Tác giả hc
Gởi: Mon May 10, 2004 7:49 pm
BÀ CAO NGỌC ANH (1877-1970)
Lãng nhân - Hương sắc quê mình
Bà sinh năm 1877, làng Thịnh Mỹ, phủ Diễn Châu, tỉnh Nghệ An, Trung Việt, ái nữ của Đông Các Cao Xuân Dục. Năm 19 tuổi kết duyên cùng án sát Nguyễn Duy Nhiếp, con trai Cần Chánh Nguyễn Trọng Hiệp, quán làng Kim Lũ, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông, Bắc Việt. Hai họ Cao Nguyễn đều là lệnh tộc, nức tiếng về văn học và phẩm cách. Bà Ngọc Anh được thân phụ rèn luyện bút nghiên từ tấm bé, lại sẵn có tài ngâm vịnh nên sớm nổi danh trong làng văn tự. Đến năm 26 tuổi, bà không may gặp cảnh góa chồng. Gặp ngày nguyên đán bà nghĩ thương người sớm quá cố, có bài:
Đôi đào chàng mới trồng năm trước
Nay thấy đào hoa chẳng thấy chàng.
Ví khiến thần hoa như có biết:
Vì chàng nhan sắc giảm phần chăng?
Nhân giở lại tập thơ của chồng, bà cảm tác thành thiên luật Đường, lược dịch:
Ấm ức lòng thu ngủ chẳng yên
Đốt lò hương dậy đọc di biên.
Bao nhiêu lời hẹn tuôn mây gió,
Để chút duyên thừa dấu bút nghiên!
Trăng dọi lầu ngâm thêm lặng lẽ,
Đèn chong lệ sáp nhỏ liên miên.
Hồn thiêng đâu đó như cùng biết
Thêm mấy vần thơ "biệt hận thiên!"
Bà ở góa trong cái tuổi nửa chừng xuân, tài sắc kiêm ưu, nên nhiều nhà thơ trong giới quan trường không khỏi có ý muốn lân la, buông lời trêu cợt. Bà tuyệt nhiên không trả lời ai cả. Một hôm nhân nhà có giỗ, bà cho mời tất cả các vị ấy lại dự tiệc. Khi tan tiệc, cùng lên cầu Hàm Rồng chơi.
Đến nơi, bà nói:
- Đứng trước danh sơn thắng cảnh này, dám xin các vị thi nhân mỗi vị cho một bài, làm kỷ niệm.
Một ông đáp:
-Vâng, chúng tôi đâu dám chối từ, nhưng xin bà cho bài xướng trước, chúng tôi mỗi người sẽ họa sau.
Bà đọc rằng:
Hàm Rồng nô nức tiếng đồn om,
Rải rác nhà tranh ở mấy chòm.
Hỏi đá chờ ai ngồi nhấp nhỏm?
Thương cầu vì nước đứng lom khom...
Sóng như chào khách chờn vờn nhảy,
Nguyệt cũng yêu ta lấp ló dòm.
Cửa động rêu phong mờ nét chữ,
Ai người mến cảnh chút trông nom...
Bài thơ vận khó quá, ý tứ lại tế nhị. Câu "Hỏi đá chờ ai ngồi nhấp nhỏm" và "Sóng như chào khách chờn vờn nhảy" có ý trỏ vào các vị thường có thơ gửi đến trêu bà. Câu "Thương cầu vì nước đứng lom khom" và "Cửa động rêu phong mờ nét chữ" bầy tỏ tâm sự mình, cảm thương số phận và quyết giữ niềm tiết phụ.
Các vị thi bá tần ngần nghĩ chẳng ra vần, và cũng không dám trêu cợt trước thái độ đoan trang ấy, nên đứng chơi hồi lâu rồi xin lỗi chủ nhân, lẻ tẻ kéo nhau về. Từ đó không dám múa bút với bà nữa. Bà một dạ thờ chồng nuôi con, nên trong cảnh ly phụ thường thốt ra lời thơ não nùng:
Tự thán
Muốn chết mà chưa nhắm mắt đành,
Hồn quê vơ vẩn suốt năm canh.
