BIỂU TƯỢNG HẠNH PHÚC
cho người Việt trên đất Mỹ
ÔNG THẦN TÀI và CHỮ PHÚC
lê văn lân

Ông Thần Tài đại phúc!
Trong nhiều năm xa xứ, tôi càng xác tín rằng người Việt và người Tầu rất giống nhau trong tinh thần tôn sùng biểu tượng. Điều này thể hiện càng rõ ràng vào những dịp lễ Tết. để ta có thể nói văn hóa Việt Nam đã chịu ảnh hưởng sâu đậm của văn hóa Trung hoa qua cả ngàn năm tiếp xúc.
C. G. Jung trong cuốn Man and His Symbols đã định nghĩa về “biểu tượng” như sau:”Một chữ hay một bức tranh trở thành biểu tượng nếu nó chứa đựng những ý nghĩa mà mới nhìn qua người ta không nắm được”
Mời bạn hãy cùng tôi thăm viếng những gian hàng Việt Nam trong những ngày cận Tết để chứng kiến một rừng biểu tượng! Mắt bạn cảm thấy vui hẳn lên với mầu đỏ vui tươi toát ra từ những câu đối, lá bùa, những lồng đèn đỏ trên có những giòng chữ Hoa: Nghinh Xuân tiếp phúc, Vạn sự như ý.... Không đọc được chữ Hoa, bạn có thể nghĩ rằng đó là những lời chúc rất nặng ký để thấy lòng mình vui nhộn lên. Bước qua cổng tam quan của khu thương xá Phước Lộc Thọ màu mè, người ta cảm thấy hình như mình đang chia xẻ ít nhiều những ân tứ mà trời cao đang giáng xuống qua ba điều lý tưởng của kiếp người: đông con, nhiều lộc, sống lâu!
Mới đi ngang ngưỡng cửa một siêu thị thực phẩm Á Đông, bạn được chào đón bởi một bức tượng lớn sơn kim nhũ của ông Thần Tài mà người Mỹ không hiểu gọi sai là Happy Budha! Thân thể của ông Thần Tài mập mạp, má phúng phính, mắt nheo lại với cái cười nhoẻn ra cởi mởi tới mang tai, và nhất là cái bụng to chang bang đưa cả rốn ra. Một thân thể phì nhiêu như vậy theo tiêu chuẩn y khoa hiện đại bị chê là “ overweigh” nếu không bị quở là béo phệ cần kiểm soát huyết áp, cholesterol, đường! Nhưng nếu bạn hiểu được lịch sử của một nước trước đây triền miên với nạn thiếu thực phẩm khiến người ta gặp nhau chỉ chào nhau bằng cách hỏi “ Bạn ăn cơm chưa?” thì bạn thấy rằng béo mập là diễm phúc. Đừng chê cái bụng to, đó là một lối chơi chữ sâu xa đó :
tiếng Phúc trong Hoa ngữ đọc đồng âm với Phúc là Hạnh Phúc và Phúc là cái bụng, thành ra bụng to là cái điều “ đại phúc”. Phần lớn tâm lý người bình dân Trung hoa và Việt Nam thường chất phác, thực tế nhưng dễ tin nên các hình thức biểu tượng có tác dụng đánh mạnh vào tâm thức của họ. Họ chỉ hiểu cái tượng trước mắt là ông Thần Tài sẽ làm họ buôn may bán đắt đem nguồn lợi cho họ thôi còn lai lịch của Thần Tài thì chả mấy ai quan tâm.
