27 August 2005 - 05:00
Từ Nhã Ca Mới đến Nhã Ca bây giờ

Phạm Quang Ngọc

Một đêm Sài Gòn gầm gừ qua cơn mưa trong một quán cà phê nổi dóa những đám mây đen khịt đầy trời.

Tôi ngồi hiền lành bên ly cà phê nhỏ giọt buồn bã. Thằng bạn ngồi kế rít điếu thuốc liên hồi. Hai chúng tôi đều là con nhà lính, cuối tuần vù về thành phố thay bộ đồ dân sự, rủ nhau vào quán ngắm cô gái thâu ngân có đôi mắt nai dại khờ, có mái tóc bom-bê tinh quái để lộ cần cổ trắng ngấn. Lính nhìn, lính say hương tình chết bỏ. Cả hai chúng tôi lặng lờ ngắm nhìn một hình tượng lộn đầu như một ước mơ chỉ còn đôi mắt nhìn mình một cách hờ hững chia bờ ranh giới của si và dại.

Cô gái loay hoay, cúi lên, cúi xuống bên giàn máy cũ mèm. Bỗng tôi nghe giọng Khánh Ly nhừa nhựa qua cuốn cassette nhão nhẹt đưa thoi với nhiều vòng tua bài hát của Trịnh Công Sơn như tiên tri số phận của miền Nam sẽ “đón giặc miền Bắc vô đây bàn tay vấy máu anh em”:

Đại bác ru đêm dội về thành phố
Người phu quét đường dừng chổi đúng nghe...

Quả như sau đó là cái Tết Mậu Thân máu đổ, thịt rơi... đường đường, phố phố các đô thị miền Nam. Hoa máu lợm tanh khắp làng quê. Mồ chôn tập thể thôi thì đủ cỡ lớn nhỏ. Lớn cỡ trên hai ngàn người ở Bãi Dâu (Huế). Nhỏ cũng phải dăm căn hộ chết chùm cùng chung một hố. Giặc từ Bắc vô Nam rồi đấy!

Lôi trong trí nhớ nhỏ thoi thóp qua lằn đạn giặc, tôi bầm dập những bài hát phản chiến của Trịnh Công Sơn. Thằng bạn chửi thề luôn miệng:

-Mẹ! mày đòi về thành phố vào quán cà phê nghe nhạc Trịnh Công Sơn, giờ cám cảnh chưa con?

Thời gian sau - tùy theo thủ thuật của anh bạn đồng minh gian manh - Miền Nam hồi sinh trong màn đêm điêu đứng của cảnh hợp tan. Kẻ sống sót, người chết lấp vội trong bối cảnh một lịch sử đã dâng trọn cả non sông gấm vóc cho hai chủ nghĩa phi-dân-tộc quyết định màn tùng xẻo sống còn...

Tôi đâm đố kỵ lịch sử. Đố kỵ cả cấp lãnh đạo đất nước chỉ thích kẹp cổ người dân lặc lè, hoặc làm ngựa để các đấng này phi nhong nhong...

Tôi vùi đầu trong những trang tiểu thuyết để tạo cho mình một ảo tưởng thoát ra kiếp bềnh bồng của một đời mây trôi nổi trên bầu trời quê hương mất đi ánh nắng vàng trong những buổi chiều âm vang tiếng nghé ọ.

Tôi lêu lổng với thứ âm nhạc vàng khè, bạc nhược ở những quán cà phê mịt mờ khói thuốc. Tôi đọc ngấu nghiến Địa Ngục có thật của Dương Nghiễm Mậu. Tôi sụt sùi theo Giải Khăn Sô Cho Huế của Nhã Ca.

À, người con gái tên Vân (Trần thị Thu Vân) tôi đã từng làm quen qua bút hiệu Nhã Ca với những bài thơ xuất hiện khai phá trên tạp chí Hiện Đại do Nguyên Sa chủ trương từ năm 1960. Những bài thơ dưới cái tên Nhã Ca đã cuốn hút hồn tôi trôi nổi như mảng bè lập lờ giữa con sông lạnh. Giữa vầng trăng thao thức tàn canh. Giữa cái sôi nổi, đam mê muốn bật khỏi đôi nịt vú mềm mại, mảnh sì-líp hồng đuôi nheo chảy dài nhung nhớ. Tôi cắm đầu chui rúc vào đó và quên đời...

Những vần thơ nhãn hiệu Nhã Ca rất bạo so với thời điểm con người còn đóng khung trong cái vỏ đạo đức giả tạo. Chùa chiền còn âm âm, u u tiếng mõ rời rạc trong những buổi chiều hoang vắng. Cửa giáo đường tha thướt những tà áo trắng trinh nguyên chỉ để làm kiểng cho những trái tim sôi nổi chưa thoát khỏi hệ lụy của những cuộc tình trăn trối.
Thời điểm đó thơ Nhã Ca đã:

Tôi bỏ nhà đi năm mười chín tuổi
Đêm trước ngày đi nằm đợi tiếng chuông
Cuối cơn điên, dầu giấc ngủ đau buồn
Tiếng chuông đến dịu dàng lay tôi dậy....

Thơ đã trả lời thay cho cái liều lĩnh ngàn vàng của người con ái nhìn 'cửa thiêng đàng dựng một quả chuông” này:

Từ dạo xa chuông khôn lớn giữa đời
Đổi họ thay tên viết văn làm báo
Cơm áo dạy mồm ăn lơ, nói láo
Cửa từ bi mất dấu đứa con hư

Nàng thơ của chúng ta cũng cúi đầu tự thú vì cái hơi hướm trần tục bám quanh thân xác mình:

Hai mươi tuổi thôi hết thời con gái
Cành xanh xao với trái mùa thu
Tuổi trẻ bị bỏ quên không bao giờ ngó lại
Tôi với ngày qua biển xám mây mù

Nàng thơ tự thú chưa đủ. Em đâu có muốn vậy? Tại anh mà!

Tại anh sao? Chẳng tại anh còn ai trồng khoai đất này? Khoai lang hay khoai củ ? Khoai gì tự anh biết lấy. Em bắt đền cho xem:

Người cũng vậy lòng muôn nghìn dối trá
Vờ thương yêu, vờ đắm đuối ân tình
Tôi chót dại tin lời trao tất cả
Đâu biết người mang nửa dạ yêu tinh

Bởi người đàn bà là một sinh vật từng làm cho người đàn ông xốn vó, lộn đầu, lộn đuôi, mò mẫm, hùng hục... chẳng nhọc lòng...

Sao lại đi đứng khum khum vậy? Nhã Ca đã nói hộ dùm ta:

Rên la trong hân hoan
Hoang chí trong tàn phá
Chưa đủ sao? nữa này:
Cám ơn Thượng Đế đã cho tôi đôi vú
Cho tôi da mịn tóc dài
Cho tôi rực rỡ như mặt trời
Để tôi làm ra ái tình và rượu ngọt
Tràn trên trái đất....

