Tác giả hc
Gởi: Thu May 20, 2004 2:44 pm

Dưới đây là bài viết về Hai Bà Trưng trong website của trường King's College/PA.

http://www.kings.edu/womens_history/

Hai Ba Trung
(39-43A.D.)

The Hai Ba Trung Legend refers to the Trung sisters. They were Vietnamese warriors and they are still celebrated heroes. There are statues and shrines throughout Vietnam dedicated to them.

The Chinese first annexed Vietnam in 111B.C. They sent Chinese officials to govern the province in all the top positions. They did however allow the Vietnamese to keep their own system of feudal chiefs at lower levels. These acted as landlords much like the lords in many European countries.

The legend goes that in the year 39 A.D. the Chinese governor of Chiao Chi decided to frighten some of the Vietnamese landlords, by assassinating one of them. The man who was assassinated was the husband of Trung Trac. She was well educated, strong-minded and versed in the military arts. She called upon her sister, Trung Nhi, and together they organized an army with the help of the other lords around them. This was the first major revolt and is still one of the most celebrated in Vietnamese history.

This early revolt led to the expulsion of the Chinese from Vietnam. It secured the independence of Vietnam for the first time in a century and a half. The Trung sisters were made Queens. They established a new capital at Me-Linh in present day Vinh-Phu province. However, this victory was only to be short lived. In 43A.D. the Chinese would attack and retake Vietnam under General Ma-Vien. The Trung sisters, rather than be captured drowned themselves in the Hat-Giang River on the 60th day of the second lunar eclipse. Today the temple of Ha-Loi, located in a village of the same name, in Vinh-Phu province near the Red River, where the Trung sisters' capital, Me-Linh was located, stands as a tribute to them as well as being an inspiration to revolutionaries against foreign rule. In addition each year a festival is held in their honor on the 15th day of the first lunar month. This includes a pageant, with the participation of 150 boys and 150 girls.


Bibliography

Cima, Ronald J., ed. Vietnam: A Country Study. Washington D.C.: United States Government as Represented by the Secretary of the Army, 1989. This source contains a lot of information about the topic.

Davidson, Phillip B. Lt. Gen.,USA (Ret.) The History 1946-1975 Vietnam At War. Novato, CA.: Presidio Press, 1988. This source is useful to support the information found in other sources.

Gibson, James William. The Perfect War. New York: The Atlantic Monthly Press, 1986. This source contains a lot of information about the topic.

Karnow, Stanley. Vietnam: A History. New York: The Viking Press, 1983. This source is useful to support the information found in other sources.

Kutler, Stanley I. Encyclopedia Of The Vietnam War. New York: Simon and Schuster Macmillan, 1996. This source contains a lot of information about the topic.

Microsoft Encarta 98 Encyclopedia. CD-ROM. United States: Microsoft, 1997. This source is useful to support the information found in other sources.

Murphey, Rhoads. A History Of Asia. New York: HarperCollins, 1996. This source is useful in supporting the information found in other sources.

Sheldon, Walter J. Tigers In The Rice. Toronto: Crowell- Collier Press, 1986. This source contains a lot of information about the topic.

Whitfield, Daniel J. Historical And Cultural Dictionary Of Vietnam. U.S.A.: Daniel J. Whitfield, 1976. This source contains a lot of information about the topic.

-------------

Internet Locations

http://www.asiatour.com/.../e-01land/ev-lan24.htm. This site contains a lot of information used to support information found in other sources.

http://infoweb.magi.com/...nh/History/trsister.ht. This site contains a lot of information used to support information found in other sources.

http://www.nhandan.org.v...english/index.html;This site contains a lot of information used to support information found in other sources.

http://www.sunsite.wits....or/vnm/tphan/trholi.htm . This site contains a lot of information used to support information found in other sources.

http://www.viettouch.com/trung_sisters_main.html . This site contains a lot of information used to support information found in other sources.

T.A.Xanh
Gởi: Wed Jun 09, 2004 10:47 pm

Con cháu Hai Bà Trưng tại Malaysia và Indonesia

NÉN HƯƠNG LÒNG
THÀNH KÍNH KHẤN HAI BÀ TRƯNG

Trương Thái Du

Sau khi bài viết về Hai Bà Trưng của tôi hình thành ở dạng sơ thảo, tôi có gởi lên mạng để mọi người tham chiếu tại một hai diễn đàn nhỏ. Đúng hai tháng sau, bạn đọc Phạm Chánh Trung đã gợi mở vài ý kiến và chỉ ra những trang web về hai cộng đồng dân tộc hiện sống tại Maylaysia và Indonesia. Một đường dẫn vô hình đã tạo nên trong linh cảm của tôi. Bằng cảm tính và lược ghi từ các trang web này, tôi muốn bổ xung vào bài viết cũ của mình ít nhiều thiển ý, như lời kêu gọi những sử gia Việt Nam chuyên nghiệp hãy vào cuộc cho một sự khám phá, có thể là cực kỳ có ý nghĩa vào những năm đầu thế kỷ 21 này.

Từ các sách sử đã dẫn tôi nghiệm ra giả thuyết sau: Mùa xuân năm 43 Hai Bà Trưng bại trận và bị xử trảm. Các tùy tướng của bà đem tàn quân rút chạy vào Cư Phong, thuộc huyện Cửu Chân. Mã Viện tiếp tục truy kích đến cuối năm 43 thì hoàn thành cuộc xâm lăng. Một bộ phận nữa phải hàng phục. Tuy nhiên có một bộ phận bất khuất không nhỏ đã lên thuyền ra khơi. Thời điểm cuối năm 43 hoàn toàn hợp lý và là chi tiết rất quan trọng, vì trên biển Đông bắt đầu vào đợt gió mùa Đông Bắc. Đây chính là đôi cánh tự do trời đất ban tặng cư dân Việt cổ, đẩy những con thuyền (có thể giống hình thù những con thuyền trên trống đồng), đưa họ đến eo Malacca.

Hiện nay có hai cộng đồng thị tộc mẫu hệ, có nguồn gốc gần gũi, sống hai bên eo biển Malacca, thuộc hai quốc gia:

1. Cộng đồng thứ nhất là người Minangkabau, sống ở đảo Sumatra, Indonesia. Họ hiện chiếm ¼ dân số của đảo (khoảng 4 triệu người).
2. Cộng đồng thứ hai sống ở bang Negeri Sembilan, thuộc bán đảo Peninsular, Malaysia. Họ cũng là người Minangkabau. Họ vượt eo Malacca đến đây định cư khoảng từ TK 15 đến TK 16, và ngày nay sống rải rác trên một diện tích khoảng 6,645km2, dân số hơn 722.000 (số liệu 1991). Negeri Sembilan dịch nghĩa là “Chín nước”. Có một cái gì đó rất gần gũi với chữ Cửu Chân. Biết đâu nó mang ý nghĩa 9 đại thị tộc! Thủ phủ của Sembilan cách Kuala Lumpur khoảng 64Km.

Nói chung nền văn hóa của hai cộng đồng này mang bản sắc độc đáo và rất riêng biệt. Họ vẫn theo chế độ thị tộc mẫu hệ. Quyền thừa kế nằm hết ở giới nữ. Tuy nhiên trưởng tộc lại là Nam giới. Lãnh thổ chung của họ chia thành những vùng tự trị có tên là LUAK (Lạc?). Người đứng đầu vùng tự trị cũng là nam giới, do các trưởng thị tộc bầu lên gọi là LUAK UNDANG (Lạc tướng?). Người nữ giữ quyền thừa kế trong thị tộc gọi là TURUN CICIK, các em gái bà này nằm trong hàng thừa kế thứ hai gọi là TURUN NYI (Tiếng Bahasa Indonesia lần lượt đọc là t'run ch'chik và t'run nhi). Ngữ âm này, sau biết bao biến đổi qua thời gian, đọc lên vẫn thấy mơ hồ hai cái tên Trưng Trắc, Trưng Nhị.

Về đời sống, nam giới có trách nhiệm chính với mẹ và chị em gái của họ trong thị tộc. Nhiều nơi, nam giới chỉ ở với vợ ban đêm, ban ngày họ trở về với chị em gái mình và những đứa cháu. Nữ giới lập gia đình thường ở lại nhà cha mẹ họ. Những người chị đã lập gia đình luôn có mối liên hệ gần gũi với các em gái chưa lập gia đình, thậm chí họ còn ở chung với nhau.

Quả thật tôi đã rùng mình, nhận ra một điều gì đấy khi đọc một giai thoại Minangkabau trong bài viết của Dien A. Rice: Ngày xưa có một mối bất hòa giữa người Minangkabau và người Java, thay vì giải quyết bất hòa đó bằng một cuộc chiến với máu đổ không cần thiết, họ thỏa thuận chọi trâu để phân định. Người Java có một con trâu khổng lồ, mạnh mẽ và hung dữ. Người Minangkabau chỉ có một con nghé con. Người Java rất tin tưởng con trâu của mình sẽ đè bẹp chú nghé kia. Vậy mà yếu đã thắng mạnh. Người Minangkabau đã bỏ đói con nghé nhiều ngày. Trước trận đấu họ buộc một con dao sắc vào đầu nghé. Vào trận nghé đói tưởng trâu là mẹ mình. Lập tức nó rúc vào bụng trâu để tìm vú. Con trâu kềnh càng đã bị chết vì dao đâm thủng bụng. Và người Minangkabau đã chiến thắng. Cũng theo giai thoại này Minang nghĩa là chiến thắng, kabau là trâu.

Bất kỳ người Việt Nam nào cũng tìm thấy ở câu chuyện trên một thứ gì đó thật gần gũi với bản sắc văn hóa đồng bằng sông Hồng. Chuyện dân gian Trạng Quỳnh dùng nghé đấu Trâu của sứ Tàu với truyện trên, có lẽ là hai biến thể của một tư duy chung, một triết lẽ giản dị nhưng nhiều giá trị: Đề cao trí tuệ và lòng yêu chuộng hòa bình, hòa hợp, lấy trí thắng lực, hóa giải mâu thuẫn bằng trái tim nhân hậu… Và tôi chợt hiểu, linh vật trâu vàng cho lễ hội thể thao khu vực Đông nam Á đầu tiên do Việt Nam tổ chức, tức Seagame vừa qua, đã được chọn bằng tâm thức văn hóa, lịch sử.

Cũng theo Dien A. Rice, ở Indonesia hôm nay, người Minangkabau là những nhà kinh doanh giỏi. Điều này được tạo nên một phần bởi sắc thái văn hóa Minangkabau. Nam nhi Minangkabau phải rời gia đình đi tìm tương lai. Họ buộc phải thành công hay thất bại. Khắp Indonesia ta gặp rất nhiều các ông chủ lớn nhỏ người Minangkalau. Người Minangkabau theo đạo Hồi đã vài thế kỷ. Tuy nhiên truyền thống văn hóa và tín ngưỡng đã hòa hợp một cách đáng ngạc nhiên.

Phải chăng người Minangkabau ở Indonesia và Malaysia hôm nay cũng là con cháu của Hai Bà Trưng. Phải chăng cái tên mà hai ngàn năm nay người Việt tôn gọi Trưng Trắc, Trưng Nhị không phải là tên riêng mà là chức danh của hai hoặc một nhóm những người phụ nữ Việt Nam anh hùng, bất khuất. Câu trả lời đang ở một tương lai rất gần, vì dù sao cảm tính không chắc chắn là chân lý.