Khát vọng của người dân
Thấm thoắt 28 năm trôi qua. Nhớ lại ngày cả miền Nam vào năm 1975 đổi chủ với khẩu hiệu “ Độc lập – Tự do – Hạnh phúc “ dưới chế độ Cọng hòa Dân chủ Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Thử nghĩ lại từng chữ : Độc lập thì kể như hiểu bậy sau khi nước ta” đuổi cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào”, còn Tự do thì rõ ràng bao nhiêu người vào tù dưới cái mỹ danh “ học tập cải tạo” và Hạnh phúc thì bao nhiêu người trước đây dưới chế độ Việt Nam Cọng hòa từng “ khoái ăn sang” tối thiểu với tô phở và ly cà phê thì kể từ nay là “sáng ăn khoai”! Thành ra sau đó, trong vòng một thập niên hằng trăm ngàn người Việt lũ lượt xuống biển trốn đi tìm Tự do và Hạnh phúc. Trên đường vượt biên sóng gió, những thần linh mà họ cầu khẩn là Phật Bà Quan Âm cứu khổ cứu nạn hay Đức Mẹ Hằng Cứu giúp . Đến nay thì con số người Việt cư trú lập nghiệp ở hải ngoại lên đến hơn hai triệu. Đối với họ, mục tiêu Tự do kể như đạt được, còn Hạnh phúc thì sao?
Nếu tiêu chuẩn của hạnh phúc là no cơm ấm áo, có một mái nhà che và con cái được đi học thì người Việt hải ngoại cũng đã thực hiện rồi, ngoài ra họ còn có đủ tài chánh về thăm quê cũ! Vậy ranh giới hạnh phúc còn lan rộng đến đâu? Câu trả lời là họ cần làm tiền thêm và càng thêm càng tốt vì nhu cầu cho hạnh phúc càng ngày càng thăng tiến. Có tiền là Tiên , là Phật . là sức bật của con người mà! Do đó biểu tượng Hạnh Phúc mà họ cần trở lại ấy là hình ảnh vị Thần Tài

Biểu tượng đa dạng của Tài Thần
Phong tục thờ Thần tài vốn đã có ở Việt Nam từ lâu qua nhưng khi tha phương đất khách, dân Việt tỵ nạn lại càng không quên nhang đèn cúng quãi đối với vị phúc thần này vì nó càng liên hệ đến phúc lợi cho công việc bán buôn của họ. Bạn cứ ghé mắt nhìn vào ngạch cửa hay ở góc cuối của lối ra vào của một tiệm buôn nhỏ của một khu phố Việt Nam thì thấy một trang thờ Thần Tài. Tuy mang cùng danh Thần Tài, nhưng nếu chúng ta thắc mắc tra cứu sự tích qua sách vở thì thấy không phải duy nhất có một vị Thần Tài bụng bự mà còn có thể nhiều vị với danh xưng và gốc gác khác nhau. Nhưng trên thực tế, vị Thần Tài nào đối với dân Việt Nam doanh thương ở Mỹ cũng xứng đáng được tôn sùng như nhau cả.
Đồng bào Việt miền Nam từ hồi nào vẫn giữ thói cúng vái Ông Địa mà danh xưng chính thức đầy đủ là Địa chủ Tài thần. Thói này ngoài Bắc và Trung Việt không thấý vì nó là tàn tích của đám di thần nhà Minh bên Tầu qua xin lập những làng xóm Minh Hương vào thế kỷ 18. Tượng Ông Địa thường thấy ở khu Chợ lớn là một ông chít khăn đỏ, bụng phệ, mặt trắng có râu ria quớt tới mang tai, tay cầm cái quạt, một tay cầm điếu thuốc. Ông Địa không đòi hỏi lễ vật nhiều, chỉ cần vài thứ trái cây theo mùa hay một nải chuối xanh. Tuy nhiên vào ngày mồng 2 và ngày 16 hằng tháng, gia chủ cúng thêm xôi chè, thịt heo, thịt gà cọng với vài lời khấn vái trân trọng thì Ông Địa lại càng hài lòng mà ban cho thêm lộc! Tại sao Ông Địa lại có quyền phép sinh lợi cho người ta? Điều này không ai biết, nhưng theo lối giải thích về nguyên lý tương sinh của Ngũ Hành : Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ thì hành Thổ sinh ra hành Kim, nghĩa là kim loại vàng bạc được lấy từ lòng đất lên. Vậy Ông Địa là người cai quản đất đương nhiên cung cấp vàng bạc nếu người ta biết hối lộ van vái ông. Trên phương diện biểu tượng, cái tượng đất của Ông Địa đánh mạnh vào lòng tin tưởng chất phác của người ta: đó là một người vui vẻ nhàn nhã xuề xòa, nhẩn nha hút thuốc tiêu dao thời gian. Bụng bự là “ đại phúc” còn tay cầm quạt phe phẩy hàm cái ý “ ngồi mát ăn bát vàng”.