Thơ Nhã Ca trụ một cột trên “tòa nhà” Hiện Đại rung rinh từng mảng tình cảm vũ bão kỳ lạ từ chủ nhân Nguyên Sa ướt át, vuốt ve trong ngôn từ thi ca, đến Nhã Ca lạ lẫm cầm bút viết báo, làm thơ, hút thuốc lá để lao đầu vào tình trường, cho dù tả tơi hoa lá, nàng thơ của chúng ta đã kết thành trăm năm với người bạn đời khác nàng, rất nhút nhát, dại khờ, thật đáng yêu:

Biết yêu người thuở mười lăm
Trong vườn ngây dại, ta nằm xót xa
Cỏ cây ồ ạt ra hoa
Chùm môi bông phượng la đà tới lui
Khi không da thịt cả cười
Cùng ta trộn lẫn đất trời với em
(Buổi Hẹn Đầu của Trần Dạ Từ)

Nhã Ca là một ngòi bút tủa hai nhánh: Nhánh của những vần thơ hừng hực bốc lửa. Lửa diệm sơn của đôi-vú-đồi. Của những hồi chuông “lay tôi thức dậy” mon men đến chốn địa đàng. Rậm rạp của những khu rừng mờ mịt thức mây. Đốt cháy từng nụ hôn bằng tuổi dậy thì. Liều lĩnh. Đam mê. Nhánh báo động bằng giọng văn thức tỉnh lương tâm con người đang chơi trò xây mồ tử sĩ, chít khăn tang quả phụ của hai chế độ đều gầm gừ vì miếng đỉnh chung. Vì thứ quyền lực (dĩ nhiên cả bổng lộc) xây bằng núi xương, biển máu của đồng loại. Chế độ phương Bắc xây mồ tử sĩ bằng những con đường xẻ dọc Trường sơn. Chế độ miền Nam nhảy đầm, ăn chơi phù phiếm. Lính ngoài sa trường chiến đấu trong cảnh khốn cùng của vợ con. Nhã Ca là một tâm hồn thánh thiện, chan chứa tình người. Bà đã viết Giải Khăn Sô Cho Huế sau cảnh chôn người tập thể, rùng rợn hơn thời Trung Cổ của Bắc Quân qua cái Tết Mậu Thân đẫm máu. Bà đã nghe tiếng đại bác xa xa vọng về thành phố. Từ đó là sự rình mò, đòi nuốt chửng của loài quỷ đỏ nhe hàm răng chó sói tru về phương Nam. Phải chăng bà đã linh cảm số phận hẩm hiu của đồng loại đã được đặt sẵn trên các bàn hội nghị khi chưa được ngã giá hẳn hoi?

Thơ Nha Ca, theo nhận định của thi sĩ Nguyên Sa (người hiểu bà năm với năm là mười. Có khi còn hơn thế nữa...) khi viết tựa cho tập Nhã Ca Mới được ấn hành tại Sài Gòn năm 1964, thì:

“Thực chất thi ca của Nhã Ca chính là sự xác nhận một chủ thể tự do, chọn lựa một cá tính đàn bà vượt trên thụ động tính, thiết lập với đối phương một tương quan đi lại, chối từ tương quan chịu đựng, vị trí đồ vật với những huyền thoại đúc kết bởi phong tục, tập quán, luân lý cổ truyền, thái độ của đàn ông, thành một vòng đai trùng trùng vây hãm...”
Cùng thời bà, nhhững cây viết nữ như: Nguyễn Thị Hoàng, Túy Hồng, Nguyễn Thị Thụy Vũ... chỉ thích cảnh ái-ân-tìm-của-lạ trong “vòng tay học trò”, của thứ “Khung Rêu” hắc ám bao quanh cuộc đời, của thứ “Tôi nhìn Tôi trên vách” đến chóng mặt...

Nhã Ca đã nhìn cuộc chiến như thứ “tai trời, ách nước” lương dân hai miền đều sặc sụa chìm vào hố thẳm. Cái độc đáo, mâu thuẫn trong thơ văn bà là ở chỗ đó.

Tuy ngậm ngùi lẫn sảng khoái qua thơ văn của Nhã Ca, bà với tôi như hai đốm lân tinh đối nghịch: Bà chói sáng ở lầu hoa. Tôi lập lòe ở góc hụi bờ.

Nhờ cơn đổi đời héo dạ, lòi dom 30/4/1975, tôi gặp bà làm mặt “nghiêm và buồn” ở quán cà phê (số 100 đường Nguyễn Du, Quận I) khi nghe tôi rên rỉ giọng vịt đực, giật đàn phừng phừng làm cần câu cơm qua ngày. Dần dần chúng tôi thân nhau mới lạ. Thời đó tôi không hề bàn chuyện thơ văn với bà. Tôi bóp bụng, chỉ thích nhìn trời xanh, mây trắng, mong một ngày có cơm ăn đủ no là đã thấy ngày mai trước mặt.

Chín năm trước (1995) tôi gặp lại bà và phu quân là nhà thơ Trần Dạ Từ cùng đứng mũi chịu sào tờ Viễn Đông nhật báo nghe đâu đã đủ móng vuốt để nghênh đón tờ Người Việt đang vi vút những ám ảnh chữ nghĩa bằng thứ chiêu thức văn chương vô hình. Rồi mọi chuyện đều vui vẻ cả làng.

Tôi mừng lắm thay! Tôi lại mừng lần nữa khi nghe tin bà cho trình làng Nhã Ca Thơ lần đầu tiên tại Hoa Kỳ do Vietbook ấn hành vào năm 1999.

Đọc Nhã Ca Thơ, tôi không còn những xúc cảm thuở ban đầu khi lãng đãng để rung theo những vần thơ ở Nhã Ca Mới vào năm 1964. Có lẽ, tại tôi cũng làm thơ lúc này. Thơ tôi như đôi mắt mọc mụt lẹo, nhướng về dĩ vãng, đâm ngang hiện tại... chỉ thấy những hạt mưa huyền sử giăng giăng đầy trời. Rồi tan thành nước. Thứ nước sình mương lạch quanh co tìm về cội nguồn. Chỉ thấy bầu trời đen khịt những mây và mây. Trong Nhã Ca Mới, duy nhất bài thơ bà viết đưa tiễn nhà thơ Nguyên Sa làm tôi đọc co rúm châu thân, hụt hẫng từng hơi thở:

Nhớ anh xưa mũ đội đầu
Mũ Tây, mũ Mỹ, mũ Tầu, mũ Ta
Mũ Tây độc, mũ Đông tà
Mũ ông Thầy, mũ Chú Ba cười cười
Một mình một ngựa. Ôi thôi
Bao nhiêu là mũ rụng rời. Anh đi
Mũ nan mũ dạ mũ ni
Hôm nay anh đội mũ gì quá quan

Chị Nhã Ca! Chị có đồng ý với tôi, chỉ một điều này thôi nhé:

-Khi buồn đọc thơ mình rặn, ôi sướng dường bao! Nếu thơ bỏ ta ta đi nữa, thà chết phứt cho rồi! Phải vậy không chị?


Phạm Quang Ngọc

Nhã Ca
Saturday, May 5, 2:00-3:30 PM
Tully Branch
http://sjlibrary.org/about/locations/tully/
Popular and prolific author Nhã Ca introduces her latest book "Đường Tự Do Saigon".
Click here for list of her novels:

Nhã Ca

Của Nợ


Xe chạy quá nửa ngày mới qua khỏi ranh giới Bình Tuy - Phan Thiết. Lại có câu chuyện vui của hai ông già ngồi cạnh nhau ở hàng ghế giữa xe. Giọng ông cụ râu ba chòm sang sảng:

“Xe đang chạy ngon trớn, mà thằng chả gọi giựt giọng la như cháy nhà. Cho xuống. Cho xuống. Tài xế chửi ầm lên, nói cái gì, mua vé tới Phan Thiết, sao mới qua ngã ba ông Đồn đã đòi xuống. Thằng cha mang kiếng râm, có cái gậy dò đường gác lên đùi, chưng hửng. Ủa tưởng tới Phan Thiết rồi. Rõ ràng ngửi thấy mùi…nước mắm. Chị đàn bà ghế bên cạnh đang ngủ há hốc miệng, dạng hai chân ra, tỉnh cả ngủ, giật thót người, khép đùi lại. Tài xế càu nhàu mà thằng cha kiếng đen thì cười tủm tỉm…”

Ông cụ râu ngắn tua tủa, ngồi cạnh cửa sổ có treo tòn ten cái lồng chim, cười sặc sụa. Cười mà nghe như tiếng la của người bị chẹt cổ. Không chỉ riêng ông cụ, hình như mọi tiếng cười trên xe đều khác thường. Có lẽ vì xe dồi dập quá.