Không hiểu sao tôi thấy ý tưởng của tác giả Nguyễn Hữu Liêm (còn là một bản thảo) sau khi biết đến công trình khai quật hoàng thành Thăng Long thật hợp với suy nghĩ của tôi lúc này:

… “Khi nhìn vào chứng tích: Các lớp gạch vẫn còn nguyên với thời gian dưới sự phủ kín của đất đá và ý chí phủ nhận của những nguồn nhân văn cận đại. Triều đại Lý Trần tiếp nối và quyện lẫn với Đại La bằng những viên gạch được tái sử dụng cho những giếng nước đáy sâu. Nguồn mạch sông Hồng như nuôi dưỡng những biểu tượng sinh khí của những triều đại đã đi qua. Càng muốn đi vào quá khứ thì phải đào sâu hơn xuống lòng đất. Cái gì được chôn giấu sâu thẳm thì còn tồn tại lâu hơn. Theo Trần Hạnh, mỗi "tầng văn hóa" đại diện cho một triều đại. Càng ngược về quá khứ thì các tầng văn hóa càng nằm sâu hơn nữa. Thời gian và năng động văn hóa các triều đại vương quyền ấn sâu vào lòng đất như từng những lớp gỗ dày quyện thêm vào sử tính của dân tộc. Qua các bình rượu, tách trà, con phượng trên mái đình, bát cốc, đáy giếng nước, một nền văn hóa thanh cao và độc lập được đánh dấu và biểu hiện. Văn hóa là cái còn lại của ấn tượng ý thức - mà vết tích của ý thức chính là hiện vật được phơi bày qua thể tướng của những đồ dùng gia dụng trong đời thường.

Lịch sử Việt Nam bị người Việt bỏ quên và phủ nhận một cách vô tình và vô ý thức trong vòng gần hai thế kỷ qua. Nguyễn Bá Chung gọi đây là những "historical discontinuities" (cách đoạn lịch sử). Cách đoạn thứ nhất là sự chôn vùi dấu tích lịch sử thành Thăng Long Hà Nội khi kinh đô dời vào miền Trung ở đầu thế kỷ Mười Chín. Cách đoạn thứ hai là sự thay đổi ngôn ngữ từ Hán Nôm sang tiếng mẫu tự Latin. Sau hai biến cố cách đoạn cơ bản này, con người Việt Nam bị mất gốc lịch sử và lạc lõng văn hóa. Họ nhân danh lịch sử qua văn bản mà nay rất ít người Việt có thể đọc được. Một quá khứ huy hoàng và lâu dài thì không có hoặc là thiếu vắng chứng tích. Cái may mắn như là một món quà sử liệu vô tình được cống hiến cho Việt Nam từ công trình khai quật này là sự điền vào chổ trống trong ý thức lịch sử dân tộc một bình diện dữ kiện vững chắc và trực tiếp hơn.

Sai lầm lớn của sử học - vốn là cơ sở cho ý thức sử mệnh - vốn từ lâu nay là năng ý tự đóng khung sử kiện vào sử liệu thuần văn bản (pure textual documentation).Vì vậy, lịch sử trở nên trừu tượng trên bình diện ngôn từ mà ý nghĩa của gốc tích (etymology) thì nay đã bị bỏ quên và không còn biết đến. Trí thức Việt Nam trong suốt gần thế kỷ qua, tiếc thay, là một giới thiếu vắng gốc ngôn ngữ và thiếu căn bản văn hóa lịch sử. Từ sự hời hợt của cơ sở ngôn ngữ và sự trống vắng của sử kiện chứng tích vượt ra khỏi ngôn từ, ý thức sử Việt trở nên thiếu cơ sở biện minh.Và ý chí lịch sử, từ sự mơ hồ kiến thức này, đã dẫn đến những khủng hoảng nhân văn, thối nát và vong bản văn hóa - và cuối cùng là tính hoang tưởng lịch sử trên một cơ sở hoang đường. Lịch sử Việt Nam cần phải được khai sáng và tái minh xác - từ ngôn ngữ, sử liệu đến sử kiện - để hòng cứu vớt lại cơn khủng hoảng nhân văn của dân tộc Việt Nam hiện nay.

Khi cả một dự án xây toà nhà Quốc hội phải nhường chỗ cho công trình khai quật khảo cổ lịch sử - thì đây là điều đáng để vui chào. Lâu lắm rồi chúng ta mới thấy được sự việc chính trị vương triều biết lắng nghe và tôn trọng tiếng nói văn hóa - khi sử liệu Việt Nam được minh xác qua các "tầng văn hóa" được khai quật và nhận diện, khi dự liệu công quyền phải nhường bước cho chiều sâu sử học, thì có lẽ đã đến lúc kiến thức và ý thức về lịch sử của dân tộc Việt Nam bắt đầu mở sang trang mới”…

Khắc khoải tìm lại hình ảnh thật của hai người mẹ thể hiện trong bài viết đầu tiên của tôi, hôm nay hình như đã lớn hơn một nỗi niềm. Tôi xin thắp những nén hương lòng thành kính nhất, cầu khấn hai bà mẹ vĩ đại của dân tộc Việt Nam phù hộ người Việt ở thế kỷ hai mươi mốt tìm được những anh em cùng huyết thống đang ở ngoài đảo xa. Biết đâu, dù đã qua hai ngàn năm dâu bể thăng trầm, họ vẫn còn giữ được bao nhiêu di sản quý báu của mẹ, trong hình hài, lối sống, sinh hoạt và văn hóa. Và từ đó, lịch sử Việt Nam sẽ được viết lại, không phải trong hoang tưởng xuất hiện do mặc cảm tự ti, thua thiệt mà với sự tự hào lấp lánh sự thật minh bạch.

Trương Thái Du
Tháng 5/2004
_________________

T.A.Xanh
Gởi: Tue Jul 20, 2004 8:05 am
Tiêu đề: Hai Bà Trưng

Cảm ơn Bơ thật nhiều.

Tranh thêu hình hai Bà nè Bơ!
[img] http://perso.wanadoo.fr/...rung/haibatrungcadre.JPG[/img]

hc
Gởi: Sat Jul 24, 2004 5:23 pm
Tiêu đề: Kinh đô cổ nước Việt: Dấu tích những đô thỼ/span>

Kinh đô cổ nước Việt: Dấu tích những đô thị cổ

[img] http://www.bacninhtrade....vn/images/dl_chuadau.jpg[/img]
Chùa Dâu

Câu ca quan họ cổ Bắc Ninh từ bao đời nay vẫn đang nhắc nhớ về một vùng đất Dâu thuở nào: "Lênh đênh ba bốn chiếc thuyền kề. Chiếc ra bãi bể, chiếc về sông Dâu". Cái tên của dòng sông Dâu ấy gắn liền với nghề trồng dâu và những nương dâu xanh ngắt của mảnh đất Dâu.


Đô thị cổ Liên Lâu:

Trong ngôn ngữ Hán - Việt được sử dụng để viết nên các văn bản cổ và thành cổ các cách gọi địa danh trên thực địa, miền đất có cây dâu, nghề trồng dâu, con sông Dâu còn được biết và đọc tên thành: Luy Lâu, Ly Lâu hay Liên Lâu.

Hai nghìn năm trước, đất Dâu là một vùng bậc thềm châu thổ, màu mỡ và cao ráo nhất miền đồng bằng phù sa sông Hồng. Chính vì thế mà cả một toà đô thị trù phú, trung tâm đất nước cách đây trên dưới hai nghìn năm đã được đặt dựng ở miền đất Dâu này. Giờ đây, toà đô thị ấy với những tên gọi theo sách vở chữ nghĩa là Ly Lâu, Luy Lâu và phổ biến nhất là Liên Lâu chỉ còn in bóng trước hết vào một di tích kiến trúc cổ là chùa Dâu. Chùa Dâu hay Cổ Châu tự, bây giờ thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.

Đến với ngôi chùa Dâu là ta đã đến với trung tâm của đất Dâu xưa, đến với bộ phận của đô thị cổ Liên Lâu. Ngôi chùa cổ nhất đất nước này cùng với các ngôi chùa cổ khác ở trong miền, làm thành hệ thống chùa cổ "Tứ pháp" nổi tiếng khắp xa gần, mà đứng đầu là Pháp Vân, rồi đến Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện. "Dâu" chính là Pháp Vân. Vì thế, chùa Dâu không những là bộ phận của đô thị cổ Liên Lâu, mà còn chính là trung tâm văn hoá của đô thị cổ này. Phật Pháp Vân được thờ ở chùa Dâu tại Liên Lâu, trước khi hoá thân thành Phật, vốn là nữ thần "Mây", cùng với "Mưa", "Sấm", "Chớp" họp thành tứ pháp: "Vân, Vũ, Lôi, Điện" - tượng trưng cho các hiện tượng tự nhiên được sùng bái của người Việt cổ tại nơi đây. Nữ thần Mây, hay chính là Bà chúa Dâu- nữ thần nông nghiệp, chuyên phù trợ cho nghề trồng dâu còn có một phiên bản trong đời thường, đó là Man Nương. Người con gái Việt cổ này mang hình tượng và chức năng của Nữ thần nghề Dâu và cây Dâu, nữ thần Mây và phật Pháp Vân. Ở thời gian đầu Công nguyên đã sánh cùng sư Khâu Đà La - người gốc Ấn Độ từng đến nơi này truyền giáo và tu đạo, trở thành những người khai sáng đạo Phật đầu tiên trên đất Dâu.

Đô thị cổ Liên Lâu, với chùa Dâu, trở thành một trung tâm lớn nhất, lâu đời nhất của đạo Phật thời cổ đại trên đất Việt và cả vùng lân bang. Đến cuối thế kỷ thứ hai, Mâu Tử, người Trung Hoa, sang học Phật ở Liên Lâu đã viết bộ sách Lý Hoặc luận tại đây. Và như vậy, trên đất Liên Lâu, chùa Dâu cách đây khoảng 1800 năm, đã ra đời tác phẩm Phật học đầu tiên viết bằng chữ Hán. Đó là những đóng góp văn hoá của cụm di tích chùa Dâu hiện còn, cống hiến cho những giá trị của đô thị cổ Liên Lâu trên đất Dâu ngày xưa.

Từ thời Tây Hán, trước Công nguyên, Liên Lâu đã được nói đến như là đô thị thủ phủ của cả đất Việt. Những thế kỷ sau Công nguyên, cùng với Liên Lâu, còn thấy có tên "Long Biên" được chép trong nhiều văn bản cổ cũng với vai trò là thủ phủ. Nhưng chỉ đến gần đây, người ta mới nhận ra rằng, Long Biên cũng chính là Liên Lâu. Đô thị cổ Liên Lâu có lúc trùng vị trí và vai trò thủ phủ với Long Biên. Nơi đây, vào thời kỳ Thái thú Sĩ Nhiếp (người từng được tôn vinh không mấy chính xác làm Nam giao học tổ ) đóng bộ máy cai trị nước Việt, đã trở thành một trung tâm hành chính - chính trị thịnh vượng nhất. Đó là vào thế kỷ thứ hai, thứ ba sau công nguyên. Di tích toà thành cổ Liên Lâu gần chùa Dâu bây giờ đang làm minh chứng cho sự tồn tại của Trung tâm hành chính - chính trị này. Thành đắp bằng đất, theo hình chữ nhật, có chiều dài khoảng 600 mét, chiều rộng hơn 300 mét. Xung quanh thành, bốn mặt đều có ngoại hào. Dòng sông Dâu, đoạn chảy qua mặt trước thành Liên Lâu, đã được lợi dụng để làm ngoại hào, phòng ngự tự nhiên bằng sông nước. Sau nhiều thế kỷ tồn tại như một Trung tâm hành chính - chính trị, giờ đây, thật khó có thể hình dung nguyên dạng về thành Liên Lâu xưa.

