Hữu Loan và Hoa Sim

"Nàng có ba người anh đi bộ đội
Những em nàng có em chưa biết nói
Khi tóc nàng xanh xanh..."



Tôi sinh ra trong một gia đình nghèo, hồi nhỏ không có cơ duyên được cắp sách đến trường như bọn trẻ cùng trang lứa, chỉ được cha dạy cho dăm chữ bữa có bữa không ở nhà. Cha tôi tuy là tá điền nhưng tư chất lại thông minh hơn người, nhờ ông mà năm 1938 - lúc đó tôi cũng đã 22 tuổi - tôi chơi ngông vác lều chõng ra Hà Nội thi tú tài, để chứng tỏ rằng con nhà nghèo tự học cũng có thể đỗ đạt như ai. Tuyệt nhiên tôi chẳng có ý định dấn thân vào chốn quan trường.

Với mảnh bằng tú tài Tây trong tay, tôi rời quê nhà lên Thanh Hóa dạy học. Nhãn mác con nhà nghèo học giỏi của tôi được bà Tham Kỳ chú ý, vời về nhà dạy kèm cho hai đứa con nhỏ. Bà là vợ ông Lê Đỗ Kỳ, tổng thanh tra canh nông Đông dương, sau này đắc cử dân biểu quốc hội khóa đầu tiên. ở Thanh Hóa, bà Tham Kỳ có một cửa hàng bán vải và sách báo, tôi thường ghé lại xem và mua sách, nhờ vậy mới được bà để mắt đến (theo Lê Thọ Bình).



Bà Tham Kỳ là một người hiền lành tốt bụng, đối xử với tôi rất đàng hoàng, tử tế, coi tôi chẳng khác người nhà. Nhớ lại ngày đầu tiên khoác áo gia sư,bà gọi mãi, đứa con gái - lúc đó mới 8 tuổi - mới chịu lỏn lẻn bước ra khoanh tay, miệng lí nhí: "Em chào thầy ạ!" Chào xong, cô bé bất ngờ mở to đôi mắt nhìn thẳng vào tôi. Đôi mắt to , đen láy, tròn xoe như có ánh chớp ấy đã hằn sâu vào tâm trí tôi, theo tôi suốt cả cuộc đời. Thế là tôi dạy em đọc, viết. Tên em là Lê Đỗ Thị Ninh, cha làm thanh tra nông lâm ở Sài Gòn nên sinh trong ấy, quen gọi mẹ bằng má. Em thật thông minh, dạy đâu hiểu đó nhưng ít nói và mỗi lần mở miệng là cứ y như một "bà cụ non". Đặc biệt, em chăm sóc tôi hàng ngày một cách kín đáo: em đặt vào góc mâm cơm chỗ tôi ngồi ăn lúc thì vài quả ớt đỏ au, lúc thì quả chanh mọng ướt em vừa hái ở vườn; những buổi trưa hè, nhằm lúc tôi ngủ trưa, em lén lấy áo sơ mi trắng tôi treo ở góc nhà đem ra giếng giặt....

Có lần tôi kể chuyện "bà cụ non" ít nói cho hai người anh của em Ninh nghe, không ngờ chuyện đến tai em, thế là em dỗi! Suốt một tuần liền em nằm lì ở buồng trọng không chịu học hành... Một hôm bà Tham Kỳ dẫn tôi vào phòng nơi em đang nằm thiếp đi. Hôm ấy tôi đã nói gì, tôi không nhớ nữa, chỉ nhớ là tôi đã nói rất nhiều, đã kể chuyện cho em nghe, rồi tôi đọc thơ... Trưa hôm ấy, em ngồi dậy, ăn một bát to cháo gà và bước ra khỏi căn buồng. Chiều hôm sau, em nằng nặc đòi đưa tôi lên khu rừng thông. Cả nhà không ai đồng ý: "Mới ốm dậy, còn yếu lắm, không đi được đâu!" Em không chịu, nhất định đòi đi cho bằng được. Sợ em lại dỗi nên tôi đánh bạo xin phép ông bà Tham Kỳ đưa em lên núi chơi....

Xe kéo chạy chừng một giờ mới tới được chân đồi. Em leo đồi nhanh như một con sóc con, tôi đuổi theo muốn đứt hơi! Lên tới đỉnh đồi, em ngồi xuống và bảo tôi ngồi xuống bên em. Chúng tôi ngồi thế một hồi lâu, chẳng nói gì. Bất chợt em nhìn tôi, rồi ngước mắt nhìn ra tận chân trời.Không biết lúc đó em nghĩ gì. Bất chợt, em hỏi tôi:

- Thầy có thích ăn sim không?