Ông cụ râu ngắn xuề xoà dễ thương. Con vẹt trong lồng, trái lại, có bộ lông xanh mịn đẹp đẽ, mà sao coi cái mỏ khoằm khoằm thiệt khó cảm tình. In hệt mụ phù thủy trong các chuyện cổ tích, có vẻ dị ứng với tiếng cười, nó giận dữ nhảy nhảy, phẹt trong mỏ ra đủ thứ dơ dáy, rơi vãi cả vào khung cửa. Xe càng xóc, nó càng nhảy loi choi, càng phẹt dữ tợn.

Bác tài, làm như chưa tiêu hết bực bội gặp phải dọc đường, dọt thắng bạt mạng. Bên cạnh, bà vợ mặt mày chầm vầm, cà khịa:

“Biết nó đột xuất, không vọt thẳng cho lẹ, còn dừng lại để sanh chuyện.”

Vẫn bà vợ tài xế, cũng là chủ xe nữa, độc thoại:

“Thiệt tức chết được. Tui đã cúng cả tút thuốc lá Sài gòn Giải Phóng, khi không còn vái lia lịa thêm mấy gói ba số nữa chi. Bảnh dữ. Ha.”

Lại độc thoại nữa:

“Làm như của chùa. Thiệt ngu quá mà. Khi không cúng khan. Làm như ông hạp mấy cái mặt… đó hay sao mà hễ giấc ông chạy là nó xuất hiện.”

Miệng nói, hai tay bà vẫn đếm tiền lia lịa. Bác tài nhấn ga lao tới. Cả xe tối sầm, tưởng trời sập tới nơi. Lạng nghiêng. Vèo một cái như bay. Lại vượt mặt. Hú vía.

“Chạy ẩu nữa đi. Rút bằng lái lần thứ ba coi như treo mõm. Cả chục cái mõm chực ở nhà đó tía. Hứ, bộ điếc đặc rồi chắc. Người gì đâu mà mặt sưng mày sỉa như cái thớt bị vằm. Thấy mà ghê.”

“ĐM. Đủ rồi. Im cái mõm giùm, má.”

“ĐM. Tức sao im được mà im. Nói không đúng sao? Banh ta lông hai cái vỏ rồi. Coi như sở hụi đi đứt bòng bong…Cái mặt ông mới…ha…Ông ơi. Dừng lại. Dừng lại. Có khách lên. Lẹ. Lẹ lên.”

“Dừng gì nữa mà dừng. Nhét lên lòng chị à? Tham vừa vừa, chị kia.”

Một cái đầu ở hàng ghế số hai chồm tới. Anh ta mặc áo sơ mi xanh, quần ka ki. Coi mặt, đúng là cán bộ thứ thiệt.

“Làm phước cho người ta quá giang. Thời buổi này xe cộ hiếm lắm cán bộ ơi. Mỗi người chật một tí cho người ta khỏi lỡ đường lỡ xá. Dừng đi ông.”

Một trong hai chú lơ xe đập đập vào thành cửa. Hỏi vọng xuống đường. Gió vẫn ào ào. Tài xế làm thinh. Xe vẫn chạy bon bon. Chị đàn bà ngồi bên cạnh anh cán bộ thở ra.

“Nực quá. Thở hết nổi. Mở cửa sổ đi.”

Chú lơ xe đưa tay lên định kéo cánh cửa. Giọng bà chủ xe the thé:

“Ê Rạng. Qua trạm, mày đui sao hông thấy mày. Mở ra là dính ngay chóc nữa. Đóng lại.”

Cả hai lơ xe đều là cháu của vợ chồng tài xế. Láu cá, lanh lẹ, chú này tức thì đỡ cho chú kia:

“Chịu khó chút bà con cô bác ơi. Thông cảm dùm, qua trạm là mở cửa liền. Phạt lia chia…chị. Đã phạt là khỏi năn nỉ luôn.”

“Hừm. Phạt còn khoan hồng.”

Chị đàn bà mím môi. Anh cán bộ nhận ra ngay đồng chí.

“Chị công tác cơ quan nào?”

Bắt đầu màn liên hệ công tác.

Khu ghế giữa xe, tập hợp mấy chị buôn hàng chuyến. Ồn ào như chợ vỡ. Cười nói, ăn quà vặt, giỡn hớt. Tay không ngừng lột quít, bóc bánh. Vậy mà lọt vô góc trong sát cửa, một chị đàn bà lạc lõng, ngồi buồn hiu. Trên tay chị thằng bé con khoảng bốn năm tuổi, gầy trơ xương, chỉ thấy cái đầu to tướng, sài lở, tóc cạo lởm chởm. Thằng bé hau háu nhìn vô mấy cái miệng nhai mà mẹ nó thì cố đưa tay đẩy nó nhìn về phía khác.

Qua trạm kiểm soát, cửa sổ được kéo lên. Ném cái vỏ quít ra cửa, qua mắt thằng bé, một chị quay nhìn ông cụ râu ngắn, cười:

“Cụ ơi.”

Tưởng gì, cụ ông ngóng mặt chờ.

“Cụ có con chim đẹp quá.”

“Chim của cụ phải không?”

Biết bị trêu, ông cụ làm thinh, ngó mông ra ngoài cửa. Cây cối vùn vụt chạy trở ngược.

Cam, quít, chôm chôm do mấy chị đi buôn ném tới phía trước. Hai lơ xe chụp, bắt. Kìa, cả anh cán bộ đang bận “tham quan” nữ đồng chí cũng được ném tới mấy trái quít. Móc ngoặc mà. Ngay ở trạm xét đầu xa lộ, một số hàng vải lọt tỉnh queo. Cán bộ đã kín đáo can thiệp.

“Má à, má ơi. Con đói bụng.”

Hai khuôn mặt mẹ con, da tái bủng như chì, hẳn cùng bị một chứng sốt rét.

“Ngủ đi. Dựa đầu đây nè. Biểu ngủ.”

Mấy chị đi buôn nhìn bà mẹ với vẻ khó chịu. Mặt mũi khó coi quá. Người gì mà từ lúc bước lên xe, ngồi ủ rũ, chẳng thèm nhìn ngó ai.

Một tiếng ha dài. Chị nào đó thở ra, rồi những trái quít chuyền nhau nữa. Mấy chị đùa bỡn quá trớn thiệt, hai lơ xe mặt mũi non chẹt, nhưng mắt cũng hỗn lắm.

“Nhìn gì cha.”

Một cái vỏ chôm chôm bay tới. Chú lơ xe tên Rạng né được, cười thiệt đĩ.

Đang vui, bỗng một giọng rụt rè, lạc điệu:

“Bác tài ơi. Dừng xe một chút. Dừng cho…bị tui…”

“Gì nữa đây? Có xuống cũng đợi tới trạm, đâu xuống ngang vậy được. Bác muốn xuống há?”

“Không. Bị tui…tui…”

“Ông cụ muốn “lái”. Cho ông cụ lái thử đi bác tài ơi.”

Giọng còn thanh niên. Mọi người cười rộ.

