sau hàng trăm vai diễn trong phim ảnh thế giới, Kiều Chinh nhập vai một bà mẹ thuyền nhân Việt Nam trong phim “Journey from the Fall”. San Diego Asian Film Festival 2006 vinh danh Kiều Chinh bằng giải "Lifetime Achievement Award."

Tôi biết Kiều Chinh từng nhận giải Emmy 1996 do Hàn Lâm Viện Nghệ Thuật Truyền Hình Mỹ trao tặng. Bà còn được vinh danh bởi nhiều Đại hội điện ảnh, với các giải thưởng như: “Lifetime Achievement Award” by San Diego Asian Film Festival (2006); “American Heritage Award” của American Immigration Law Foundation (2005); Roma Film Festival (Italy, 2003)-

Với tôi, Kiều Chinh là “niềm hãnh diện Việt”. Hành trình 60 năm Điện ảnh của bà chưa một lần gián đoạn, dù đó là cái năm 1975 đổi đời.
Đúng như Mai Thảo nói, "giữa hai vai trò" của một tài tử điện ảnh, Kiều Chinh còn có hơn 20 năm làm diễn giả nhà nghề -hiểu theo nghĩa đi nói chuyện có thù lao- và liên tục được các đại học và tổ chức văn hóa uy tín của nước Mỹ mời đi nói chuyện khắp các tiểu bang Hoa Kỳ.

Vẫn "giữa hai vai trò", Kiều Chinh đã không ngừng xả thân trong những hoạt động văn hóa, xã hội. Tiêu biểu là hơn 20 năm đồng Chủ tịch sáng lập tổ chức bất vụ lợi VCF, sánh vai cùng các cựu chiến binh Mỹ thời chiến tranh Việt Nam, quyên góp từ nước Mỹ để xây tặng trẻ em khắp Việt Nam, không chỉ một vài mà, tới 51 trường học khang trang theo tiêu chuẩn Hoa Kỳ, tính tới hôm nay…

Nhưng trước hết, tôi thấy phải nhớ thêm điều này: Như chúng ta, là một người Việt Nam, Kiều Chinh có chung số phận với đồng bào của mình, từng biết thế nào là tan nát, khổ đau, quị ngã và đứng dậy.

Với tôi, đó mới là những điều thôi thúc tôi viết về người bạn chung của chúng ta.

3.

Đầu năm 2007, sách "Kieu Chinh, Vietnamese American / Bio-photo Book" ra mắt tại bảo tàng viện Smithsonian ở Virginia trong cuộc triển lãm Di Sản Người Mỹ Gốc Việt tại Hoa Kỳ. Cuốn sách này cho tôi thấy nhiều hình ảnh đặc biệt.

Đệ Nhị Thế Chiến, phi cơ đồng minh oanh tạc quân Nhật tại Hà Nội, Kiều Chinh mồ côi mẹ.

Hà Nội, Tết 1954, tôi đã thấy hình ảnh cô Kiều Chinh tuổi teen an lành bên ông Bố. Ba anh chị em bên nhau trong vườn nhà. Nhưng rồi tháng Bẩy năm Ngọ ấy, đất nước chia đôi. Người chị theo chồng sang Pháp. Đêm trước ngày di cư, người anh bỏ nhà bỏ đi với bạn. Hôm sau, hai bố con ra phi trường Bạch Mai. Phút cuối, Kiều Chinh bị Bố đẩy lên phi cơ, nói "Con vào Sài Gòn trước, bố ở lại tìm anh sẽ vào sau." Bố và anh từ đó kẹt luôn tại nhà tù miền Bắc, và Kiều Chinh 17 tuổi mồ côi, thành người di cư tị nạn bơ vơ tại miền Nam.


4.
Tháng Tư 1975, Kiều Chinh ở Singapore, vừa diễn xong vai chính phim "Full House," một phim của tuổi trẻ vui vẻ. Hội hè, báo chí xứ "Sư Tử Thành" đầy hình ảnh Kiều Chinh.

Nhưng đó cũng là lúc dồn dập tin VNCH co cụm chờ sụp đổ. Điện tín gia đình từ Saigon, điện tín các con đang du học từ Canada đềàu nhắc nhở "Ở lại. Đừng trở về Saigon." Nhưng những người thân đang trong cơn nguy khốn. Không thể không về. Chuyến bay Singapore -Saigon, ngày 16 tháng 4-1975, Kiều Chinh là hành khách duy nhất. Ở phi trường Tân Sơn Nhất, số tiền 75,000 Mỹ kim mang về được đổi thành một… bao bố tiền VNCH thời đó. Để rồi, chỉ một tuần sau, phải lên chuyến bay cuối cùng rời khỏi Saigon, không hành lý, ngoài chiếc ví tay nhỏ trong đó vài chục mỹ kim và cuốn sổ điện thoại.