Tôi nhìn xuống sườn đồi, tím ngắt một màu sim. Em đứng lên đi xuống sườn đồi, còn tôi vì mệt quá nên nằm thiếp đi trên thảm cỏ... Khi tỉnh dậy, em đã ngồi bên tôi với chiếc nón đầy ắp sim. Những quả sim đen nhánh, chín mọng.

- Thầy ăn đi!

Tôi cầm quả từ tay em đưa lên miệng và trầm trồ:

- Ngọt quá!

Như đã nói, tôi sinh ra trong một gia đình nông dân, quả sim đối với tôi chẳng lạ lẫm gì nhưng thú thật, tôi chưa bao giờ được ăn những quả sim ngọt đến thế!



Cuối mùa đông năm ấy, bất chấp những lời can ngăn, hứa hẹn can thiệp của ông bà Tham Kỳ, tôi lên đường theo kháng chiến. Hôm tiễn tôi, em theo mãi ra tận đầu làng và lặng lẽ đứng nhìn theo. Tôi đi.... Lên tới bờ đê, nhìn xuống đầu làng, em vẫn đứng đó, nhỏ bé và mong manh. Em giơ bàn tay nhỏ xíu như chiếc lá sim ra vẫy tội Tôi vẫy trả và lầm lũi đi... Tôi quay đầu nhìn lại... Rm vẫn đứng yên đó... Tôi lại đi và nhìn lại cho tới khi không còn nhìn thấy em nữa...

Những năm tháng ở chiến khu, thỉnh thoảng tôi có nhận tin tức ở quê lên, cho biết em vẫn khoẻ và đã khôn lớn. Sau này, bạn bè còn kể lại, khi em mới 15 đã có nhiều chàng trai đến ngỏ lời cầu hôn nhưng em cứ trốn trong buồng, không chịu ra tiếp ai bao giờ...

(Còn tiếp)

Tác quyền Màu tím hoa sim: 100 triệu đồng


TT - Mới đây, việc nhà thơ Hữu Loan ở tuổi gần 90 bất ngờ nhận được 100 triệu đồng tiền tác quyền cho bài thơ nổi tiếng Màu tím hoa sim từ Công ty điện tử Vitek VTB được coi là một sự kiện.

Từ trước tới nay chưa có bài thơ nào được mua tác quyền với giá cao đến thế. Tuổi Trẻ đã đi tìm câu trả lời từ ông Lê Văn Chính, giám đốc Công ty Vitek VTB.


* Điều mà nhiều người thấy lạ: vì sao một doanh nghiệp lại đi mua bản quyền thơ?

- Tôi muốn dùng từ “chuyển nhượng” thay cho từ mua bản quyền. Đây là một hình thức thể hiện sự trân trọng của một doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm văn hóa với một tác phẩm nghệ thuật. Dĩ nhiên là việc chuyển nhượng này còn nhằm mục đích kinh doanh. Nhiều doanh nghiệp tham gia các sự kiện văn hóa - thể thao với mục đích phát triển thương hiệu.

Nhưng với các doanh nghiệp điện tử tại VN thì hầu hết là doanh nghiệp liên doanh với nước ngoài, họ có thiệt thòi là không biết tiếng Việt nên không hiểu được người VN thích gì, rung động trước cái gì. Họ chỉ nhận biết những gì hữu hình như người mẫu nổi tiếng, ca sĩ hát hay, một siêu sao bóng đá và đầu tư cho những đối tượng này.

Tuy nhiên, giọng hát, nhan sắc hay đôi chân cầu thủ không phải là những giá trị lâu dài. Vitek là doanh nghiệp trong nước, cảm nhận được những giá trị vô hình chính là lợi thế cạnh tranh của chúng tôi. Thơ là sự lắng đọng, khêu gợi sự rung cảm. Lý do chúng tôi chọn mua tác quyền bài thơ là như vậy.



* Thưa ông, tại sao lại là Màu tím hoa sim mà không phải một tác phẩm nào khác?

- Trong thế kỷ trước, dấu ấn đậm nhất của thế giới về VN là chiến tranh cách mạng. Có rất nhiều bài thơ viết về chiến tranh, nhưng theo chúng tôi, Màu tím hoa sim là bài thơ nhiều giá trị. Chiến tranh luôn kéo theo mất mát, đau khổ.

Trong những năm 1950 người ta cần nhiều bài thơ hô hào, những tiếng xung phong. Nhưng khi chiến tranh đã đi qua, người ta cần nhìn về nó với cái nhìn nhân bản hơn. Nỗi khổ mà chiến tranh gây ra không phải là nỗi khổ của người lính ra chiến trận mà là sự chờ đợi của những người phụ nữ ở nhà, không biết khi nào chồng, cha, anh, em mình mới trở về.