Chỉ có bác tài là không cười nổi. Sáng ra ngõ có gặp gái không mà xui tận mạng. Có bị rơi vào giờ lưu niên không mà chậm trễ đủ thứ. Tới ngã tư Phan Thanh Giản, Hai Bà Trưng, nghe thổi roét roét. Công an núp đằng sau trụ đèn. Rề ra, giam không ra giam, tha không ra tha. Điều đình, năn nỉ, điếu đóm. Tên công an mặt còn vắt nước lã. “Nước lã thôi, mẹ nó, sữa đâu ra mà vắt.” Vậy mà bác phải bật diêm, che gió, mồi thuốc lá. Nữa, tới xa lộ, chận xét, xuống xe, dỡ hàng…Mấy bà đi buôn cũng đâu có vừa, hàng họ đủ thức hầm bà lằng. Rán dấu cho mấy bà rồi, mấy bà còn được thể, chất thêm lên cho đã…Tội nghiệp cái xe, quá tải. Hai lần thay bánh rồi chớ ít đâu. Điệu này, tới Phú Tài, dính nữa.

“Dừng lại cho người ta…”

Giọng người vợ như thọc dao vào cổ bác tài. Rầm. Một ổ gà. Cả xe nhẩy nhổm. Rầm nữa. Còn gì là xe, là người. May quá, qua đoạn đường xấu, xe lại bon bon.

“Bác tài ơi, làm ơn…”

Ông cụ râu ba chòm đấy thôi. Mới đó, mặt mày rạng rỡ, kể chuyện nước mắm Phan Thiết, giờ dúm dó trông tội nghiệp. Một người đàn bà mập ú, nãy giờ ngồi dãy ghế chót, ngủ hết biết, cũng mở bừng mắt:

“Cái gì? Mấy con lợn của tui ở trên mui xe kêu dữ quá. Có dừng xe chưa? Ế, Rạng, Rạng, cho nó uống tí nước.”

Chẳng ai nghe tiếng lợn kêu. Lơ xe cười cười:

“Có bà khát nước thì uống đi. Tội quá, má. Tự nhiên kêu rầm lên.”

“Không phải há?”

Bà ta nghẹo đầu ngủ tiếp, thiệt dễ. Bà chủ xe vội cuộn tròn mớ tiền, nhét vô bụng, đi xuống cuối xe. Có tiếng gà sống kêu. Bà chủ xe vừa đạp phải nó. Phải vất vả lắm, bà ta mới leo qua được đống hàng, lách qua đám người ngồi ghế xúp.

“Có dầu đây. Bác cần hông?”

Ông cụ râu ngắn chủ lồng chim, đỡ chai dầu, nói:

“Dầu mà ăn nhằm gì. Bác đây đau bụng đi cầu…Đau dữ lắm.”

“Khổ, mới đây dừng thay bánh xe, sao cụ không đi cho cụ ơi…”

Ông cụ lúng túng. Bạn già đỡ lời:

“Mới đau đây thôi, bà chị. Đau bụng thì ai biết khi nào nó đau.”

Anh cán bộ lớn giọng:

“Này, lái xe. Dừng cho người ta nàm vệ sinh.”

Xe đang qua mấy trụ sở hành chánh, rồi đồn công an nữa. Mọi người nhìn ra, thấy cờ đỏ sao vàng phất phới.

Giọng bà chủ xe ngọt xớt:

“Bác ơi, chịu khó chút đi. Ráng qua khỏi đây, chạy tới nữa mới dừng được.”

“Chị nói bác tài dừng đại đi. Người ta tới nơi rồi…”

Bà chủ xe nhìn lui, lắc đầu:

“Hổng được đâu. Ý cha, tui mà biểu một tiếng là thằng cha càng sùng máu, dọt lẹ hơn thì có. Bị…bà con cô bác đi xe đò cũng hiểu. Làm dâu trăm họ bà con ơi. Xe của mình, mình làm chủ. Hư hao, sửa chữa, mua sắm vỏ ruột gì, gì cũng chủ xe chịu. Nhưng nhà nước quản lý, bán vé, thâu tiền.

30Tuyến đường chủ xe có mấy ghế à. Vậy mới phải xin bà con cô bác thông cảm vụ rước khách dọc đường. Không rước thêm, lấy đâu ra vỏ ruột mà chạy. Ha, khổ lắm, bà con không biết đâu. Riết rồi chịu không thấu…”

Ông cụ râu ba chòm mặt đã tái ngắt. Mồ hôi rịn giọt trên trán. Ông thu cả hai chân lên ghế theo thế ngồi sẵn sàng. Tay giữ chặt bụng.

“Này chị ơi, người ta chịu hổng thấu kìa…chị nói những gì đâu.”

Lơ xe đứng chắn ở cửa:

“Coi. Lại trụ sở hành chánh. Cái gì nữa đây…Mặt trận…trụ sở phường. Ý cha, thứ dữ hông…Nín. Nín chút cụ ơi.”

Bà chủ xe:

“Ừa, rán đi bác. Chút xíu. Chút xíu. Tới liền.”

“Cái bà này mới vô duyên. Ỉa cục cứt cũng như đàn bà đẻ. Bà đẻ, bà nín được hông mà biểu người ta.”

Một giọng nặng vẻ càu nhàu. Ông cụ rùng mình mấy cái, rên:

“Ui cha. Ui cha…Tui, tui…Ui…”

“Khổ chưa. Xì mẹ nó ra rồi.”

Ông cụ râu ngắn ngồi bên giật thót người. Con vẹt trong lồng bỗng nhảy dựng, kêu lên một tiếng: Cục. Tưởng nó lại nổi giận. Không, con vẹt có vẻ khoái trá. Nó đổi giọng êm ái: cục cù rù, cục cù rù…

“Không xong rồi bác ơi. Chao ơi…”

Ông cụ râu ba chòm buông tay ôm bụng, đưa về phía bạn già muốn níu. Ông cụ râu ngắn một tay giữ bạn, một tay đưa lên.

“Đã tới nước này thì…cũng phải liều thôi. Bác cứ làm đại đi. Ai có bao ny lông không? Lẹ lên. Nín không xong đâu…Đấy. Rán, rán tí.”

Mấy túi bọc trái cây vất dưới chân, được lượm lên. Cái nào cũng teng beng hết. Mấy bà thăm nuôi cúi lôi từ trong giỏ xách ra những bọc nhỏ, gỡ bớt lớp ni lông bao ngoài. Được bốn năm cái. Mấy người đàn ông với ông cụ có lồng chim vây lấy ông già râu ba chòm. Đàn bà cũng dồn cục, đạp cả lên nhau.

“Ngồi đại lên ghế.”

“Bỏ quần ra. Già rồi mà còn nai nịt chi chắc chắn vậy nè.”

“Lôàng ba bốn cái bao nữa coi. Lẹ lẹ cho chút. Mấy chị đi thăm nuôi, hy sinh thêm…”

“Còn ngượng nữa, cha. Ngồi chồm hổm đại đi. Vậy đó.”

“Bỏ tay ra. Túm chi nữa vậy. Bỏ ra, nó dính đầy hết giờ.”

“Khổ qua, cụ còn muốn che con nhím. Mấy chị ngó gì dữ vậy, nó sợ thun cha nó hết rồi.”

“Đồ mắc dịch.”

“Ý cha già ơi…Đừng nhúc nhích. Từ từ…ý…ặc…ặc…”

“Dữ dội quá vầy nè.”

“Súng xưa, cổ quá, bắn gì kêu phành phạch, rồi phành phạch…”

Người đàn ông phụ với ông cụ râu ngắn giữ bọc bao ni lông quay mặt ra sau thiếu điều gãy cổ:

“Khiếp. Khiếp quá cụ ơi. Ắc…ắc…xì…”

Một ông phía sau nhón lên:

“Sướng chưa bác ơi.”

“Phướng”

“Phẻ”

Cả xe cười ầm, mặc cho mồm miệng lãnh đầy mùi phẩn.