Phi cơ đáp xuống Singapore. Ngay khi trình thông hành, Kiều Chinh được mời vào... nhà tù. Lý do, chế độ VNCH đang sụp đổ, thông hành ngoại giao vô giá trị. Trong nhà tù, có lúc Kiều Chinh thấy một cai tù đang cầm tờ báo hình bìa là chính mình. Bà mừng rỡ, chỉ bìa báo, "Đây là tôi. Làm ơn giúp tôi…" Người cai tù nhìn bìa báo, nhìn người, hiểu ra. Nhờ được giúp gọi vài cú điện thoại, Kiều Chinh được Đại sứ VNCH Trương Bửu Điện ở Tân Gia Ba làm giấy lãnh ra; với điều kiện bà phải rời bỏ xứ này trong vòng 24 giờ. Không tòa đại sứ nào chịu cấp giấy nhập cảnh. Giải pháp sau cùng là một vé bay lòng vòng hai ba lục địa, để... mua giờ, chờ tình hình miền Nam ngã ngũ, mới có thể xin tị nạn đâu đó.

Sáu giờ chiều ngày 30 tháng 4, máy bay đáp xuống phi trường Toronto, nơi các con của bà đang du học. Sài gòn đã thật sự sụp đổ.

KC Emmy 1996“Cầu cho mọi gia đình bị chia lìa vì chiến tranh được đoàn tụ”. Kiều Chinh phát biểu khi nhận Emmy Award 1996 cho phim tài liiệu “Kieu Chinh, a Journey Home” do Patrick Perez thực hiện cho Fox Television.”



Kiều Chinh trở thành người Việt tỵ nạn đầu tiên tại xứ lá phong Canada. Và công việc đầu tiên cho người nữ tài tử là "Cleaning after the chicken."

(Làm sạch chuồng gà), với mức lương 2 dollars / 1 giờ. Mỗi ngày, việc làm bắt đầu lúc 6 giờ sáng khi gà mới mở mắt. Dậy sớm từ 5 giờ sáng, đi xe lửa ra ngoại ô Salboro. Tới nơi, nhân viên trại gà phát cho đôi giày boot cao su cao tới đầu gối, áo mưa dầy, băng bịt miệng và chỉ ra nơi để kéo vòi nước. Không phải thứ vòi nước nhẹ nhàng như vòi cao su tưới ở nhà, mà là vòi to, nặng như vòi của xe cứu hỏa. Khi bật nước lên, sức phản hồi mạnh tới mức có thể xô ngã mình, phải luôn cố trụ vững, bước tới.

Chuyện kể của Kiều Chinh làm tôi nhớ những ngày đầu tị nạn. Nhạc sĩ Phạm Duy ngày ấy cũng đã nhận công việc làm tài xế đưa rước bệnh nhân cho phòng mạch bác sĩ… Giáo sư triết, thi sĩ Nguyên Sa từng là công nhân dây chuyền cho một hãng điện tử… Nhạc sĩ danh ca Hoài Bắc Phạm Đình Chương phải sống với nghề vẽ đồ họa bằng computer. Nhưng rồi người nghệ sĩ sẽ vẫn là chính mình.

KieuChinh tren xe CNDXe hoa CND Tết Bính Thân 2016 tại Little Saigon: Kiều Chinh, Jan Nordstrom Arnold, CND Co-Founder, và nữ tài tử Tippi Hedren, bà mẹ đỡ đầu ngành Nail của người Việt tại Hoa Kỳ.

Nhờ tiền dọn chuồng gà, Kiều Chinh điện thoại cầu cứu các bạn trong giới tài tử Hollywood, và nhận được sự bảo trợ sau cùng nhận được giấy mời vào Hoa Kỳ để “dự lễ” khai trương một trại tạm cư cho người Việt tị nạn tại Sacramento đang do nữ tài từ Tippi Hedren trực tiếp điều hành. Chính từ trại “Hope Village” này, khi cùng Kiều Chinh thăm hỏi nhu cầu các trại viên, Tippi Hedren đã giúp mở lớp dạy làm nail và lo cho các bà các cô đi thi bằng hành nghề.

Ba tháng sau khi đặt chân tới nước Mỹ, Kiều Chinh nhận vai diễn đầu tiên trong TV-show "Joe Forrester" và ít lâu sau đã là vai nữ chính, đồng diễn với Alan Alda trong M*A*S*H, một TV-show lừng lẫy nhất thời đó. "Nàng tài ba như thế, Hollywood phải có một chỗ đứng cho nàng." Alan Alda nói về Kiều Chinh (hình bên).


5.


D3_JoyLuckClub 1993Năm 1993, người tài tử gốc Việt vào vai bà mẹ chính trong The Joy Luck Club, cuốn phim tiêu biểu về các bà mẹ Trung Hoa: Trong phim, Kiều Chinh là Suyuan, bà mẹ thời thế chiến thứ 2, bị buộc phải bỏ rơi hai con song sinh bên đường chạy loạn. Phim quay tại Quế Lâm tháng Hai, 1993, khi nước Tầu đỏ còn trong bức màn tre.