Tất cả cũng chỉ còn là vang bóng, in hình trong vài dòng sử cũ về thành cổ Liên Lâu, nơi từng có một bộ máy cai trị lớn, có quan đứng đầu là một thái thú, được phong tới tước "hầu", có đội quân thường trực đồn trú lớn mà người chỉ huy được phong tới cấp "Tả tướng quân", "Vệ tướng quân". Năm 1970, qua một cuộc khai quật khảo cổ, người ta đã tính ra được vị trí của mặt thành Liên Lâu thời Sĩ Nhiếp hiện đang lún chìm đến độ sâu một mét rưỡi dưới mặt thành bây giờ.

Hiện nay, tại Liên Lâu, nhiều cuộc khai quật khảo cổ vẫn đang được tiến hành. Và kết quả của những lần khai quật ấy đã đưa ra được khỏi lòng đất nhiều di vật cổ làm bằng chứng nói lên rằng: cũng đã từng tồn tại ở đô thị cổ này một trung tâm kinh tế quan trọng vào những thế kỷ trước (sau công nguyên) và kéo dài những hoạt động kinh tế đô thị tại đây cho đến tận cuối thiên niên kỷ thứ nhất. Những di vật khảo cổ đủ loại, bằng nhiều nguyên liệu, chất liệu khác nhau đã được tìm thấy tại Liên Lâu. Trong đó, lần đầu tiên sau bao năm tìm kiếm, đã thấy xuất lộ những mảnh khuôn đúc trống đồng. Đây là hiện vật quý báu, thiêng liêng và tiêu biểu của nền văn hoá Việt cổ thời Đông Sơn. Phát hiện khảo cổ học đã cho thấy, những điều tản mạn tìm được trong các trang cổ sử về một trung tâm kinh tế và dân cư ở Liên Lâu xưa là có cơ sở. Liên Lâu ngày ấy tấp nập những luồng hàng hoá, dịch vụ với lượng dân cư và thương khách trong nước, ngoài nước đông đúc, khiến cho tính quốc tế và sầm uất của đô thị này được tăng lên nhiều so với các toà đô thị cổ đại trước đấy.

Đô thị cổ Liên Lâu trên đất Dâu, với chùa Dâu và thành cổ Liên Lâu là di tích và chứng tích của một mắt xích nối liền chuỗi phát triển lịch sử các đô thị - kinh thành trên đất nước ta, từ Văn Lang, Cổ Loa, qua Liên Lâu, đến các toà kinh đô thời Trung cổ tiếp theo sau này.

Đô thị kinh kỳ Mê Linh:

Chính vì sự phát triển của vùng Dâu thời ấy, mà cuộc tranh giành quyền làm chủ trung tâm đất nước diễn ra. Đầu tiên là cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng chống giặc phương Bắc. Sau khi giành thắng lợi, Hai Bà đã chọn chính quê hương của mình tại làng Hạ Lôi làm nơi đóng đô.

Đất Mê Linh, quê hương của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng oanh liệt hồi đầu công nguyên đã được lấy tên để đặt cho huyện Mê Linh, tỉnh Vĩnh Phúc bây giờ. Sử ca xưa còn truyền mãi những câu hát cổ về vùng đất này: "Đô kỳ đóng cõi Mê Linh. Lĩnh Nam riêng một triều đình nước ta". Đô thị kinh kỳ Mê Linh còn được ghi trong sử cũ với tên gọi nữa là Mi Linh. Mê Linh hay Mi Linh đều là tên phiên âm sang ngôn ngữ Hán Việt của một địa danh Việt cổ. Tương truyền rằng, tại làng Hạ Lôi bây giờ vẫn còn dấu vết một vùng luỹ đất, di tồn của thành cổ Mê Linh, Mi Linh - kinh đô nước Việt thời Hai Bà Trưng. Và ngày nay, trên đất Mê Linh, vẫn còn nhiều khu đình, đền thờ các vị tướng quân, những người đã giúp cho Trưng Trắc, Trưng Nhị đánh bại quân xâm lược nhà Hán.

Câu chuyện về toà thành cổ có tên gọi là Cự Chiền cũng gắn liền với những cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng. Tương truyền, đây là toà thành do Trưng Nhị dựng nên và hoàn tất trong một đêm để đánh lại quân Mã Viện. Toà thành cùng với những chứng tích huyền kỳ, những truyền thuyết truyền từ đời này sang đời khác đã nói lên công lao to lớn của hai vị nữ anh hùng đầu tiên của dân tộc - Trưng Trắc, Trưng Nhị. Gần 2000 năm trước, đã có một thời gian ngắn ngủi, từ năm 40 đến năm 43 sau Công nguyên, dân tộc Việt được hưởng độc lập, tự do giữa đêm dài Bắc thuộc nhờ vào cuộc khởi nghĩa chống quân xâm lược nhà Hán thắng lợi của Hai Bà Trưng.

Tại làng Hạ Lôi bây giờ, nơi trung tâm của những chứng tích huyền kỳ về kinh đô Mê Linh - Mi Linh ngày ấy, vẫn còn ngôi đền thờ ghi nhớ công lao của Trưng Trắc - Trưng Nhị. Tương truyền, ngôi đền được xây dựng ngay trên nền nhà cũ của gia đình Hai Bà. Ngoài ra cũng còn cả những dấu tích, huyền thoại về những con đường tiến quân, những trận đánh xa xưa trên đất Mê Linh. Rồi những công trình nghiên cứu cổ về địa lý lại nói rằng, nơi đây vào thời gian đầu công nguyên, vốn là dòng chảy của sông Hồng, khi nước dâng mùa lũ, thì phủ đầy tất cả, và làng Hạ Lôi nằm dưới lòng sông ấy. Đấy là trong truyền thuyết và sử sách, còn ở phương diện khảo cổ học, những di vật xuất lộ hoặc đào tìm được ở nơi đây, như những đồ gốm cổ, những đồng tiền và đầu mũi tên đồng cổ, vũ khí hay những viên gạch cổ cùng nhiều di vật có niên đại hai nghìn năm trước lại mách bảo về sự tồn tại một vùng tụ cư có vai trò trung tâm vào thời đầu công nguyên.

Bảng vàng, bia đá, tượng thờ và những trang dòng cổ sử, khi ghi chép, ngợi ca công đức của Hai Bà Trưng cùng truyền thống đấu tranh anh hùng của dân tộc đều luôn nhắc nhớ đến toà kinh đô Mê Linh - Mi Linh. Đây cũng là một mắt xích quan trọng nữa, nối liền chuỗi lịch sử của những toà kinh đô cổ nước Việt, từ thời cổ đại, chuyển sang thời trung cổ.

(Theo THVN-Dư địa chí TH)

http://www.bbc.co.uk/vie...0406_truongthaidu.shtml

Trương Thái Du

Tiếng trống đồng Mê Linh

Lời phi lộ: Bài viết này tiếp tục chuỗi tìm hiểu cổ sử Việt Nam của tác giả và nằm trong hệ thống các hệ quả từ một cách tiếp cận chưa được thảo luận rộng rãi. Về cơ bản cách tiếp cận này như sau:

1. Giao Chỉ nguyên nghĩa là một khái niệm nói về vùng đất phía nam vương quốc của Đường Nghiêu – Ngu Thuấn. Giao Chỉ đầu thời Chu chính là Đan Dương (nay thuộc Hồ Bắc, Trung Quốc). Sau hàng ngàn năm nam tiến của các đoàn quân đế quốc, khái niệm Giao Chỉ cũng dịch chuyển dần về phương nam. Chỉ đến thời Đông Hán, Giao Chỉ mới biến thành địa danh cố định và xác thực trên địa đồ.

2. Nhà nước Văn Lang sơ khai của người Lạc Việt được hình thành tại Động Đình Hồ (Hồ Nam, Trung Quốc) khoảng năm Nhâm Tuất 1199 TCN. Các vua Hùng cuối cùng trong số 18 vua Hùng đã chạy giặc Sở xuống đồng bằng Tây Giang, Quảng Tây, Trung Quốc và dựng lại phiên bản nhà nước sơ khai như Văn Lang Động Đình Hồ là Văn Lang Tây Giang. “Thục Vương tử” tên Phán của nước Thục (Quí Châu – Tây bắc Quảng Tây) đã thôn tính Văn Lang Tây Giang và dựng lên nước Tây Âu Lạc. Không ít cư dân Văn Lang Động Đình Hồ tiếp tục di chuyển xuống đồng bằng sông Hồng trước và sau thời điểm 179 TCN (năm Triệu Đà thôn tính Tây Âu Lạc). Ở mảnh đất Việt Nam cổ, đoàn lưu dân này vẫn tổ chức xã hội theo mô hình Văn Lang Động Đình Hồ, song các nhóm thị tộc mẫu hệ không còn liên kết chặt chẽ với nhau tạo thành nhà nước sơ khai. Vua Hùng của họ chỉ còn là thủ lãnh tự trị từng khu vực nhỏ, tức là như tù trưởng, tộc trưởng mà thôi.

3. Địa bàn của người Lạc Việt cổ gồm Hồ Nam, Quảng Tây, Quảng Đông, Bắc Việt Nam và đảo Hải Nam. Người Lạc Việt gọi tổ quốc mình là Đất Nước, khi ký âm bằng Hán tự nó trở thành Âu Lạc. Lạc Việt chính là Nước Việt hay Việt Thường Quốc. Người Lạc Việt ủng hộ Triệu Đà lập nên nước Nam Việt có kinh đô tại Phiên Ngung cũng gọi nơi ấy là Âu Lạc. Từ đây sinh ra từ Tây Âu Lạc tương đương với Tây Âu, nghĩa là vùng đất phía tây Phiên Ngung. Chữ Tây này tồn tại cho đến hôm nay trong trong tên gọi hiện đại của vùng đất này là Quảng Tây. Do đó không tồn tại quốc gia Âu Lạc tại đồng bằng sông Hồng trước công nguyên. Sau năm 179 TCN người Lạc Việt ở Tây Âu Lạc chạy giặc Triệu Đà xuống Bắc Việt đã dung hòa và pha trộn con người cũng như lịch sử với những người anh em cùng cội rễ Lạc Việt Động Đình Hồ. Chính cội rễ ấy đã che hết những mối nối ký ức, những khoảng trống và “mưu mô” của sử sách Trung Quốc, biến cổ sử Việt Nam thành một hệ thống vừa ít tư liệu vừa phức tạp nhưng cực kỳ mâu thuẫn.

Mặc dù còn rất nhiều sai sót, nhầm lẫn và mâu thuẫn trong các bài viết đã phố biến đây đó, tác giả hy vọng cách tiếp cận cốt lõi của mình nên được các nhà sử học chuyên nghiệp tham khảo nghiêm túc. Trong khi vẫn tiếp tục chỉnh lý chiều sâu văn bản cho một tập hợp mới nhằm đi đến xuất bản chính thức, sự mở rộng phạm vi của cách tiếp cận này là cần thiết.