Trông gương kim cổ chưa mờ thủy,
Thấy cuộc tang thương lại giật mình.
Chiếc bách lênh đênh nhà bốn bể,
Môí tầm vương víu nợ ba sinh.
Ấy ai cốt nhục cùng ta đó,
Quẩy dỡ cho nhau một gánh tình!
Gánh tình ai quẩy đỡ cho nhau?
Một bước chân di một bước sầu.
Trải khắp non xanh cùng nước biếc,
Quản chi nắng dãi với mưa dầu.
Ngâm câu khế khoát tai còn vẳng
Đọc chữ cù lao dạ quặn dau.
Nam Bắc đôi đường trông mỏi mắt,
Hiu hiu gió thổi ngọn bông lau...
Trong bao năm non sông bị ách thống trị của ngoại bang, bà thường ký thác nỗi lòng thương nước vào thơ văn mỗi khi có dịp nhàn du đây đó:
Ngũ Hành Sơn
Nghe nói Hành Sơn cảnh tuyệt vời
Thanh nhàn dạo bước, thử xem chơi
Năm hòn chót vót cây chen dá
Bốn mặt mênh mông nước lộn trời
Bãi cát trắng phau cơn gió thổi
Chòm rêu xanh ngát bóng trăng soi
Ngự thi nét bút còn như cũ
Dâu bể bao phen dã đổi dời...
Ở Trung Kỳ
Trung kỳ nấn ná bấy nhiêu năm,
Buồn lại đi chơi, mỏi lại nằm.
Cũng đủ với đời: tai mắt miệng,
Mà cam chịu nỗi: điếc mù câm!
Nghe chi cho mệt lòng suy nghĩ,
Nói lắm càng thêm sự lỗi lầm.
Đã thế thì thôi, thôi mặc thế,
Hơi đâu chuốc lấy chuyện thương tâm!
Ăn Tết ở Sài gòn
Nghìn dặm xa xôi trải nước non,
Thoi đưa thấm thoát sáu trăng tròn.
Xuân về hớn hở người vui bạn,
Tết đến bùi ngùi mẹ nhớ con.
Người trước năm mươi đà biết dại
Ta nay sáu chục vẫn chưa khôn
Nam kỳ ướm hỏi ai tri thức
Khắc khoải xa nghe cuốc gọi hồn.
Ngay cả những khi ngồi chơi với con cháu trong ngày tết, bà cũng không quên được tình cảnh quê hương:
Đánh Bài Bất
Một cuộc mua vui học trẻ con
Quây vây băm tám một vòng tròn
Nhị rồi tống cửu đen như mực
Thất kéo lên tam đỏ quá son
Đã trót vùi đầu theo với nước
Cũng đành nhắm mắt chẳng thôi non
Cửu văn ông cụ đà vơ sạch,
Ngơ ngác nhìn nhau: nước mất còn?
Bề ngoài nói nói cười cười, nhưng thâm tâm vẫn khinh miệt những trò dáo dở nơi chính trường:
Ngạo Đời
Ai bảo là ta tính ngạo đời
Khinh đời vẫn khó há rằng chơi!
Khinh người lắm của còn ham của,
Khinh kẻ cao ngôi chẳng xứng ngôi!
Khinh gái chung tình, chung cửa miệng
Khinh trai ái quốc, ái đầu môi.
Có khinh chăng nữa là khinh thế
Nào dám khinh đâu khắp mọi người!
Bà tạ thế năm 1970 ở Sàigòn, thọ 93 tuổi. Con gái bà, Nguyễn Thị Phương Nghi, có bài thơ ca ngợi bà:
Mượn thú văn chương tỏ nỗi nhà
Lam Hồng nữ sĩ khác người xa
Trần duyên chưa được tròn công quả
Tâm sự thôi đành gửi bút hoa
Mệnh bạc thẩn-thơ cơn sóng gió
Lòng son tô điểm nét sơn hà
Nuốt cay ngậm đắng bao tình cảm
Tiết điệu đêm dài lệ nhỏ sa...
Lãng nhân - Hương sắc quê mình