Nếu không kể những bộ phim TV nhiều kỳ, mà Kiều Chinh xuất hiện rất sớm, tôi nghĩ, phải kể tới phim "The Joy Luck Club" mà, người tài tử gốc Việt" được mời thủ diễn một bà mẹ chính trong cuốn phim tiêu biểu nhất về các bà mẹ Trung Hoa: Vai Suyuan, bà mẹ ở Quế Lâm thời thế chiến thứ 2, bị buộc phải bỏ rơi hai đứa con song sinh trên đường chạy loạn - Dựa theo cuốn truyện cùng tên của nhà văn Hoa Kỳ, gốc Trung Hoa, Amy Tan.

Ở đây, tôi không muốn kể lại những thành tựu lớn mà, "The Joy Luck Club" đã đạt được như: Phim này đã được tổ chức National Board of Review Awards chọn vào danh sách "Top Ten" của thế giới năm 1993… (Mà,) tôi chỉ muốn nhấn mạnh, có 3 ngôn ngữ được dùng cho toàn bộ cuốn phim là tiếng Mỹ, tiếng Quan Thoại và Quảng Đông. Nhưng gần cuối phim, khi Kiều Chinh trong vài bà mẹ Trung Hoa tên Suyuan, lúc phải từ bỏ 2 đứa con song sinh của mình, đã thốt kêu hai tiếng "con ơi!"

"Con ơi!" Hai tiếng Việt duy nhất của cuốn phim dài 139 phút.

Tôi nghĩ, phần nào nhờ nơi hai tiếng "con ơi" này của Kiều Chinh mà, tờ Entertainment Weekly số đề ngày đề 28 tháng 10-2014 đã bình chọn "The Joy Luck Club" là cuốn phim thứ 22 trong số 50 phim của lịch sử điện ảnh thế giới - - Đạt "số thu" nhiều nhất về… nước mắt. Và cúp nước mắt "The Trophy of Tear" được trao cho Kiều Chinh, "niềm hãnh diện Việt" (4)

Tôi không nghĩ, trong số hàng triệu khán giả trên thế giới khi coi "The Joy Luck Club", phải lệ nhỏ vì hiểu được hai chữ "con ơi!" của Kiều Chinh. Mà, tôi tin, vì họ được những dòng nước mắt dàn dụa trên gương mặt của người nữ diễn viên này, "thông dịch" qua ngôn ngữ của họ. Bởi, những dòng nước mắt dàn dụa kia, chính là những dòng nước mắt đau thương, được bà kìm, giữ mấy chục năm - Khi bà hình dung đó là hai tiếng cuối cùng trước khi thân phụ bà từ trần, đã gọi bà, sau 22 năm chia, ly. Bằn bặt!

Tôi đồ chừng, sở dĩ nước mắt Kiều Chinh "thông dịch" được hai tiếng "con ơi", qua bất cứ một ngôn ngữ nào khác, cũng bởi vì, bà đã nói thay cho những bậc cha, mẹ mất con; cho những ông, bà mất cháu… Và, hiểu theo một nghĩa nào, thì đó cũng là tiếng kêu cuối cùng của những người vợ mất chồng, trong chiến tranh…

1 the WallKiều Chinh là diễn giả chính trong ngày Veterans Day 11 tháng 11, 1993, tại Bức Tường Đá Đen, Tưởng Niệm 58,000 tử sĩ Mỹ thời chiến tranh VN.
Chính từ nơi này, Kiều Chinh đã khởi xướng và được các cựu chiến binh Hoa Kỳ danh tiếng nhất hưởng ứng, thành lập Vietnam Children Funds, quyên góp xây trường tặng trẻ em Việt Nam.


6.

Người xưa từng nhắc nhở, nếu chúng ta không làm được việc gì hữu ích cho người, thì hãy trồng một gốc cây, cho đời sau có bóng mát.

Nhân vật phụ nữ lỗi lạc mà Mai Thảo nhắc tới không chỉ trồng một gốc cây!

Bà ta đã bền bỉ gieo, trồng, vun, tưới cả một rừng cây, cho bóng mát hôm nay và, mai sau.

Có rừng cây mang tên điện ảnh. Có rừng cây mang tên diễn giả. Rừng cây mang tên… VCF School, những ngôi trường giúp hàng trăm ngàn trẻ em Việt Nam tại các vùng bị chiến tranh tàn phá.

Đó là những rừng cây "mang cái ý nghĩa tốt đẹp nhất của một phụ nữ Việt Nam dấn thân và tiến bộ trước xã hội và thời đại của mình," như Mai Thảo nói.

Và, với riêng tôi, xin gọi bằng cái tên giản dị: Rừng Cây Kiều Chinh.

Chúc mừng bạn chúng ta, Rừng Cây 60 Năm.

Du Tử Lê


xem thêm theo link sau


https://vietbao.com/p263...eu-chinh-rung-cay-60-nam