Bàn thờ Ông Địa thường rất đơn sơ ở các tiệm chạp phô nhỏ. Nhưng nếu bạn vào một tiệm buôn lớn, bạn sẽ thấy ngay lối vào cửa một trang thờ Tài Thần khác bằng gỗ sơn đỏ, có đề câu chữ nho thếp vàng ở mặt trước là Tụ Bảo Đường (căn nhà gom của quí) và hai bên có câu đối sau: Kim ngân tòng địa việt – Phúc Lộc tự thiên lai ( Bạc vàng dưới đất chui lên, Trời cao phước lộc đổ liền chẳng ngưng!). Nếu tò mò cúi xuống nhìn kỹ trong trang thờ thì người ta thấy bức tranh Tài Thần mặc triều phục mũ mãng uy nghi có quân hầu hai bên. Tả hữu bức tranh lại có câu đối: Tứ phương Kim Ngân hối _ Ngũ Lộ Tài Bảo lai (Bốn phương vàng bạc tới – Năm hướng vật quí dâng). Hằng năm vào ngày 16 tháng 3 âm lịch là ngày vía Tài Thần , người Trung Hoa còn có tục “ cúng cửa” với con gà trống luộc sau khi lấy máu gà bôi vào bục cửa. Ngũ Lộ là năm hướng Bắc Nam Đông Tây và Trung ương được người Tầu tin là có 5 vị Ngũ Lộ Phúc thần, tương ứng với 5 anh em nhà kia làm chuyện nghĩa hiệp lúc chết được hiển linh giúp đỡ người trần.
Theo thần thoại Lão giáo, Tài thần cai quản châu báu của trần gian, thường được vẽ đứng dưới một Cây Tiền mà cành lá toàn là xâu tiền, nén vàng bạc , lại có một con rồng ở giữa phun ra những trái vàng; tiền bạc vung vãi đầy mặt đất nên có 5, 6 tiên đồng đứng quét! Phụ tá cho Tài Thần có 3 thần “Thiên tôn” là Chiêu Bảo thiên tôn ( có tài phép hú gọi tiền đến), Nã trân thiên tôn ( có phép vơ bắt đồ quí giá) và Lợi Thị thiên tôn ( có phép làm tiền sinh hoa lợi). Riêng chữ ”Lợi Thị” chính là chữ “lì xì” ta vẫn thường nghe có nghĩa là buôn may bán đắt và cũng là tiền mừng tuổi ngày Tết
Đôi lúc, người Tàu ở Việt Nam cúng cùng một lúc hai vị Tài Thần vẽ chung trên một bức tranh: bên trái là Võ Tài Thần, bên mặt là Văn Tài Thần, chính giữa treo tấm biển đề viết 4 chữ: “Tài nguyên mậu thịnh” ( nguồn lợi dồi dào). Nếu bạn vô một khách sạn thì thấy tranh là ông Quan Công đời Tam Quốc mặt đỏ râu xanh dài, tay cầm Thanh Long đao đóng vai Võ Tài Thần vừa giúp đem tiền bạn lại, vừa đề phòng trộm cướp cho gia chủ và khách hàng.. Hoặc giả tại một nhà chứa, người ta thường thấy tranh của Phật Bà Quan Âm treo ở trước nói lên lòng lân tuất phù hộï của ngài đối với những cô gái hồng nhan phận bạc. Ở các cọng đồng Việt Hoa hải ngoại, các tiệm đổi tiền, ngân hàng, cơ sở mậu dịch thường trưng hình vị Tài Thần là một ông lão râu tóc dài bạc phơ, tay cầm chuỗi tiền dài tên là Triệu Huyền Đàn. Ngân hàng Tín Nghĩa của ông Nguyễn tấn Đời trước 1975 đã lấy hình Triệu Huyền Đàn làm huy hiệu.