“Ông nội ơi, thúi gì mà thúi dữ thần.”

“Giấy nè. Lau đỡ bác ơi.”

“Phướng. Phẻ. Quá xá đã, phải hôn?”

“Túm lại đi. Trời đất, còn chưa cột lại nữa.”

Người đàn ông túm chặt miệng túi lại. Xin thêm tờ nhật trình Sài Gòn giải Phóng bao thêm một lớp ngoài nữa. Mặt ông già sướng rân. Ba chòm râu cứ nhúc nhích, nhúc nhích.

“Cám ơn bà con cô bác. Thiệt muốn chết luôn. Cám ơn. Cám ơn. Cám ơn bác. Cám ơn mấy cậu, mấy chị. Mấy chị đi thăm nuôi học tập phải hôn? Tui cũng đi thăm thằng con đang cải tạo ở trển.”

“Vượt biên hay phản động, bác?”

“Không, nó đi tù hình sự.”

“Dữ hôn. Hình sự, bộ…”

“Ăn cắp, trộm cướp?”

“Hổng phải đâu. Thằng con tui thiệt thà lắm…Bị nó chém người ta.”

“Hơ, thiệt thà mà giết người, ông cụ có lẩm cẩm không?”

“Thiệt mà. Nó chỉ nổi sùng xách dao làm cái rụp. May còn ngắc ngoải đưa vô bệnh viện cứu sống, không đã tử hình rồi.”

“Thứ dữ”

“Dữ dằn gì ba con cô bác ơi. Nó hiền khô à. Gặp hoàn cảnh nó ai cũng nổi điên như nó thôi. Nó bị thằng khu vực mần tiền quá chịu không nổi. Rồi thằng khu vực còn tính làm hỗn con vợ nó, nó lụi liền một dao.”

Mấy cái lưỡi le ra. Anh cán bộ nhăn mặt. Con vẹt trong lồng lại xù lông, nhẩy dựng lên: Cục cù ru. Cục cù ru. Lạ chưa. Vẹt mà sao nó kêu cục cù ru, nghe êm như tiếng chim câu gù nhau. Ông già râu ngắn vỗ cái đét vào đùi bạn:

“Cù ru. Cu rù. Phẻ phắn. Quá xá quà xa, há? Thôi bác ơi, bỏ cái gói xuống chân. Vàng bạc, hột xoàn gì mà ôm khư khư vậy.”

Không ai để ý tới cái xe đang chạy. Nãy giờ, bác tài xế có cho chậm xe lại. Thỉnh thoảng bác liếc qua kính chiếu hậu, miệng chửi thề búa xua.

Mọi cửa sổ lại được kéo kín mít. Trạm kiểm soát nữa. Lơ xe kêu oai oái.

“Ngồi ngay lại dùm. Bà con. Lẹ đi. Mấy cái ghế xúp chịu khó thụp dùm cái đầu xuống. Ba, còn cái cửa sổ kìa. Có đóng ngay lại không?”

Cửa sổ ngay chỗ cán bộ ngồi. Lơ xe vừa kéo lại, tức thì, chị đồng chí kêu lên:

“Mở ra. Trời ơi. Đóng cửa, thúi quá, nghẹt thở chết mất. Mở ra.”

Qua cơn xất bất của ông cụ rồi, giờ mới tới lượt cả xe lãnh đủ. Mấy bà hết cười nói nổi, rên rỉ:

“Ghê quá đi. Chết mất.”

Mùi phân càng lúc càng nồng lên, như đã chui vô cổ họng mọi người, nuốt bao nhiêu nước miếng cũng không chịu xuống bụng. Sự vui vẻ, lòng tử tế ban đầu, bây giờ biến thành tiếng cằn nhằn, chửi thề.

Vừa qua trạm, cửa sổ được lùa ra. Thôi thì, cả dãy đầu thò ra ngoài, hít lấy hít để. Lơ xe:

“Bà con đưa đầu ra, xe ngược chiều nó xin cái đầu làm banh, ráng chịu à nghen.”

Lạ. Sao cửa đã mở tung mà mùi phẩn vẫn luẩn quất trong xe, nhất định không chịu tan theo gió. Xe vừa ra đồng trống, giọng anh cán bộ như ra lệnh:

“Còn chờ gì nữa mà chưa giục nó ra ngoài. Ném đại đi.”

Có giọng phụ theo:

“Giục đại đi. Cụ ơi. Giục mẹ nó ra cửa.”

Bà chủ xe:

“Y cha. Khoan. Khoan giục. Đang qua một cái trạm cải tạo đó. Giục xuống lính gác tưởng phá hoại, nổ súng là tiêu luôn bà con cô bác...”

Tiếng ơi của bà chủ xe cũng bị đứt khúc vì sặc mùi. Ai đó rên rỉ:

“Giời ơi là giời…Càng lúc càng nồng nặc…chờ tới bao giờ.”

Con vẹt. Lại nó nữa, bắt mùi hay sao mà lại cục cù ru, cúc cù rù. Nhảy nhót loi nhoi như hứng chí.

“Im. Ông nội mày. Thúi hoắc mà ca hoài.”

Ông cụ râu ngắn, nhìn con vẹt, cố khôi hài:

“Ca sĩ. Nghỉ chút. Chờ bớt thúi hãy cất giọng oanh vàng.”

35Chẳng ai cười. Mặt ông cụ râu ba chòm, mới nhẹ nhõm đó, lúc này coi ngượng ngập, rụt rè. Cụ liếc nhìn bà con trong xe, rồi liếc xuống cái gói bọc tờ Sài gòn giải Phóng. Thiệt là của nợ. Ôi giời. Đúng là nó hành ông, chỉ mấy phút mà thấu ông trời xanh. “Giải Phóng” ra khỏi ông rồi mà sao nó còn hành đồng bào dữ vậy nè. Chỉ việc giục cha nó ra cửa sổ xe là êm re, mà sao cũng khó khăn, đủ thứ trở ngại. Ông bạn già râu ngắn, mới truyện trò, giúp đỡ, giờ cũng quay mặt đi ngả khác. Chỉ có anh cán bộ ngồi ghế trên có vẻ ít bị chi phối nhất. Anh ta đang bận “liên hệ công tác” chặt chẽ với chị đồng chí ngồi cạnh. Cả hai đang “bảo quản bí mật công tác”, cố kiềm tiếng nói, tiếng cười, không cho phì ra. Mắt anh cán bộ liếc quanh, đầu rụt thấp, co người lại. Trên miếng kiếng nhỏ chiếu hậu, bác tài đưa mắt, nói lớn:

“ĐM. Vặn cổ cái con cục cù ru đi. Cu ru cái củ…”

Không trầm trọng lắm đâu. Giọng bác tài đã bớt vẻ gay gắt. Xe vẫn giữ một tốc độ. Bà vợ:

“Thằng cha vô diên…”

Mùi phân vẫn nồng nặc. Lại bàn cãi sôi nổi:

“Ăn nhằm cái gì mà thúi dữ dzậy.”

“Thì ông già đớp lia. Ở bến xe làm một hơi mấy cái bánh ít, rồi bánh cam. Thấy hông, cái rổ bánh cam của con nhỏ ruồi bu đen kịt. Ăn tạp vậy không đau bụng cũng uổng.”

“Tui nói thiệt, cái bao tử của tui từ ngày Giải Phóng ăn bo bo mà chịu được thì khỏi phải sợ dịch tả dịch hạch nữa đi. Nó thành sắt thành thép hết trơn rồi.”

“Cha mày. Đòi ăn cái nỗi gì. Hửi chưa no sao đây. Chết tiệt.”