Mùa xuân 2005, tròn 1962 năm ngày Hai Bà Trưng bỏ mình vì nước, xin được viết bài này như nén hương lòng thành kính dâng lên Hai Bà. Mong âm linh liệt mẫu giúp đỡ con cháu Việt Nam của mình làm sống dậy tiếng trống đồng bất khuất của nền văn minh Lạc Việt, để người đời có cái nhìn khác đi với hình ảnh sáo mòn vay mượn “phất cờ khởi nghĩa” của cuộc binh biến mang tên Tự Do mà Trưng Trắc là lãnh tụ, là vị Vua Bà bất tử đầu tiên và cũng là cuối cùng của mảnh đất tiền Việt Nam.

1. Thời Hai Bà Trưng, mẫu hệ hay mẫu quyền?

Rất nhiều sử gia đã đồng tình rằng theo Thủy Kinh Chú, chồng bà Trưng Trắc tên Thi. Ông chẳng những không hề bị Tô Định sát hại, mà còn sát cánh bên phu nhân của mình trong cuộc nổi dậy năm 40. Khi Mã Viện tấn công, đuối sức, ông bà bỏ chạy vào Kim Khê, ba năm sau mới bị bắt. Chuyện tiếp theo như thế nào thì Thủy Kinh Chú bỏ lửng. Chỉ biết dân gian truyền tụng Hai Bà Trưng tuẫn tiết ở Hát giang. Có giả thuyết Hai Bà sau đó bị Mã Viện bắt và chém đầu rồi đem thủ cấp về Tàu báo công, cho nên trong đền thờ Hai Bà ở Hát Môn có tục kiêng màu đỏ. Hậu Hán Thư chép bà Trưng Trắc bị xử trảm. Ở đây tôi muốn trả lời câu hỏi: Tại sao sử gia phong kiến Việt Nam lại mượn tay Tô Định khai tử ông Thi?

Ý kiến phổ thông của đa số học giả trong thế kỷ 20 cho rằng các nhà Nho, khi viết sử phải “giết” ông Thi, vì nếu ông còn sống mà bà Trưng Trắc làm vua thì ngược lẽ… thánh hiền Khổng – Mạnh! Họ cũng thống nhất cư dân Việt cổ hình như theo chế độ mẫu hệ - bằng chứng là thuộc tướng của Hai Bà Trưng phái nữ rất nhiều, nào là Lê Chân (thánh chân công chúa), Ngọc Lâm (thánh thiên công chúa), Vũ Thục Nương (bát nàn công chúa), Thiều Hoa (đông quân tướng quân), Diệu Tiên v.v. Giải thích như thế chưa thuyết phục lắm. Theo tôi sự bịa đặt còn ẩn chứa hàm ý sâu xa khác, nó làm người ta không chú tâm đến địa điểm của cuộc nổi dậy.

Trưng Trắc và Trưng Nhị đã tập hợp lực lượng và tuyên chiến với Tô Định tại Mê Linh, với sự ủng hộ mạnh mẽ của mẹ mình là bà Man Thiện. Thành công, Trưng Trắc xưng vương và đóng đô cũng tại Mê Linh, nơi chôn nhau cắt rốn của bà. Giả sử Hai Bà Trưng không có em trai. Khi chồng chết, Trưng Trắc (lúc này đang ở bên chồng) về lại quê cùng giữ quyền thế tập với em gái, rồi “Hận người tham bạo, thù chồng chẳng quên… phất cờ khởi nghĩa”. Chuỗi luận thật tròn trịa, dễ ru ngủ người đời. Thật sự nó đã ru biết bao thế hệ người Việt ngủ ngon hằng ngàn năm.

Quả tình ông Thi chẳng bị ai ám hại. Ông là con Lạc tướng Châu Diên, rất “môn đăng hộ đối” với Trưng Trắc, chứ không phải một anh lực điền tứ cố vô thân được gia chủ nuôi và gửi gắm con gái rượu (theo quan điểm phụ hệ sau này). Không có ông bên cạnh Trưng Trắc đánh đuổi Tô Định, sẽ không ai thắc mắc khi lấy vợ ông đi ở rể hay rước dâu về. Nếu lúc ấy người Việt cổ đã theo chế độ phụ hệ, Trưng Trắc phải về nhà chồng. Và nếu hưng binh tất bà sẽ chọn Chu Diên chứ không phải Mê Linh. Do đó ta thấy vai trò của kẻ làm dâu trong một gia tộc danh giá thời ấy hơi khác thường.

Đến đây nên mạnh dạn kết luận khi phối ngẫu với Trưng Trắc, ông Thi phải theo vợ sang Mê Linh. Vai trò của ông Thi trong cuộc binh biến và cả sau khi binh biến thành công khá mờ nhạt. Thay vào đó là hình ảnh Trưng Nhị, em gái Trưng Trắc. Đó là điều hiển nhiên, xã hội mẫu hệ cho Trưng Trắc quyền thế tập và Trưng Nhị là hàng thừa kế thứ nhất, thậm chí Trưng Nhị còn có thể thừa kế cả anh rể mình nữa, điều này hoàn toàn không có gì xa lạ với nhiều bộ tộc còn chậm tiến trên thế giới ở thế kỷ 20 vừa qua. Giả thuyết này có thể lấy chuyện hôn nhân của Mỵ Châu và Trọng Thủy trước đó hơn 200 năm làm một điểm tựa. Hình ảnh truyền thuyết An Dương Vương cưỡi ngựa mang Mỵ Châu bỏ chạy khỏi Cổ Loa, cũng mơ hồ cho thấy Mỵ Châu cần được bảo vệ như một “thái tử” trong cơn nguy cấp. Có thể tham khảo thêm bộ sử “Tam Quốc Chí” của Trần Thọ (năm 233 – 297): “Ở hai huyện Mê Linh của quận Giao Chỉ và Đô Lung của quận Cửu Chân, anh chết thì em trai lấy chị dâu”.

Tôi dám khẳng định chắc nịch rằng thời Hai Bà Trưng, cư dân vùng đồng bằng sông Hồng vẫn còn theo chế độ mẫu hệ nếu không muốn nói là mẫu quyền. Khái niệm mẫu hệ và mẫu quyền có khác nhau nhưng phụ hệ và phụ quyền lại gần như là một. Chế độ mẫu hệ qui định những đứa con trong một gia đình mang họ mẹ, chỉ các con gái mới được giữ quyền thừa kế. Mẫu quyền thì đi xa hơn, quyền hành gia đình và xã hội nằm tất ở nữ giới, lãnh tụ phải là nữ giới. Do đó việc tồn tại các nam thủ lĩnh trong những bộ tộc Việt cổ không hề mâu thuẫn với nội dung mẫu hệ. Nội dung mẫu hệ này xuyên suốt trong hầu hết các văn bản huyền sử Việt Nam, mặc dù nó đã bị chế độ phụ hệ nối tiếp bóp méo, biên tập khá bài bản và công phu.

Rõ nhất phải kể đến truyện Lạc Long Quân và Âu Cơ với cặp khái niệm “Mẹ - Đất (núi)” và “Cha – Nước”. Trong trật tự lời văn của Lĩnh Nam Chích Quái: “Long Quân nói: Ta là nòi rồng, đứng đầu thủy tộc, nàng là giống tiên, sống ở trên đất, tuy khí âm dương hợp lại mà sinh ra con, nhưng thủy hỏa tương khắc, giòng giống bất đồng, khó ở lâu với nhau được". Rõ ràng mẹ Âu Cơ là Dương chứ không phải Âm. Minh chứng thêm ở đây: tết Đoan Dương (ngày nóng nhất trong năm, dương khí cực thịnh) hay còn gọi là Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5 âm lịch cũng là ngày giỗ Âu Cơ. Chế độ phụ hệ dù có bóp méo truyền thuyết theo chiều hướng nào đi nữa vẫn không thể thay ngày giỗ mẹ bằng giỗ cha. Trong câu ca dao: “Công cha như núi Thái Sơn – Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”, cặp “Mẹ - Đất (núi)” và “Cha – Nước” trong truyện Âu Cơ, Lạc Long Quân đã bị chế độ phụ hệ hoán đổi trật tự một cách rất khéo thành “Mẹ - Nước” và “Cha – Núi (đất)”. Bản thân yếu tố “Thái sơn” rặt Tàu cũng cho thấy đâu là nguyên nhân của sự thay đổi ấy. Sẽ có người phản bác lập luận của tôi: xét theo cấu tạo của bộ phận sinh dục, nếu cho rằng mẹ là dương rất không ổn. Một cách tình cờ lưỡng nghi (hào dương và hào âm) của Kinh Dịch có thể tương đương với Linga và Yoni của người Chiêm Thành. Tuy nhiên khi so sánh ngực người nam và người nữ thì rõ ràng giống cái lại chứa dương tính. Vấn đề giờ đây thu hẹp về các góc nhìn mà thôi.

2. Một cách lý giải toàn cảnh

Năm 111 TCN Lộ Bác Đức diệt Nam Việt, kết thúc gần 100 năm vương triều của họ Triệu. Tượng quận, vùng đất chưa bị xâm lăng, một tên gọi tượng trưng mang tính khái niệm theo cách của nhà Tần (nó tương đương với Giao Chỉ của nhà Chu) bắt đầu được Hán Vũ Đế mở mang. Chín quận mới liệt kê ở Hán Thư là Đạm Nhĩ, Chu Nhai, Nam Hải, Thương Ngô, Uất Lâm, Hợp Phố, Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam. Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam tiếp tục là khái niệm, thứ khái niệm nói lên tính tự cao, tự đại, lòng tham và chủ nghĩa bành trướng của nhà Hán.

Sau hàng trăm năm dừng lại và khai phá các vùng đất phương nam đã chiếm được và đặt quan trấn nhậm (tức 6 quận trong tổng số 9 quận thuộc Giao Chỉ bộ), đầu công nguyên nhà Tây Hán bắt đầu dòm ngó xuống ba quận ảo là Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam. Lần đầu tiên ta thấy xuất hiện chức danh Thái thú của quận Giao Chỉ là Tích Quang (năm 1 đến năm thứ 5 sau Công Nguyên). Người này chắc chắn chỉ là lãnh đạo một sứ bộ có qui mô nhỏ, mang danh nghĩa “thông giao” đến đất mới thăm dò, thám thính và xem xét khả năng áp đặt kềm kẹp đô hộ. Công việc của Tích Quang còn dang dở thì Trung Nguyên hỗn loạn vì Vương Mãng cướp ngôi.

Năm 23 Lưu Tú dẹp được Vương Mãng tiếm quyền nhưng Trường An đổ nát, hoang tàn trong máu lửa, ông dời đô về phía đông đến Lạc Dương lập nên nhà Hậu Hán. Để nối lại cuộc thám sát mảnh đất Việt cổ, năm 25 Nhâm Diên được cử sang Cửu Chân. Những chính sách mị dân mà Tích Quang và Nhâm Diên áp dụng khi ấy không ngờ còn lưu truyền tới tận thế kỷ 20, với vỏ bọc hình thức khá ngây thơ. Đến tận Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim gần đây vẫn còn viết: “Người ấy (Tích Quang) hết lòng lo việc khai hóa, dạy dân lấy điều lễ nghĩa, cho nên dân trong quận có nhiều người kính phục”. Và “Dân sự quận ấy (Cửu Chân) ái mộ Nhâm Diên, làm đền thờ.”