Một khi bài thơ này dịch ra tiếng Anh và đem ra với thế giới, người nước ngoài sẽ có một ấn tượng khác hơn về một VN trong chiến tranh - thổn thức và lắng đọng hơn. Bài thơ là tiếng thở dài, tiếng khóc của một người lính khóc vợ. Người vợ của anh chết trẻ, do lỗi gián tiếp thuộc về chiến tranh.


* Bài thơ này sẽ được sử dụng như thế nào?

- Chúng tôi đưa bài thơ đã được diễn ngâm vào một sản phẩm của chúng tôi. Bài thơ sẽ như một dấu ấn văn hóa của một sản phẩm VN, đi cùng sản phẩm này ra thị trường trong và ngoài nước. Trong tương lai, chúng tôi có dự định mua tác quyền của những tác phẩm khác nữa, tổ chức các hoạt động văn hóa như thi ca khúc, thi thơ, thành lập quĩ phát triển văn hóa để bày tỏ sự trân trọng, biết ơn của mình đối với những tác phẩm nghệ thuật.

Đây cũng là một hình thức bảo vệ sản phẩm văn hóa. Cụ thể, chúng tôi sẽ lưu giữ và phổ biến bản chuẩn nhất để tránh tình trạng có rất nhiều dị bản của cùng một tác phẩm có thể sẽ khiến tác phẩm bị mai một.


* Kéo theo việc mua tác quyền bài thơ Màu tím hoa sim sẽ là một loạt hoạt động liên quan, chẳng hạn như một đơn vị, cá nhân nào đó sẽ xin phép dùng bài thơ để phổ nhạc, diễn ngâm hoặc xuất bản... Vitek sẽ xử lý những việc này như thế nào?

- Tiền tác quyền thu được từ việc sử dụng bài thơ sẽ được chuyển vào quĩ phát triển văn hóa của chúng tôi.

* Xin cảm ơn ông.

Lê Thương thực hiện

Nguồn: Tuổi Trẻ Online 9/12/2004

quote:

---

Gởi bởi xv05


Điều ít biết về 'Màu tím hoa sim' của Hữu Loan
Đó là người vợ trẻ Đỗ Thị Lệ Ninh đã mất sau ngày cưới không lâu vì chết đuối. Các anh của “nàng”, theo tài liệu của Hàn Anh Trúc là 3 người có thực ở chiến trường Đông Bắc. Đó là Đỗ Lê Khôi - tiểu đoàn trưởng hy sinh trên đồi Him Lam, Đỗ Lê Nguyên nay là Trung tướng Phạm Hồng Cư và Đỗ Lê Khang - nguyên Thường vụ Trung ương Đoàn. Hữu Loan kể và Hàn Anh Trúc ghi lại trong một cuốn biên khảo văn học rằng, bố vợ ông trước kia làm thanh tra nông lâm ở Sài Gòn nên “vợ mình sinh ở trong ấy, quen gọi mẹ bằng má”, bài thơ mới có câu “má tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối”. Hàn Anh Trúc viết là Hữu Loan sáng tác bài thơ ngay tại mộ người vợ trẻ, rồi: "ghi vào chiếc quạt giấy để lại nhà một người bạn ở Thanh Hóa. Bạn anh đã chép lại và chuyền tay nhau suốt những năm chiến tranh". Điều đó đã được chính nhà thơ Hữu Loan xác nhận.
(Theo Thanh Niên)

---

Báo Thanh Niên đã ghi tên người vợ trẻ trong bài thơ Màu Tím Hoa Sen là Đỗ Thị Lệ Ninh và tên ba người anh của nàng thành họ Đỗ. Thật ra, tên của họ là Lê Đỗ Thị Ninh (họ Lê chứ không phải họ Đỗ), Lê Đỗ Khôi, Lê Đỗ Nguyên, Lê Đỗ Khang (đây cũng là Vũ Quang, từng là Bí Thư Đoàn Thanh Niên CS những năm 197X). Lê Đỗ Khang cưới ca sĩ Diệu Thúy của đài phát thanh Hà Nội. Bà Diệu Thúy là thầy dạy thanh nhạc của nhiều ca sĩ nổi tiếng đương thời ở Việt Nam (như ca sĩ Mỹ Linh).