Chị đàn bà bế con, người xanh như tàu lá, ốm tong teo, bé loắt choắt mà hét lớn tướng. Còn phát cái đét vào đít thằng nhỏ. Thằng bé ngoác mồm, khóc hà rầm. Chị ta bịt miệng nó.

“Câm. Ngậm miệng lại không. Ui giời ôi. Ngậm”

“Tội nghiệp. Nó đói quá rồi.”

“Còn vài củ khoai, đòi bằng được rồi lát trưa lấy cứt nhét vô miệng mày há…”

“Hừm.”

Anh cán bộ quay lại nhìn. Chị cán bộ kéo áo ngồi ngay ngắn. Người đàn ông ngồi kế chị ta đưa tay che miệng ngáp hoài. Nãy giờ, anh ta buồn ngủ mà không ngủ được. Tội nghiệp, mặt mày anh ta còn căng thẳng hơn cả những người trong xe đang chịu trận chung.

Khổ nỗi vận tốc xe sao cứ đều đều. Lơ xe cho biết, ngang đồn công an, mấy trại cải tạo mà chạy nhanh cũng dễ bị tình nghi, chặn lại làm khó dễ. Cho nên khi vừa thấy bác tài nhấn ga, dọt tới lẹ làng, bà vợ quay người lại, vui vẻ:

“Được rồi cụ ơi. Giục đại ra.”

Ông cụ râu tua tủa co hai chân lên ghế, nhường chỗ cho ông cụ râu ba chòm đứng dậy, chồm tới bên cửa sổ:

“Coi chừng, nhoài ra ngoài hãy ném. Gió thổi tạt vô lại trong xe còn khổ cả đám nữa, cụ ơi.”

“Yên chí. Tôi biết.”

Ông cụ bỗng mạnh mẽ như một thanh niên. Một tay vịn cửa, một tay sẵn sàng cái gói. Ông chồm người ra, liệng mạnh. Chừng đó con mắt hồi hộp theo tay ông. Cái gói của nợ đã rơi đâu mất hút ở ngoài rồi, mà ông cụ thì né tránh. Một vòi nước tưởng đâu từ trên trời rót xuống, nhẩy múa ngoài cửa xe. Mặt mũi, tóc tai ông cụ ướt nhẹp. Chị đàn bà mập ú, nãy giờ, thây kệ cái gói của nợ bốc mùi, vẫn ngáy o o, bỗng vùng dậy, đập tay vào đùi cái bốp.

“Mèn ơi, cái cặp heo của tui…Nó tưới…hi hi. Tưới sao mà đúng lúc vậy nè. Hi hi, ha ha, hô hô hô…”

Chị ta tiếp tục cười, răng cửa văng đâu hết trơn. Cả xe dậy tiếng cười theo. Tài xế giật mình, cằn nhằn:

“Cái gì vậy? Cái gì. Bộ điên hết rồi hả?”

Bà chủ xe, gập cả người lại, vịn tay vào ghế:

“Chết mất, hi hi…hu hu…”

“Đụ má. Chết chưa. Chết đi…”

Tài xế rủa vợ, rồi mắt dán vào kiếng chiếu hậu.

Ông cụ râu ba chòm đã lùi vô trong, mặt mũi lơ láo, đầu tóc lưa thưa thì ướt nhẹp mà ba chòm râu thì vểnh lên. Coi, mấy chị đi buôn, cười gì mà tới nỗi nước mắt nước mũi ràn rụa. Ông cụ ngỡ ngàng, rồi bất bình, nhưng khi bắt gặp cả nụ cười hả hê của ông bạn già ngồi bên, thình lình chính ông cụ cũng há miệng cười ha hả.

“Hổng sao. Bà con cô bác chịu đựng rồi. Giờ tới phiên tui. Luật nhơn quả mà. Cứt heo thúi khác cứt người một chút, cũng là cứt cả…”

“Khăn đây cụ ơi. Lau đi. Thiệt khổ với cha quá mà.”

Một ông chuồi tớt cái khăn. Ông ta đã hy sinh một bình nước mang theo uống để dấp khăn cho ướt. Sau trận cười hả giận, mọi cái nhìn đến với ông cụ đã đầy vẻ thân thiện.

“Trời còn thương bà con. Hổng phải cứt. Mới nước đái heo. Phải hông? Bà con hửi coi.”

“Lão già mắc dịch, hết bắt ngửi của nợ của lão, giờ bắt hửi nước đái heo…”

Ông cụ cười xuề xòa. Chỉ thoáng chốc, trong xe như rộng rãi hẳn ra. Chị đàn bà ghế hai tám nựng con. Anh cán bộ huýt sáo miệng. Lơ xe mồi thuốc lá cho nhau. Bà chủ xe vui vẻ:

“Bà con cô bác thở đi. Thở nhiều vô cho khoẻ.”

Ông cụ râu ngắn đưa tay lau nhẹ cái lồng chim:

“Ca lên đi. Ca lên cho bà con cô bác nghe mày.”

“Nó biết hát hả bác?”

Anh cán bộ hỏi. Ông cụ khoe:

“Của thằng rể tôi đấy. Nó hát như có Bác Hồ giỏi lắm. Hát coi, mày.”

Con vẹt nhẩy nhẩy như né tránh. Nãy giờ mọi người cười sao nó buồn hiu vậy? Cái mỏ khoằm khoằm. Mắt ứa những gân máu đỏ, làm như chỉ chực mổ người ta. “Động viên” con vẹt không xong, ông cụ đùa với bạn:

“Nó tiếc cái của nợ của cụ đấy cụ ạ.”

“Má ơi, má à. Ăn.”

Lại thằng bé. Ông cụ râu chòm lẹ làng lôi trong bị lát ra mấy cái bánh cam, chuyền qua hàng ghế sau tới tay thằng bé. Nó đút ngay vào mồm.

“Đó, lại cho thằng nhỏ ăn ba cái đồ ma vào, nó lại bĩnh ra thêm một gói nữa.”

Mừng Sinh Nhật 80 và Tái Bản 2 Tác Phẩm của Nhã Ca: Hồi Ký Một Người Mất Ngày Tháng & Truyện Dài Phượng Hoàng





WESTMMISTER (VB) – Nhà văn Nhã Ca, chủ nhiệm sáng lập của nhật báo Việt Báo đã được đại gia đình Việt Báo và bạn hữu xa gần chúc mừng đại thọ 80 và tái bản phát hành Nhã Ca Hồi Ký và truyện dài Phượng Hoàng trong đêm Thơ Nhạc và Bạn Hữu rộn ràng tiếng cười và đầy ắp tình thân tại hội trường Việt Báo, trên đường Moran, thành phố Westminster, miền Nam California, Hoa Kỳ, vào chiều tối Thứ Bảy, ngày 19 tháng 10 năm 2019.

Xướng ngôn viên Thụy Trinh điều hợp chương trình đã cho mọi người biết rằng nhà thơ Trần Dạ Từ hôm nay đang bệnh nên không có mặt trong đêm nay và vì vậy “tất cả chúng ta cùng thay mặt chú Trần Dạ Từ chung vui với cô Nhã Ca.”

Lời mở đầu mừng sinh nhật trong đêm Thơ Nhạc và Bạn Hữu là từ nhà văn lão thành Doãn Quốc Sĩ, năm nay đã 96 tuổi. Qua giọng đọc chậm rãi, rõ ràng và hơi hám còn mạnh mẽ trong một bài viết sẵn, nhà văn Doãn Quốc Sĩ nhắc lại những kỷ niệm thân thiết của ông với nhà văn Nhã Ca và nhà thơ Trần Dạ Từ cũng như mối thân tình giữa hai gia đình. Nhà văn Doãn Quốc Sĩ kể:

“Tôi và Từ cùng đi học tập cải tạo ở trại Gia Trung, gần thành phố Pleiku. Ở nhà, Nhã cũng như bà xã tôi phải vất vả xoay sở để vừa sinh tồn, vừa đi thăm nuôi chúng tôi trong tù”.