Năm 34, có lẽ do chủ quan khi nhận định tình hình sau hai cuộc thám sát, Hán triều cử sứ đoàn do Tô Định cầm đầu xuống đồng bằng sông Hồng để tiến hành thực dân hóa quận Giao Chỉ. Nhiệm vụ của tân thái thú chắc chắn là phải xây dựng bộ máy bóc lột nhằm biến quận Giao Chỉ thành miếng bánh ngon giữa bàn tiệc thực dân, chứ không thể mãi mãi là mảnh đất ảo trang trí trên bản đồ đại Hán. Có thể Tô Định đã tiến hành vài cuộc khủng bố lẻ tẻ nhân danh thiên tử Tàu và áp Hán luật vào đời sống nhân dân sở tại. Không còn những hành động khoan hòa vờ vĩnh kiểu Tích Quang, Nhâm Diên. Tự do của người bản xứ đã bị xâm hại nghiêm trọng. Trưng Trắc, vị thủ lĩnh tự trị của vùng đất kề cận nơi Tô Định đặt bản doanh chịu sức ép thực dân nhiều nhất đã đứng lên hiệu triệu các thủ lĩnh khác cùng đoàn kết đánh đuổi thù chung.

Hai Bà Trưng nổi trống đồng khởi nghĩa năm 40, dân Việt đồng tình hưởng ứng khắp nơi. Tô Định chuồn thẳng về Nam Hải (tức Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc ngày nay) mà không hề có một trận chiến ra trò nào để sử sách hoặc dân gian truyền lại. Chi tiết này thêm một lần nữa xác tín bối cảnh được xây dựng ở trên là hợp lý. Qui mô đội quân chiếm đóng của Tô Định rất nhỏ, chẳng thể đánh đấm gì được.

Cuộc hành quân về Long Biên của Hai Bà Trưng nhanh chóng thành công. Điều này là tiền đề thuận lợi cho Hai Bà tập hợp được thêm nhiều lực lượng ủng hộ, tiến tới xưng vương rồi đóng đô tại Mê Linh.

Mùa xuân năm 42 Mã Viện mang theo quân thiện chiến sang quận Giao Chỉ. Bằng kinh nghiệm lọc lõi của một tên tướng phong kiến, Mã Viện kiên nhẫn đóng quân tại Lãng Bạc và nghe ngóng tình hình. Hai Bà Trưng chủ động tấn công trước và thất bại, phải rút về Mê Linh rồi Cấm Khê (chân núi Ba Vì). Mã Viện tiếp tục truy kích và tháng giêng năm 43 đã bắt được Hai Bà Trưng. Tàn quân Việt chiến đấu được vài tháng nữa mới tan rã. Dân gian Việt Nam có hai ngày giỗ Hai Bà Trưng là 6.2.43 và 8.3.43 (năm Quý Mão, âm lịch), có lẽ ngày đầu là ngày Hai Bà Trưng bị bắt và ngày sau là ngày họ bị hành hình. Ở đây xuất hiện hai khả năng: Một là Mã Viện giữ Hai Bà để dụ hàng nhằm kêu gọi nhóm nghĩa quân chưa buông vũ khí ra trình diện. Hai là Mã Viện thuyết phục Hai Bà kêu gọi nhân dân thuần phục nhà Hán và chấp nhận luật pháp Hán. Dù sao ta cũng biết chắc một điều Hai Bà Trưng đã không chịu thỏa hiệp dù phải bỏ mình.

Sự kiện Hai Bà Trưng anh dũng tấn công Mã Viện dẫn đến một liên tưởng hơi ngoài lề: Hậu Hán Thư không ghi nhận tổng quân số của Mã Viện nhưng chỉ riêng cánh tiến đánh Cửu Chân sau đó gồm hơn hai ngàn chiến thuyền và hơn hai vạn lính. Vậy ít nhất Mã Viện phải thống lĩnh lực lượng gấp rưỡi con số này cho trận đánh với Hai Bà Trưng. Cũng theo sách ấy, Mã Viện đã giết hại cả ngàn quân của Hai Bà Trưng và bắt sống hàng vạn tại Lãng Bạc. Như thế có thể đoán quân của Hai Bà Trưng cũng tròm trèm con số vài vạn, ngang ngửa với quân Mã Viện. Với lực lượng bề thế nhường ấy, nếu Cổ Loa của An Dương Vương thực sự được xây dựng tại đồng bằng sông Hồng (chứ không phải ở Quảng Tây như giả thuyết của tác giả bài này), thì tại sao Hai Bà Trưng không củng cố thành cũ để đương đầu với quân viễn chinh. Ngoài thực địa đền Cổ Loa Đông Anh chỉ cách Mê Linh trên dưới 20km đường chim bay, không hề bị sông lớn, suối rộng, núi cao, khe sâu ngăn trở, và Hai Bà Trưng có hơn 2 năm để chuẩn bị một cuộc kháng chiến dài lâu. Như vậy truyền thuyết An Dương Vương và Loa thành từng hiện hữu ở Việt Nam có thêm một nghi chứng phủ nhận.

Xin tạm che giấu cảm tính dân tộc và tinh thần quốc gia (những khái niệm không thể có ở thời Hai Bà Trưng), để đứng trên bình diện văn minh mà dè dặt nói: Kết cục cuộc chiến giữa Hai Bà Trưng và Mã Viện có thể tiên liệu trước, chế độ thị tộc mẫu hệ, hay ít ra là tàn dư của nó phải bị khuất phục trước một mô hình xã hội tân tiến hơn, để giải phóng sức sản xuất xã hội, phân công lại lao động, đưa con người và lịch sử tiến lên phía trước. Sự thật là Hai Bà Trưng đã phải đương đầu với Mã Viện, một tên tướng xâm lăng nên nguyên nhân thất bại cốt lõi của Hai Bà rất khó được chấp nhận đối với hầu hết người Việt Nam, không phân biệt trình độ nhận thức.

3. Con cháu Hai Bà Trưng ngoài đảo xa

Mùa xuân năm 43 Hai Bà Trưng bị xử trảm. Các tùy tướng của Hai Bà đem tàn quân rút chạy vào Cư Phong, thuộc Cửu Chân (Thanh Hóa). Mã Viện tiếp tục truy kích đến cuối năm 43 thì hoàn thành cuộc xâm lăng. Một bộ phận nữa phải hàng phục. Tuy nhiên có một bộ phận bất khuất không nhỏ đã lên thuyền ra khơi. Thời điểm cuối năm 43 hoàn toàn hợp lý và là chi tiết quan trọng, vì trên biển Đông bắt đầu vào đợt gió mùa Đông Bắc. Đây chính là đôi cánh tự do trời đất ban tặng cư dân Việt cổ, đẩy những con thuyền đưa họ đến eo Malacca. Cũng có khả năng nhiều người trốn chạy theo đường bộ, rồi hòa lẫn vào những bộ lạc sống dọc bờ biển trung bộ Việt Nam ngày nay. Họ đã góp phần xây dựng nên đế chế Chiêm Thành sau này.

Hiện nay có hai cộng đồng thị tộc mẫu hệ, nguồn gốc gần gũi, sống hai bên eo biển Malacca, thuộc hai quốc gia: 1. Cộng đồng thứ nhất là người Minangkabau, sống ở đảo Sumatra, Indonesia. Họ có khoảng 4 triệu người, chiếm ¼ dân số của đảo. 2. Cộng đồng thứ hai sống ở bang Negeri Sembilan, thuộc bán đảo Peninsular, Malaysia. Họ cũng là người Minangkabau. Họ vượt eo Malacca đến đây định cư khoảng từ TK 15 đến TK 16, và ngày nay sống rải rác trên một diện tích khoảng 6,645 km2, dân số hơn 722.000 (số liệu 1991). Negeri Sembilan dịch nghĩa là “Nước (số) chín”. Chữ “nước” ở đây đồng nghĩa với chữ “Nagar - nước, xứ sở” của người Chiêm Thành và chữ “Lạc – nác, nước” của người Lạc Việt xưa. Thủ phủ của Sembilan cách Kuala Lumpur khoảng 64 km.

Nền văn hóa của hai cộng đồng này mang bản sắc độc đáo và riêng biệt. Họ vẫn theo chế độ thị tộc mẫu hệ. Quyền thừa kế nằm hết ở giới nữ. Tuy nhiên trưởng tộc lại là nam giới. Lãnh thổ chung của họ chia thành những vùng tự trị có tên là Luak (Lạc?). Người đứng đầu vùng tự trị cũng là nam giới, do các trưởng thị tộc bầu lên gọi là Luak Undang. Người nữ giữ quyền thừa kế trong thị tộc gọi là Turun Cicik, các em gái bà này nằm trong hàng thừa kế thứ hai gọi là Turun Nyi (tiếng Bahasa Indonesia lần lượt đọc là t'run ch'chik và t'run nhi). Ngữ âm này, sau biết bao biến đổi qua thời gian, đọc lên vẫn thấy mơ hồ hai cái tên Trưng Trắc, Trưng Nhị [1].

Về đời sống, nam giới có trách nhiệm chính với mẹ và chị em gái của họ trong thị tộc. Nhiều nơi, nam giới chỉ ở với vợ ban đêm, ban ngày trở về với chị em gái mình và những đứa cháu. Nữ giới lập gia đình thường ở lại nhà cha mẹ họ. Những người chị đã lập gia đình luôn có mối liên hệ gần gũi với các em gái chưa lập gia đình, thậm chí họ còn ở chung với nhau. Ở Indonesia hôm nay, người Minangkabau là những nhà kinh doanh giỏi. Điều này được tạo nên một phần bởi sắc thái văn hóa Minangkabau. Nam nhi Minangkabau phải rời gia đình đi tìm tương lai. Họ buộc phải thành công. Khắp Indonesia ta gặp rất nhiều các ông chủ lớn nhỏ người Minangkalau. Họ theo đạo Hồi đã vài thế kỷ. Tuy nhiên truyền thống văn hóa và tín ngưỡng đã hòa hợp một cách đáng ngạc nhiên.

Chế độ thị tộc mẫu hệ hiện tồn tại trong những cộng đồng người Minangkabau luôn lôi cuốn các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử và nhân loại học. Ngành du lịch Indonesia và Malaysia cũng khai thác triệt để tính đặc thù này để thu hút du khách. Trong rất nhiều đoạn phim quảng bá du lịch người Minangkabau đã không dưới một lần tuyên bố tổ tiên họ là người Việt và đã di cư đến Nam Dương bằng thuyền.

Kiến trúc truyền thống Minangkabau cũng khiến không ít người suy tư: “Ở Indonesia, người Minangkabau có những ngôi nhà mái cong rất đẹp, nhịp điệu bay bổng, phong phú, một mặt giống ngôi nhà sàn hình thuyền, một mặt lại giống mái cong của đình chùa Việt Nam [2]”.

Xin hãy tham khảo một giai thoại Minangkabau [3]: Ngày xưa có một mối bất hòa giữa người Minangkabau và người Java, thay vì giải quyết bất hòa đó bằng một cuộc chiến với máu đổ không cần thiết, họ thỏa thuận chọi trâu để phân định. Người Java có một con trâu khổng lồ, mạnh mẽ và hung dữ. Người Minangkabau chỉ có một con nghé con. Người Java rất tin tưởng con trâu của mình sẽ đè bẹp chú nghé kia. Vậy mà yếu đã thắng mạnh. Người Minangkabau bỏ đói con nghé nhiều ngày. Trước trận đấu họ buộc một con dao sắc vào đầu nghé. Vào trận nghé đói tưởng trâu là mẹ mình. Lập tức nó rúc vào bụng trâu để tìm vú. Con trâu kềnh càng đã bị chết vì dao đâm thủng bụng. Và người Minangkabau đã chiến thắng. Cũng theo giai thoại này Minang nghĩa là chiến thắng, kabau là trâu.