Bài thơ Màu Tím Hoa Sim trước năm 1975 chỉ phổ biến ở miền Nam và được nhiều nhạc sĩ phổ nhạc. Màu Tím Hoa Sim đã động đến tấm lòng của những người đọc bài thơ vì tình yêu của đôi vợ chồng có thật trong thời chinh chiến. Tại miền Bắc, bài thơ này đã bị chỉ trích vì tính lãng mạn, ủy mị, nặng giai cấp tiểu tư sản, không được phổ biến và nhà thơ (Nguyễn) Hữu Loan đã bị kiểm điểm. Nhưng cuối cùng, sau năm 1975, người dân miền Bắc lại được đọc Màu Tím Hoa Sim và nghe những bản nhạc phổ từ bài thơ, khi hai miền Nam Bắc không còn biên giới nữa. Từ đó, những điều chưa biết đến đằng sau bài thơ được tìm hiểu và phổ biến.

XV làm đúng rồi, khi trích dẫn hay đăng lại, tôn trọng nguyên văn của tác giả là điều quan trọng, Huệ chỉ góp thêm chút chi tiết mà Huệ biết rõ vì bên ngoại Huệ cũng thuộc họ Lê Đỗ này đó mà, chỉ có điều là nhánh Lê Đỗ của gia đình Huệ thì di cư vào Nam năm 1954.

quote:

---

Gởi bởi xv05
Thì ra Lê Đỗ là một tộc họ hở chị Huệ ( giống như Hồng Khắc )? Em cứ tưởng là họ của bà Lê Đỗ thị Ninh là ghép từ Lê của họ cha và Đỗ của họ mẹ (như thỉnh thoảng mình vẫn thấy).Vậy chị có họ xa với bà Lê Đỗ thị Ninh không?
Những chi tiết bổ sung của chị thật hay, làm cho những bài trong mục này càng thêm giá trị ha.

---

Thời xưa, có người họ Đỗ ở Thanh Hóa theo Bình Định Vương Lê Lợi đi đánh giặc Minh. Khi Bình Định Vương Lê Lợi lên ngôi, nhà vua ban họ nhà vua, họ Lê, cho rất nhiều người theo ngài. Người họ Đỗ này thành ông tổ của họ Lê Đỗ từ đó. Nhiều thế kỷ sau, họ Lê Đỗ vẫn còn. Ông ngoại chị Huệ là Lê Đỗ Huy, chú ruột của ông Lê Đỗ Kỳ. Ông Lê Đỗ Kỳ cưới bà Đới Thị Ngọc Chất, sinh ra tám người con là Khôi, Nguyên, Khang, Ninh, nếu chị Huệ không nhớ lầm thì những người em của Lê Đỗ Thị Ninh là An, Cát, Tường, và Anh Đào. Bà Ninh (hưởng dương 16 tuổi) thuộc thế hệ mẹ của Huệ, nhưng thuộc vai chị họ của Huệ. Nói cách khác, ông nội của Lê Đỗ Thị Ninh là anh ruột của ông ngoại Huệ. Bữa nay chị Huệ khai hơi nhiều, khai cả tông ti họ hàng.

Vậy những người anh em cuả bà Lê Đỗ thị Ninh giờ như thế naò? Chị có dịp naò gặp ông Hữu Loan không (sau năm 75)?

quote:

---

Gởi bởi PC

quote:

---

Gởi bởi Huệ Bữa nay chị Huệ khai hơi nhiều, khai cả tông ti họ hàng.

---

Chắc chị cũng tắm máu rồng rồi nên mới dám khai dòng dõi ra đó hén. Nói đùa đó nghen, nhưng hy vọng là chị có ngày ra mặt cho bà con biết chị là ai đi, để chị cứ kêu PC và Linh Vang đoán coi chị là nhân vật nào?

---

Khà khà, có ai nghe câu "dục tốc bất đạt" chưa hè? Từ từ Huệ sẽ khai thêm mà, không ai phải đoán đâu. Nào bạn bè, nào cô giáo, nào sư huynh, nào sư tỷ, bao nhiêu người xếp hàng trình diện rồi nè, đón coi bên MNTCMNV có mục "còn tiếp" mà. Chỗ này là để nói chuyện những nhân vật như Lê Đỗ Thị Ninh thôi.
XV ơi, "ba người anh từ chiến trường Đông Bắc" hiện làm gì thì báo Thanh Niên đã nói sơ qua rồi (Huệ cũng không dám nói thêm, thông cảm nghe). Những "đứa em nhỏ lớn lên ngỡ ngàng trông ảnh chị" hiện làm gì thì không ai kể Huệ không nghe lóm được. Cậu của Huệ ở Sài Gòn có về Thanh cùng thân tộc lập gia phả, để Huệ hỏi xem sao, không dám hứa nha. Huệ không có vinh dự được gặp nhà thơ Nguyễn Hữu Loan. Huệ rất kính trọng con người bất khuất của ông.