Hài hước nhất mà có lẽ cũng chỉ có ở đất nước cộng sản là câu chuyện nhà văn Doãn Quốc Sĩ kể rằng chỉ vì hôn người vợ hiền lặn lội đường xa từ Sài Gòn lên Pleiku thăm chồng và được chồng hôn trước mặt cán bộ cai tù mà nhà thơ Trần Dạ Từ đã bị “la là ‘đồi trụy’ và bị cắt ngắn cuộc gặp” mặt hiếm hoi đó.

Nhà văn Doãn Quốc Sĩ kể tiếp chuyện ông và nhà văn Nhã Ca đi thăm nhà báo Hiếu Chân và nghe được 2 câu thơ mà ông nhớ mãi:

“Khi tôi ra tù lần đầu vào năm 1984, tôi và Nhã hay cùng đi thăm các bạn bè văn hữu. Nhớ thỉnh thoảng hai anh em đi thăm ông bạn già Nguyễn Hoạt, hay Hiếu Chân, ở cổng xe lửa Trương Minh Giảng. Ông bạn có 2 câu thơ vui nổi tiếng:

“Người ta hiếu lợi hiếu danh

Nào ai lại có như mình hiếu chân…”

Nhà văn Doãn Quốc Sĩ kết thúc phát biểu với lời chúc mừng nhà văn Nhã Ca sinh nhật 80 và chúc bà có thêm 20 năm nữa chung sống hạnh phúc với nhà thơ Trần Dạ Từ và với các con cháu và bằng hữu.


“Em có lũ con thơ

bị quê hương ruồng bỏ

Từ bóng tối hận thù.

Em nghiến răng...

Ném con cho giông tố...”


Khi tiếng hát cao vút của nữ ca sĩ Bích Liên cất lên trong nhạc phẩm “Ném Con Cho Giông Tố” của thi nhạc sĩ Trần Dạ Từ người nghe có cảm giác như vừa được nhấc lên cao bởi những cơn sóng lớn của các biến cố đã xảy ra tại Việt Nam trong hơn nửa thế kỷ qua mà nhà thơ Trần Dạ Từ và nhà văn Nhã Ca là những chứng nhân kể lại trong các tác phẩm của họ. Cùng chung nghiệp vận của dân tộc, nhà văn Nhã Ca đã phải đau đớn “nghiến răng” để cho những người con của mình vượt đại dương sóng to gió lớn đầy gian nguy trên đường đi tìm tự do.

Kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa, trong phần giới thiệu về cuốn Nhã Ca Hồi Ký, nói rằng cuốn sách này đã được viết cách nay 30 năm sau khi nhà văn Nhã Ca ra khỏi nhà tù lớn là đất nước Việt Nam để đến Thụy Điển định cư. Ông nói 2 tác phẩm ra mắt đêm nay nằm trong số hơn 40 tác phẩm của nhà văn Nhã Ca đã viết. Ông cho biết Nhã Ca Hồi Ký không chỉ viết về “cõi âm” mà “trong đó con người chỉ là chất liệu cho phương án xây dựng một xã hội đảo ngược” của cộng sản, mà còn có nhiều điều tốt đẹp và lòng tử tế của con người đối với nhau. Ông kể về tấm lòng tử tế và yêu thương đáng quý của cựu tổng giám đốc Kỹ Thương Ngân Hàng Nguyễn Chánh Lý đối với gia đình nhà thơ Trần Dạ Từ và nhà văn Nhã Ca. Ông kể trường hợp nhà văn Mai Thảo được nhà văn Nhã Ca chứa chấp ở căn nhà số 142 đường Tự Do, Sài Gòn, khi còn trốn tránh sự truy lùng của công an cộng sản. Nhắc đến lòng tử tế của con người đối với con người, ông Nguyễn Xuân Nghĩa cho biết nhà thơ Trần Dạ Từ thường dặn dò rằng hãy “cư xử xứng đáng, bình tĩnh thì con cái mới khá.”

Nhã Ca Hồi Ký Một Người Mất Ngày Tháng đã được nhà văn Nhã Ca viết tại Thụy Điển năm 1989 và do Nhà Xuất Bản Thương Yêu xuất bản lần đầu tiên tại Hoa Kỳ vào năm 1991. Lần tái bản này, năm 2019, dày hơn 650 trang, gồm 3 phần phụ lục.

Nhà thơ Trịnh Y Thư, đang phụ trách Nhà Xuất Bản Văn Học, giới thiệu cuốn truyện dài Phượng Hoàng. Ông cho biết rằng:

“Phượng Hoàng là tên một loài chim thần thoại, bay lên từ cõi hoang tàn đổ nát, đó cũng là tên của nhân vật chính trong truyện. Có lẽ chị Nhã Ca đã viết cuốn truyện này từ thời rất sớm trong sự nghiệp văn chương của chị. Cuốn sách thuật chuyện cô nữ sinh tỉnh nhỏ yêu người thầy giáo của mình, và những bi kịch cũng như thảm kịch của cô gái và gia đình cô xảy ra sau đó. Tuy nhiên, cô gái không gục ngã mà với tất cả sức mạnh và ý chí đã vượt qua bao nghịch cảnh để vươn lên tìm lại lẽ sống.

Có lẽ đó là ý nghĩa của chữ Phượng Hoàng.

Cuốn sách xuất bản lần đầu năm 1969, cách đây đúng nửa thế kỷ. Gọi là sách mà không hẳn là sách. Chính nhà văn Nhã Ca đã nói như thế, bởi vì tuy nó được in như một cuốn sách nhưng thực chất mang hình thức như một tờ tạp chí khổ nhỏ, bìa mỏng, in ấn sơ sài, giá rẻ, bày bán tại các sạp báo có gần như khắp nơi tại miền Nam VN trước 75.

Như chúng ta biết, sau 1975, toàn bộ nền văn học Nam VN bị nhà nước Cộng sản tìm cách truy diệt. Cùng với những tác phẩm văn học của các nhà văn nhà thơ khác cùng thời, sách của chị Nhã Ca bị đem ra đốt và không ai được quyền lưu giữ sách trong nhà. Tuy vậy vẫn có người vì lòng yêu quý và thương tiếc một nền văn học bị tiêu hủy một cách tàn bạo như thế, nên mặc dù cực kỳ nguy hiểm cho bản thân và gia đình, họ vẫn bí mật lưu trữ những tác phẩm ấy. Nhờ thế rất nhiều tác phẩm của chị nhà văn Nhã Ca viết trước 1975 ngày nay vẫn tồn tại.

Ngoại trừ cuốn Phượng Hoàng. Cuốn truyện là đứa con tinh thần của chị bị thất lạc suốt nửa thế kỷ nay. Tưởng không bao giờ trông thấy cuốn sách nữa, nhưng do một cơ duyên nào đó, cách đây không lâu, chính xác là tháng 7 năm 2019 này, một người bạn trẻ của chị từ trong nước gửi sang Mỹ cho chị một thùng sách cũ, trong đó có cuốn Phượng Hoàng.”

Nhà thơ Đỗ Qúy Toàn đọc một đoạn trong bài trường ca “Hòn Đá Làm Ra Lửa” của nhà thơ Trần Dạ Từ làm trong tù ghi nhớ trong tâm và được viết ra thành chữ lần đầu tiên tại Thụy Điển vào tháng 11 năm 1988. Toàn văn bài thơ được đăng lần đầu vào tháng 4 năm 1989 tại Hoa Kỳ trong Tạp Chí Văn do nhà thơ Mai Thảo chủ biên, trong “Số Đặc Biệt Chào Mừng Trần Dạ Từ-Nhã Ca tới Miền Đất Tự Do.”