Bất kỳ người Việt nào cũng tìm thấy ở câu chuyện trên một thứ gì đó thật gần gũi với bản sắc văn hóa đồng bằng sông Hồng. Chuyện dân gian Trạng Quỳnh dùng nghé đấu Trâu của sứ Tàu với truyện trên, có lẽ là hai biến thể của một tư duy chung, một triết lẽ giản dị nhưng nhiều giá trị: Đề cao trí tuệ và lòng yêu chuộng hòa bình, hòa hợp, lấy trí thắng lực, hóa giải mâu thuẫn bằng trái tim nhân hậu. Và tôi chợt hiểu, linh vật trâu vàng cho lễ hội thể thao khu vực Đông Nam Á đầu tiên do Việt Nam tổ chức, tức Seagame 2003, đã được chọn bằng tâm thức văn hóa, lịch sử.

Phải chăng người Minangkabau ở Indonesia và Malaysia hôm nay cũng là con cháu của Hai Bà Trưng? Phải chăng cái tên mà hai ngàn năm nay người Việt tôn gọi Trưng Trắc, Trưng Nhị không phải là tên riêng mà là chức danh của hai hoặc một nhóm người phụ nữ Việt Nam bất khuất? Câu trả lời đang ở một tương lai rất gần.

4. Vua Bà và trống đồng

Xưa từ Hùng ý chỉ thủ lĩnh một vùng. Tùy Thư (thế kỷ VII), thiên Địa Lý Chí Hạ còn ghi “Người man (tức người Lạc Việt) ai giàu mạnh là người hùng”. Con vua Hùng là Quan Lang cai quản địa phận trực thuộc, qui mô chắc cũng như làng xã ngày nay. Chữ “Làng” có thể xuất phát từ chữ “Lang” trong “Quan Lang”, người Mường gần đây vẫn còn Quan Lang. Vậy có thể hiểu “Hùng” là người đứng đầu thị tộc mẫu hệ. Liên minh thị tộc mẫu hệ sẽ hình thành dạng nhà nước sơ khai như Văn Lang, và Vua Hùng hẳn là lãnh tụ của nhà nước sơ khai ấy.

Khi lưu vong đến Quảng Tây, các bộ tộc Lạc Việt cổ từ Động Đình Hồ vẫn còn gắn kết ở dạng nhà nước sơ khai kia, nó thể hiện trong truyền thuyết xung đột giữa “Thục vương tử” và Vua Hùng. Tuy vậy trước và sau thời điểm 179 TCN (năm Triệu Đà thôn tính Tây Âu Lạc của An Dương Vương) và 111 TCN (năm Lộ Bác Đức bình định Nam Việt), những nhóm người đi tiếp xuống đồng bằng sông Hồng có lẽ đã không thể bảo tồn hình thái xã hội Văn Lang cũ. Điều này khá dễ hiểu: Địa bàn mới hoang vu (dù chắc chắn tồn tại ít nhiều nhóm chủng tộc gốc Nam Á du canh du cư với kinh tế hái lượm, săn bắn), thổ nhưỡng ẩm thấp, mùa mưa ngập lụt chia cắt, dân số ít, giao thương trở ngại… Đến đầu công nguyên, ít nhất là tình hình dân số của các bộ tộc Lạc Việt ở đồng bằng sông Hồng đã được cải thiện. Để chống lại âm mưu nô thuộc của nhà Đông Hán, Hai Bà Trưng đã liên minh các thủ lĩnh vùng lại với nhau đánh đuổi Hán quan, xưng vương.

Ở xã hội Lạc Việt cổ, trống đồng là biểu hiện quyền uy của tù trưởng, tộc trưởng. Cũng Tùy Thư nói: “Khi chiến tranh thì trống đồng được đánh, người người khắp nơi nghe lời hiệu triệu tụ họp về. Dân Lạc Việt rất phục tùng người sở hữu trống” – đây phải chăng là câu trả lời dứt khoát cho hành xử của Mã Viện với quốc bảo trống đồng. Thật vậy, Mã Viện nam chinh đã phá vỡ liên minh Văn Lang vừa được Trưng Trắc tái lập nhưng buộc phải cho phép dân Việt tự trị ở đơn vị Làng. Thế là sau khi giết hại vợ chồng bà Trưng, Mã Viện vội vàng cho quân lính đi thu gom trống đồng nhằm bẽ gãy các cuộc phản kháng tiếp theo (nếu có) từ trong trứng nước. Bản chất gốc của vấn đề xem ra rất kín kẽ, còn hiện tượng Mã Viện nấu đồng đúc ngựa cảnh để chơi và dựng trụ làm cột thiên văn quan sát bầu trời, xác định vị trí khu vực vừa chiếm được trên bản đồ đế quốc Hán, chỉ là đám lá ngọn lòa xòa che mắt sự thật lịch sử.

Tôi đã gặp rất nhiều người Việt Nam không tin tổ tiên họ là chủ sở hữu của trống đồng, hoặc cho rằng đề cao trống đồng như quốc bảo của dân tộc là thiếu chứng lý. Họ bảo không như người Tráng tại khu tự trị Quảng Tây Trung Quốc (tức hậu duệ những thần dân của An Dương Vương không di cư chạy giặc Triệu Đà xuống đồng bằng sông Hồng năm 179 TCN) vẫn còn sử dụng trống cho lễ hội, trống đồng ở Việt Nam chỉ đào được nơi các vỉa đất của quá khứ. Hy vọng nguyên nhân mang tên Mã Viện tôi vừa nêu, sẽ góp phần chứng minh người Việt xưa đã phải đành đoạn chôn trống gửi đến tương lai, mong con cháu mình mãi mãi trân trọng và giữ gìn nó

Cùng với việc hủy hoại trống đồng và làm tan rã hình thức nhà nước sơ khai trên mảnh đất Việt Nam cổ, Mã Viện đại diện cho nhà Đông Hán cũng chính thức khai sinh đơn vị hành chính tự trị là Làng, Xã. Do được tự trị, tinh thần độc lập và tự chủ của người Việt Nam đã luôn được nuôi dưỡng dưới các nếp nhà sau lũy tre làng. Từ “Làng Nước” sinh ra từ đây. Làng trở thành một đất nước độc lập tự chủ thu nhỏ của những người dân Việt bất khuất. Hơn 800 năm sau, tinh thần ấy lớn mạnh rồi bùng phát để đưa cả dân tộc thoát kiếp nô lệ. Khi người Việt có quốc gia rồi, thì làng xã lại trở về thế đối lập một cách tương đối với các chính sách chính trị tổng thể của chính quyền trung ương. Để dung hòa lợi ích nhà nước và làng xã, mỗi làng đã được chính quyền chọn ra một vị thần được ưa chuộng nhất để sắc phong làm Thành Hoàng. Như vậy mâu thuẫn đã được giải quyết ở một mức độ chấp nhận được: ông vua của làng là thánh linh (hoặc một con người có thật đã được thánh hóa), được ông vua của cả nước hợp thức hóa bằng một văn kiện.

5. Kết luận

Người Lạc Việt cổ bắt đầu gần một thiên niên kỷ lưu vong từ chiếc nôi Động Đình Hồ, từ châu Kinh, châu Dương bên bờ Trường Giang khi văn minh Hoa Hạ nam tiến và nước Sở được hình thành. Đến Trưng Trắc thì sức người có hạn, văn minh vật chất sơ sài trong khi sơn đã tận mà thủy thì mênh mông, đa số họ bắt buộc phải dừng lại, nhẫn nhục chấp nhận thêm tám trăm năm nô lệ nghiệt ngã.

Máu lưu vong trước nghịch cảnh chính trị của tiên tổ người Việt Nam đã hơn một lần bùng phát, già ngàn năm trở lại đây nơi hậu duệ của họ: Khi nhà Trần tiếm đoạt vương quyền, một nhánh họ Lý đã chạy qua Cao Ly. Lê – Mạc đấu đá rồi Trịnh – Nguyễn phân tranh, bao người phải bỏ xứ xuống khai phá đồng bằng sông Cửu Long trù phú. 1954 và 1975, hàng triệu sinh linh lại lên đường vào nam, hoặc ra biển tỏa khắp năm châu. Ai đó đã có lần so sánh người Việt Nam với dân Do Thái ở góc độ lưu vong, cũng chẳng khập khiễng chút nào.

Tự đặt mình vào bối cảnh năm 40 sau Công Nguyên, tôi bỗng thấy hình ảnh sáo mòn Hai Bà Trưng “phất cờ khởi nghĩa” có vẻ không hợp lý. Nên chăng hãy hình dung những hồi trống đồng liên hoàn dưới các nếp nhà sàn hiền hòa, thôn nối thôn, làng tiếp làng, thị tộc này kêu gọi thị tộc khác cùng đoàn kết trong âm vang tự do dưới sự lãnh đạo của Trưng Trắc tiến thẳng về Long Biên, quét sạch bắc quân xâm lược.

Hai Bà Trưng ra đi khép lại thuở bán khai trên đất mảnh đất tiền Việt Nam. Thời điểm này chính là hoàng hôn trước đêm dài nô lệ. Người Việt biết chấp nhận nỗi nhục thiếu tự do để học hỏi, tự hoàn thiện mình. Thỉnh thoảng một vài ngọn đuốc lại bừng sáng mang nhiều cái tên anh hùng như Triệu Thị Trinh, Mai Thúc Loan hay Phùng Hưng. Đáng kể là hơn nửa thế kỷ độc lập của Lý Nam Đế cùng các phụ triều trong giấc mơ Vạn Xuân đầy hiện thực. Đó là những bước tiến vững chắc, không thể phủ nhận của con người và đất nước thời khởi sử, làm bệ phóng cho kỷ nguyên tự chủ bắt đầu với Khúc Thừa Dụ năm 905. Tám trăm năm tròn bắc thuộc là cái giá quá đắt nhưng không hề vô nghĩa. Dân tộc Việt Nam, văn minh Việt Nam hình thành trong gian khó và thử thách đã lớn mạnh vượt bậc. Từ đó về sau phong kiến phương bắc không lần nào hoàn toàn khống chế được họ nữa. Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 đại diện thực dân châu Âu là Pháp Lang Sa, với ưu thế hơn hẳn họ về sức mạnh vũ khí được sản xuất dưới một nền khoa học kỹ thuật tân kỳ, tổ chức xã hội tư bản tiến bộ, cũng chỉ áp đặt sự đô hộ không đồng bộ của chúng trên mảnh đất này tròm trèm 80 năm mà thôi.

Nếu không kể đến An Nam Chí Lược (1335) của một kẻ bán nước, từ quyển hiến sử đầu tiên còn lưu lại đến ngày này là Đại Việt Sử lược (1377 – 1388), sử gia Việt Nam vừa xem sách Tàu, vừa chấm bút lông vào nước lã để viết về ông Thi. Thậm chí họ còn sơ ý nhầm tên chồng bà Trưng Trắc là Thi Sách! Năm tháng qua đi, sách sử nối nhau ra đời, Bà Trưng Trắc vẫn phải làm một quả phụ bất đắc dĩ, gồng gánh thêm bao nhiêu khái niệm không cùng thời với bà. Lối tư duy suy diễn chủ quan, nô lệ sách Tàu và kinh viện, kết hợp với truyền thống tạo dựng chính sử thiên kiến và không tôn trọng sự thật một cách có hệ thống, vô hình chung đã tô son trát phấn lên bà mẹ chân đất được Thủy Kinh Chú mô tả là “vi nhân hữu đảm dũng”. Kết quả là người mẹ vĩ đại của họ chẳng đẹp hơn tí nào. Nó chỉ khiến người đời chạnh buồn cho những đứa con vụng về, xốc nổi và đồng bóng của bà.

Mảnh đất hình chữ S có tên Việt Nam ngày nay hiện hữu khoảng 200 đền thờ Hai Bà Trưng. Đó là tuyên bố rõ ràng nhất về vai trò lớn lao của Hai Bà trên non sông này. Mọi lý thuyết học thuật cổ kim đều không thể phủ nhận bản chất anh hùng và tinh thần bất khuất của Hai Bà Trưng, vị Vua Bà đầu tiên và cuối cùng của mảnh đất Việt Nam, người mẹ đáng kính của lịch sử Việt Nam, của dân tộc Việt Nam.

Thung lũng Đa Thiện,
Đà Lạt tháng 4.2005

………….

Chú thích

[1] Các ngữ âm dẫn theo gợi ý của Phạm Chánh Trung – Trang web viethoc.org
[2] Văn ngọc: Từ những ngôi nhà hình thuyền, www.zdfree.free.fr/diendan/articles/u125vngoc.html
[3] Dẫn theo Dien A. Rice: “Minangkabau Life and Culture”, www.haqq.com.au

The Trung Sisters
Vietnam, ca. 40 C. E. ©1996-2006




In Vietnam women have always been in the forefront in resisting foreign domination. Two of the most popular

heroines are the Trung sisters who led the first national uprising against the Chinese, who had conquered them, in the year 40 A.D. The Vietnamese had been suffering under the harsh rule of a Chinese governor called To Dinh. Some feel that if the sisters had not resisted the Chinese when they did, there would be no Vietnamese nation today.

The sisters were daughters of a powerful lord. Trung Trac was the elder; Trung Nhi, her constant companion, the younger. They lived in a time when Vietnamese women enjoyed freedoms forbidden them in later centuries. For example, women could inherit property through their mother's line and become political leaders, judges, traders, and warriors.

Trung Trac was married to Thi Sach, another powerful lord. Chinese records note that Trac had a "brave and fearless disposition." It was she who mobilized the Vietnamese lords to rebel against the Chinese. Legend says that to gain the confidence of the people, the Trung sisters committed acts of bravery, such as killing a fearful people-eating tiger - and used the tiger's skin as paper to write a proclamation urging the people to follow them against the Chinese.

The Trungs gathered an army of 80,000 people to help drive the Chinese from their lands. From among those who came forward to fight the Chinese, the Trung sisters chose thirty-six women, including their mother. They trained them to be generals. Many names of leaders of the uprising recorded in temples dedicated to Trung Trac are women. These women led a people's army of 80,000 which drove the Chinese out of Viet Nam in 40 A.D. The Trung sisters, of whom Nhi proved to be the better warrior, liberated six-five fortresses.

After their victory, the people proclaimed Trung Trac to be their ruler. They renamed her "Trung Vuong" or "She-king Trung." She established her royal court in Me-linh, an ancient political center in the Hong River plain. As queen she abolished the hated tribute taxes which had been imposed by the Chinese. She also attempted to restore a simpler form of government more in line with traditional Vietnamese values.

For the next three years the Trung sisters engaged in constant battles with the Chinese government in Vietnam. Out armed, their troops were badly defeated in 43 A.D. Rather than accept defeat, popular lore says that both Trung sisters chose the traditional Vietnamese way of maintaining honor - they committed suicide. Some stories say they drowned themselves in a river; others claim they disappeared into the clouds.

Over time the Trungs became the stuff of legends and poems and a source of pride for women who lived more restricted lives. Today, stories, poems,plays, postage stamps, posters and monuments still glorify the heroism of the Trung sisters.

"All the male heroes bowed their heads in submission;
Only the two sisters proudly stood up to avenge the country."
15th century Poem

---

Sources:
The Birth of Vietnam, Keith Weller Taylor, University of California Press, 1983.

The Encyclopedia of Amazons: Women Warriors from Aniquity to the Modern Era, Jessica Salmonson, Paragon House, 1991.

Women of Vietnam, Arlene Eisen Bergman, Peoples Press, S.F., CA.

womeninworldhistory.com

Chồng Bà Trưng Trắc Là Ai?Lê Thi

Lâu nay trong tất cả tài liệu sách báo chúng ta đều nói rằng chồng của bà Trưng Trắc là Thi Sách, con trai của quan Lạc tướng huyện Châu Diên. Thi Sách bị Thái thú Giao Chỉ là Tô Định giết chết. Trưng Trắc cùng em là Trưng Nhị nổi dậy đánh đuổi Tô Định chạy về Tàu để trả thù cho chồng, rửa hờn cho nước. Sự việc xảy ra vào năm 40 Công nguyên.

Nhưng cách đây hơn 30 năm, tôi có đọc một tài liệu lịch sử được viết một cách rất nghiêm túc lại cho rằng thực tế chồng Trưng Trắc tên là Thi chứ không phải là Thi Sách. Đó là quyển Phương pháp sử học của Nguyễn Phương do Viện đại học Huế xuất bản năm 1964.

Trong tài liệu đó tác giả Nguyễn Phương đã đưa ra những chứng ký hết sức thú vị và rất chặt chẽ để biện dẫn cho ý kiến của mình và giải thích nguyên nhân dẫn đến sự sai lầm này.

Theo tác giả Nguyễn Phương thì tài liệu sử đầu tiên nói về cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng là quyển Hậu Hán thư do Thái thú Phạm Việp viết vào thế kỷ V. Trong tài liệu này không hề đề cập đến tên của chồng bà Trưng Trắc. Sách chỉ viết "Hữu Giao Chỉ nữ tử Trưng Trắc cập nữ đệ nhị Trưng Nhị phản công dịch kỳ quận".

Tạm dịch :"Giao Chỉ có nữ tử Trưng Trắc cùng em gái là Trưng Nhị làm phản đóng chiếm (ở) quận ấy".

Tiếp theo Hậu Hán thư, vào thế kỷ thứ VI, Lệ Đào Nguyên là người đầu tiên đề cập đến tên chồng bà Trưng Trắc trong tác phẩm Thuỷ kinh chú. Lệ Đào Nguyên viết "châu diên lạc tướng tử danh trưng trắc vi thê trắc vi nhân hữu đảm dũng tương thi khỉ tặc mã viện tương binh phạt trắc thi tẩu nhập kim khê" (Đoạn này trích nguyên Thuỷ Kinh chú không viết hoa và chấm phẩy ngắt câu theo tinh thần chữ Hán cổ).

Đến thế kỷ thứ 8, Thái tử Hiền đã chú thích cho bộ Hậu Hán thư và đã dùng đoạn trên trong Thuỷ kinh chú để nói rõ hơn về cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng.

Sau các chữ "Trưng nhị phản...." của Hậu Hán thư như vừa trích ở trên, Thái tử Hiền viết thêm lời chú: "Trưng Trức giả Mê Linh huyện Lạc Sách thê, thậm hùng dũng". Tạm dịch: "Trưng Trắc, con gái của Lạc tướng huyện Mê Linh, (là) vợ của Thi Sách người Châu Diên, rất hùng mạnh".

Ở đây câu văn nguyên của Thuỷ kinh chú đã bị rút khỏi ngữ cảnh và vì thế khi đọc lên người đọc thấy ngay rằng ý của Thái Tử Hiền lấy Thi Sách làm một tên riêng.

Sai lầm bắt đầu từ đây.

Về sau các sử gia Việt Nam khi viết về cuộc nổi dậy của Hai Bà Trưng đều dựa vào Hậu Hán thư để viết, vì vậy đều cho rằng: chồng của bà Trưng Trắc tên là Thi Sách. (Có thể chỉ một mình Lê Văn Hưu dựa theo Hậu Hán thư có lời chú của Thái tử Hiền sai, sau này Ngô Sĩ Liên dựa theo Lê Văn Hưu nên cũng sai nốt - nên nhớ Lê Văn Hưu viết Đại Việt sử ký vào thế kỷ 13, còn Ngô Sĩ Liên viết Đại Việt sử ký toàn thư vào thế kỷ 15. Còn các sử gia sau này cứ tiếp tục theo Lê Văn Hưu và Ngô Sĩ Liên mà viết, nên cứ đinh ninh rằng chồng bà Trưng Trắc tên là Thi Sách cho mãi đến bây giờ).

Để hiểu rõ lý giải của Nguyễn Phương xin mời đọc lại ý kiến của ông trong tác phẩm đã dẫn ở trên trang 96, 97.

"Các nhà học giả Việt Nam như Lê Văn Hưu và Ngô Sĩ Liên cũng như nhiều người khác chắc ít khi đọc đến những bộ sách dài dằng dặc và ít hứng thú như bộ Thuỷ Kinh chú, trái lại họ chỉ đọc có Hậu Hán thư và cứ đinh ninh rằng Thi Sách là tên chồng bà Trưng Trắc. Nhưng giả sử học có biết đến đoạn văn chính thức của Thuỷ Kinh chú như vừa trích ở trên thì nhất thiết họ phải nhận thấy tên ông đó chỉ là Thi mà thôi chứ không thể nào là Thi Sách được. Quả thế nếu chấm phẩy cho đúng thì câu văn của Lệ Đào Nguyên phải viết ra Hán Việt như thế này: "Châu Diên Lạc tướng tử danh Thi, sách Mê Linh lạc tướng nữ danh Trưng Trức vi thê. Trắc vi nhân hữu đảm dũng tương Thi khỉ tặc. Mã Viện tương binh phạt. Trắc Thi tẩu nhập Kim Khê" nghĩa là "Con trai của vị Lạc tướng Châu Diên tên là Thi, lấy con gái vị Lạc tướng Mê Linh tên là Trưng Trắc làm vợ. Trắc là người có đảm dũng đem Thi nổi dậy làm giặc. Mã Viện đem quân sang đánh. Trắc và Thi chạy vào Kim Khê". Chúng ta thấy rằng tác giả Thuỷ Kinh chú khi gọi bà Trưng Trắc (cả 2 chữ) khi thì gọi bằng Trắc (1 chữ) và khi gọi bằng một chữ như vậy ông gọi với chữ sau (Trưng). Vậy giả sử tên chồng bà Trưng là Thi Sách thì khi gọi tắt bằng một chữ ông phải dùng chữ Sách chứ không phải chữ Thi, ấy thế mà hai lần sau ông vẫn cứ dùng chữ Thi chứ không lặp lại chữ Sách. Đằng khác chiếu theo nghĩa của câu văn thì phải hiểu rằng tên của chồng bà Trưng là Thi mà thôi mới đúng bơỉ vì "Sách vi thể" có nghĩa là lấy làm vợ" (Sđd, trang 96-97).