“Yêu tâm nhé em. Em lo lắng gì nữa

Quả thật đằng sau khúc tụng ca bi tráng của J. S. Bach

Có nỗi khiếp sợ dịch đậu mùa la hét

Nhưng, cái mặt rỗ chằng chịt của tôi em từng ôm

Nó chẳng nhắc em sao:

Rằng việc chủng ngừa đậu mùa đã công hiệu



Hãy tin sự khôn ngoan của nhân loại

Tôi chia xẻ với em khúc tụng ca bi tráng

của quê hương và thời đại chúng ta…”



Một tình tiết khá đặc biệt trong đêm Thơ Nhạc và Bạn Hữu làm cho niềm vui của mọi người thêm viên mãn là giáo sư Tenzin Dojree -- người con nuôi tinh thần gốc Tây Tạng của nhà văn Nhã Ca -- cũng là giáo sư tại Đại Học UC Santa Barbara và California State Fullerton và Chủ Tịch Ủy Ban Tự Do Tôn Giáo của Quốc Hội Hoa Kỳ, đã được nhà thơ Trần Dạ Từ nhờ đọc bài thơ tiếng Anh mà nhà thơ Trần Dạ Từ vừa làm cùng ngày 19 tháng 10 tại bệnh viện để tặng nhà văn Nhã Ca. Chị Huyền (cư sĩ Diệu Đế là mẹ của Thầy Kusho [Ven. Kongchok Woser] cho biết sáng ngày 19 tháng 10 Thầy Kusho đến bệnh viện thăm Bác Từ chúc Bác Từ sớm khỏe để làm thơ cho Thầy đọc. Ngay lúc đó, nhà thơ Trần Dạ Từ lấy bút giấy làm bài thơ này và nhờ Thầy Kusho edit dùm. Bài thơ có tựa đề The Beat [Nhịp Đập]. Đoạn đầu như sau.


He was left on a roadside

His heart lift her up

The heart goes with her

A heart in the ear, it whispers

A heart in the chest, it breathes

A heart in the belly, it kicks,

kicks

ah, it pushes

Three hearts take her into beat

Beat, beat, beat as one

And she goes, goes on


Bài thơ Một Đoạn Nhã Ca của nhà thơ Nhã Ca đã được ca sĩ Bích Liên diễn tả sống động qua giọng truyền cảm.


“Bụi là xác thân nhưng tù đầy thanh tịnh

dẫu tôi quạnh hiu như loài hươu trên núi cao

như con tê giác nhẵn sừng hùng hổ

hay con chim sẻ trốn trên mái nàng

tôi cũng luôn luôn nở hoa huyên náo

trong tình nhân, trong ái tình tôi

đỏ rực…”


Nhân vật mà nhiều anh chị em nói đùa hôm đó là “birthday girl” tức nhà văn Nhã Ca trong phần phát biểu bày tỏ lòng cảm ơn đến tất cả mọi người đã vì bà mà đến chúc mừng ngày sinh nhật 80 tuổi là thời điểm mà bà gọi là giống như chiếc xe “đã ra exit.” Nhà văn Nhã Ca kể rằng khi gửi thiệp mời ngày này đến thi sĩ Du Tử Lê, ông dặn là sẽ đến dự và đọc bài thơ Thanh Xuân của bà. Nay thi sĩ Du Tử Lê đã ra đi nên bà thay ông để dọc bài thơ này. Lời 2 đoạn giữa của bài thơ như sau.


Rồi lá mùa xanh cũng đỏ dần

Còn đây niềm hối tiếc thanh xuân

Giấc mơ choàng dậy tan hình bóng

Và nỗi tàn phai gõ một lần



Kỷ niệm sầu như tiếng thở dài

Khuya chìm trong tiếng khóc tương lai

Tầm xa hạnh phúc bằng đêm tối

Tôi mất thời gian lỡ nụ cười


Đang tuổi thanh xuân phơi phới mà nhà thơ đã nhìn ra cái tương lai tàn phai là điều kỳ diệu và tuyệt vời nhất là 2 câu:


Giấc mơ choàng dậy tan hình bóng

Và nỗi tàn phai gõ một lần


Nó vừa mang ý nghĩa triết lý sâu thẳm của cuộc đời vừa gợi hình sống động đến mức khi nghe qua là giật mình như người vừa tỉnh mộng sau tiếng gõ tàn phai của thực tại hiện tiền.

Nhưng khi đang yêu thì nhà nhơ Nhã Ca cũng rất mực cuồng nhiệt và lãng mạn như trong bài thơ Nhã Ca Mùa Đông mà Chủ Bút Việt Báo nhà văn Phan Tấn Hải đã đọc để tặng sinh nhật nhà thơ nhà văn Nhã Ca.


Kỳ diệu thay khi nghĩ đến anh

Lối nào đây biết lối nào gần

Mọi sự tới lui làm sao em từ chối

Không còn là con chim

Con chim gian xảo giấu mùa đông dưới cánh

Lượn những vòng nghi ngờ

Tôi hát vui tươi giã từ tuổi trẻ


Xướng ngôn viên Thụy Trinh không phải chỉ có tài làm MC, cô còn có tài về âm nhạc qua phần trình bày nhạc phẩm Chuông Và Mưa của thi nhạc sĩ Trần Dạ Từ, với phần nhạc đệm guitar của Doãn Hưng.


Chiều mưa. Mưa cho ta nhớ

Ta nhớ con đường xưa

Ngàn giấc mơ, hai đứa ta,

Con song mờ

Trú mưa chiều tháp cổ


Và anh hôn em, như mưa xóa không gian

Và anh hôn em trong tiếng chuông chiều tan


Tiếp theo là phần văn nghệ, với sự góp mặt của nữ ca sĩ Thương Linh với nhạc phẩm Em Đi Với Con Thơ, ca sĩ Bích Liên với bài Người Ở Với Người, ca sĩ Thu Vàng với bài Trăng Ban Chiều, tất cả đều là do thi nhạc sĩ Trần Dạ Từ sáng tác.

Tiết mục rộn ràng và nhiều tiếng cười nhất là phần hát mừng sinh nhật của Nhóm NTM cùng các con của Nhã Ca-Trần Dạ Từ qua ca khúc mà Sớm Mai, con gái lớn của nhà văn Nhã Ca đã thay Bố từng dạy các em hát Mừng Sinh Nhật Má khi Bố Trần Dạ Từ còn ở trong tù.


Má ơi, Má ơi, Má nghe nè. Chúng con hát như gió xa về.

Mừng sinh nhật Má, gió thơm những hoa cùng lá,

khúc ca của Ba, la la la la la la


Tuy vắng mặt Ông, nhưng lời ca của bản nhạc Sinh Nhật Ca của thi nhạc sĩ Trần Dạ Từ tiếp tục cất lên trong lúc cắt bánh mừng sinh nhật 80 tuổi của nhà văn Nhã Ca đã khiến cho thân hữu và bạn bè bùi ngùi, cảm động.


Mừng nhau lớn khôn đứng bên nhau trong hoàng hôn

Lòng ta sắt son biết bao nhiêu mặn nồng

Nụ hồng mến yêu những môi cười thương nhớ

Cầm tay thiết tha sánh vai nhau ta cùng ca…


Lời cảm ơn của nhà văn Nhã Ca đối với mọi người đã đến chúc mừng sinh nhật của bà cùng tiếng ca đầy tràn không gian:


Ca đi anh,

ca đi em,

ta chia nhau

từng miếng yêu thương…

nguồn: Vietbao online