Nguyễn Phương cũng cho rằng không phải ông là người đầu tiên phát hiện ra sự sai lầm này. Người đầu tiên đề cập đến cái sai của Thái tử Hiền chính là Huệ Đồng, một cụ đồ nho người Tàu. Huệ Đồng đã đề cập đến cái sai lầm này khi bổ chú cho Hậu Hán thư. Lời bổ chú này được đăng trong phần phụ lục của chuyện Mã Viện, với nội dung như sau :"Cứu Triệu Nhất Thanh viết: Sách thê do ngôn thú thế. Pham sử tác "Gải vi châu diên nhân thi sách thê" mậu hỉ; án thủy kinh chú ngôn tương Thi" ngôn Trắc. Thi minh chỉ danh Thi (nghĩa là Xét Triệu Nhất Thanh nói rằng Sách thê còn có nghĩa là cưới vợ, quyển sử của Phạm chép "gả làm vợ người Châu diên tên là Thi Sách" là lầm vậy, xem Thuỷ Kinh chú thấy nói tương thi rồi nói Trắc và Thi chỉ rõ rằng tên ông đó là Thi). (Sđd, tr97).

Hàng năm cứ đến ngày kỷ niệm khởi nghĩa của Hai Bà Trưng chúng ta thường lặp đi lặp lại ở khắp nơi chồng bà Trưng Trắc là Thi Sách; và lại cho rằng bà Trưng nổi dậy trước để trả thù chồng sau để rửa hờn cho nước là không đúng sự thật và hạ thấp ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa. Nếu Nguyễn Phương nói đúng (hay đúng hơn Thuỷ kinh chú nói đúng) thì cả gia đình bà Trưng đã vì nghĩa lớn mà nổi dậy chứ không phải chỉ vì "tình riêng".

Thiết nghĩ việc gọi đúng tên một người đã có công đấu tranh giành độc lập cho đất nước như chồng của bà Trưng Trắc là một việc cần thiết và cũng là trách nhiệm của các nhà sử học.

Ngày nay nền sử học của chúng ta đã bước được những bước dài, và điều kiện cũng thuận lợi cho phép xác định lại việc này một cách chính xác. Rất mong được nghe những lý giải hết sức lý thú và đầy thuyết phục của các nhà sử học.

Đà Nẵng tháng 2/1998

Công-Trường Mê-Linh SAIGON

Giá tiền 0đ50-xanh; 1đ00-màu rượu chát; 3đ00-hồng; 8đ00 lam.

Số lượng: 0đ50- 2 triệu; 1đ00- 2 triệu; 3đ00- 1 triệu; 8đ00- 1 triệu.

Họa-sĩ Nguyễn-Minh-Hoàng vẽ.

Do nhà in tem thơ, Đại lộ Brune Paris ấn loát.

Phát hành: ngày 01/03/1963.

Ngày thu hồi: 31/03/1964 do Nghị-Định số 64/025/NĐ/CC ngày 23/11/1964 của Bộ Giao-Thông, Công-Chánh và Bưu-Điện.

Đề tài: Mẫu vẽ trình bày ở trang đầu ba chân dung phụ-nữ, biểu-hiệu với lối phục sức khác nhau, ba đại-diện cho các giới phụ-nữ trí-thức, tân-tiến, nông-thôn hay lao-động tại các đô-thị. Phía sau là hình thức tượng ghi nhớ công đức hai bà dựng tại Công-trường Mê-Linh Sài Gòn, tượng bị phá hủy sau ngày cách-mạng 1/11/1963.

Tem "Công-trường Mê-Linh" phát hành ngày 01/03/1963 nhân dịp Lễ Kỷ-niệm Hai -Bà-Trưng cũng được thừa nhận là "Ngày Phụ Nữ Việt-Nam".

Nhật-ấn "Ngày đầu tiên" tại Chánh-Thâu-Cuộc Bưu-Điện Sài Gòn.

nguồn: http://truclamyentu.ifrance.com/

VIỆT ĐIỆN U LINH TẬP


Bản Dịch: Lê Hữu Mục


NHỊ TRƯNG PHU NHÂN


Sử chép: Bà chị tên là Trắc, bà em tên là Nhị, vốn họ Lạc (1), con gái Lạc tướng ở Giao Châu ta, người huyện Mê Linh, châu Phong. Bà chị được gả cho Thi Sách, người huyện Chu Diên. Thi Sách là người có dũng lực, trọng hào khí, tiếng đồn như gió, bị Thứ sử Tô Định thiết kế hãm hại. Bà chị phẫn nộ mới cùng với em cử binh trục xuất Tô Định, công hãm Giao Châu ta.

Do đấy, Nhật Nam, Hợp Phố, Cửu Chân đều trống gió mà hưởng ứng, lược định hơn sáu mươi thành ở Lĩnh Ngoại, tự lập lên làm vua nước Việt, đóng ở Chu Diên (2) mới xưng là họ Trưng (3).

Lúc bấy giờ Tô Định chạy qua Nam Hải, Quang Vũ nhà Hán nghe tin, giận mà biếm Định qua quận Thiểm Nhĩ, sai bọn Mã Viện Lưu Long đem đại quân sang đánh đến Lãng Bạc (4), Phu Nhân cự chiến, nhưng quả bất địch chúng, phải lui về bảo về Cấm Khê (5); quân lính ngày một ly tán, Phu Nhân bị thế cô phải tử trận. Thổ nhân thương cảm, lập đền thờ phụng, thường có linh ứng, bây giờ đền thờ ở huyện An Hát.

Vua Anh Tông nhà Lý, nhân trời đại hạn, khiến thiền sư Tịnh Giới đến đền cầu mưa, quả được mưa, khí mát buốt người. Vua mừng liền qua xem, hốt nhiên ngủ mộng thấy hai thiếu nữ mặt hoa mày liễu, áo lục quần hồng, mão đỏ, thắt lưng, cỡi ngựa sắt theo mưa mà chạy ngang. Vua lấy làm lạ mới hỏi. Đáp rằng:

- Thiếp là chị em Nhị Trưng đây, vâng mệnh Thượng đế xuống làm mưa.

Vua tỉnh dậy mà cảm, sắc phong trùng tu từ vũ, rồi sắm lễ vật đến tế, sai sứ rước về phía Bắc Đại nội, dựng đền Vũ Sư mà thờ phụng. Sau lại thác mộng cho vua xin lập đền thờ ở làng Cổ Lai, vua nghe theo, sắc phong Trinh Linh Phu Nhân.

Năm Trùng Hưng thứ tư, phong bà chị là Chế Thắng phu nhân, năm Hưng Long thứ hai mươi mốt, gia thêm hai chữ Thuần Trinh. Lại gia phong thêm cả bà chị và bà em hai chữ Bảo Thuận, thường thường vẫn có linh ứng.



Tiếm bình

Trung triều xa cách, quan Thú Lệnh tham tàn, lúc bấy giờ trăm trai nước Việt đều là vợ hầu của Tô Sứ Quân cả.

Phu Nhân lấy tư chất là một người vợ hiền, mang mối thù bất công đái thiên. Quần thoa xướng nghĩa, quê thác liền thề đuổi quan Thứ sử, chiếm lại đô thành, bờ cõi Cửu Chân, Hiệp Phố lại thấy rõ ánh sáng mặt trời, há chẳng phải là oanh oanh liệt liệt một kẻ trượng phu hay sao?

Từ xưa cho đàn bà là âm nhu, ở về hào lục ngũ, như bà Lữ Trì nhà Hán, bà Võ Anh nhà đường vẫn thường hiệu lệnh thiên hạ, hét nạt gió sấm, nhưng đều nhờ nghiệp cả của Tiên Đế, khinh bỉ Tự quân là trẻ con, dùng oai lực ngự hạn kẻ dưới, rốt cuộc cũng chỉ là kẻ có tội muôn đời. Trái lại hai Phu Nhân đây, đem một lữ đoàn binh sĩ, một mai mà hạ năm mươi sáu thành, dũ xiêm Bách Việt, trở mặt phương nam mà xưng Cô, cùng với Triệu Vũ Đế, Lý Nam Đế không hơn không kém, khiến cho đời sau đều tôn xưng là Vương. Tuy chẳng chịu theo kế hoạch của người mới có trận thua ở Cấm Khê, mà cái khí tượng chính đại quang minh đã bao trùm cả khoảng trời đất, khiến cho người đời thán mộ và hăng hái thêm thì con gà mái gáy buổi mai của nhà Hán, nhà đường có đáng làm đứa thị tỳ đội dung quan, mặc lục y đẩy xe cho hai bà hay không?

Bây giờ miếu ở cửa An Hát huyện Phúc Lộc, đền đài nghiêm chỉnh, người vào chiêm bái đều phải khởi kính; người trong ấp mỗi khi có lễ rước thì làm ra voi ngựa hệt như khi hai bà ra trận, khí tượng thật là oai hùng. Ở An Lãng, Hạ Lôi đều có tự nghi trương khí, miếu mạo tráng lệ, hành khách đi ngang qua miếu đều phải lưu luyến thưởng ngoạn, đến cả mặc khách tao nhân cũng qua lại ngâm đề như dệt, thực Phu Nhân là bất tử vậy.

Gần đây, có bà liệt phụ ở Trảo Nha, bà trinh phi ở Tỳ Bà, thung dung tựu nghĩa, toàn quốc ai cũng tấm tắc khen ngợi. Khí khái của hai bà này phỏng khiến gặp địa vị như Trưng Vương biết đâu chẳng khôi phục đất Mê Linh mà cướp cả Chu Diên, tiếng vang Nhật Nam mà sóng êm hồ Lãng Bạc, làm những sự long trời động đất vậy.

---

Ghi chú:

1) Theo Lĩnh Nam Chích Quái, tên họ của hai bà là Lạc. Chữ này rất giống với chữ Lạc nên ta có thể nghi ngờ mà cho rằng có lẽ tác giả Lĩnh Nam Chích Quái là Trần Thế Pháp đã đồng ý với Lý Tế Xuyên mà công nhận họ của hai bà Trưng là Lạc. Theo Cương Mục thì Trưng Vương vốn họ Lạc, lại có họ khác nữa là Trưng (Cương Mục, quyển II, tờ 9b). Chồng bà Trưng Trắc tên là Thi chứ không phải là Thi Sách (theo Thuỷ Kinh Chú, q.37, tờ 62).

2) Theo Lĩnh Nam Chích Quái, Trưng Vương đóng đô ở Ô Diên, theo Cương Mục và phần đông sử sách thì là bà đóng đô ở Mê Linh là huyện nhà, ở châu Phong nay làng Hạ Lôi tỉnh Phúc Yên.

3) Lĩnh Nam Chích Quái cũng nói rõ là khi xưng vương bà Trưng mới xưng là họ Trưng. Cương Mục chỉ nói “Lược định được 65 thành ở Lĩnh Nam, ngài tự lập làm vua, đóng đô ở Mê Linh (hay Mi Linh).

4) Hồ Lãng Bạc: tức Hồ Tây ngày nay, theo Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca, nhưng theo Maspéro Lãng Bạc ở vào vùng Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Cương Mục cũng cho Lãng Bạc là Dân Đàm, tức Hồ Tây.

5) Cấm Khê nay ở Vĩnh Yên, phủ Vĩnh Tường. Cứ xem cách giàn trận của Mã Viện thì Lãng Bạc có thể ở Tiên Du. Tại sao ở miền núi lại không thể có hồ và sóng bạc? (xem lời chú tỉ mỉ về Cấm Khê trong Cương Mục, tiền biên, q.II, 11b.

Theo giaodiemonline.com
http://giaodiemonline.com/noidung_detail.php?newsid=4393