Nhìn tóm lại, hình ảnh cho Tài Thần rất nhiều với nhiều tên gọi, nhiều gốc gác tùy theo địa phương hay ngành sinh hoạt, nhưng chung qui cũng đều là một thứ biểu tượng cho một niềm khát vọng của con người ấy là Hạnh Phúc vật chất mà chỉ có đồng tiền mới đủ mãnh lực đem lại. Trong những ngày cận Tết, đi thăm thú những gian hàng tại những khu thương xá Việt Nam ở Mỹ, ta thấy rất nhiều kiểu tượng thần tài: thần tài đứng, thần tài ngồi, thần tài đẩy xe chở vàng, thần tài mặc triều phục, thần tài nhi đồng nam nữ... tượng nào tượng nấy trên tay luôn luôn cầm nén vàng.

Thông điệp thiên biến vạn hóa của chữ Phúc
Biểu tượng về Hạnh Phúc trong mắt dân Tầu và ta nhiều khi không cần phải là tranh tượng của Tài Thần, mà lại cô đọng bằng một chữ thôi: Chữ PHÚC! Trong những câu chúc của các thiệp Tết và Giáng sinh, luôn luôn phải có chữ “ hạnh phúc” (nếu hiểu rành mạch từng chữ thì:”hạnh” là điều may, điều tai nạn rủi ro mà tránh được là hạnh! Còn chữ “ Phúc” mới thực là sự tốt lành, cho nên chữ “Phúc” bằng Hán tự được người Tầu viết riêng hẳn ra như một thông điệp huyền bí như một chữ bùa hay chơi chữ bằng hình vẽ con dơi (cũng đọc đồng âm là Phúc) . Đọc lại lịch sử, ta thấy con cháu của Nguyễn Hoàng chỉ nằm chiêm bao thấy thần nhân ban cho duy nhất “ một chữ Phúc” đã hưởng địa vị Chín đời Chúa và 13 đời Vua!
Người ta thường có câu : “Phúc không hai, tai không một” tương đương với câu Anh ngữ : “There is no second chance” và “ Misfortune never comes single”. Nếu trên thiệp chúc, bạn thấy hình 2 con dơi tức là có ý nghĩa “ Trùng Phúc”, bạn nên mua ngay biết đâu bạn sẽ trúng số cá cặp hay kéo máy đánh bạc “hit Jack pot” hai lần. Nhưng trùng phúc tức là Hạnh Phúc X 2 có vẻ chưa đủ với lòng khao khát của người ta, nên ta còn thấy trên tường còn có một bức Bách Phúc Đồ mà người ta có thể mua về treo như một lá bùa dể có Một trăm lần Hạnh Phúc!
Nhưng chưa hết đâu! Thông thường, trong cuộc sống nếu bạn cầu ước năm điều Phúc là : 1) Phú (giàu) 2) Ninh ( ở yên) 3) Thọ ( sống lâu) 4) Du háo đức ( có nhiều ơn đức) 5) Khảo chung mệnh ( được chết già)ø, tôi khuyên bạn cố kiếm cái thiệp vẽ năm con dơi, năm chữ Vạn nằm vây quanh chữ Phúc ở giữa tức là bạn vớ được một lá bùa: Ngũ Vạn Phúc ( Happiness X 50,000).

Để tạm thay cho lời kết, đối với những bạn bi quan thường than rằng “Ôi! hạnh phúc luôn luôn ở ngoài tầm tay”, xin bạn hãy đến ngay một thương xá lớn Việt Nam mà đứng trước pho tượng Tài Thần rồi đưa tay xoa nhẹ trên cái bụng phệ của ông! Như thế, trong một tầm vóc ý nghĩa biểu tượng, các bạn đã “ sờ” được cái niềm hạnh phúc một cách cụ thể rồi. Đừng tưởng làm một cử chỉ nhỏ như thế không có một tí gì tác dụng công hiệu.
Triết học gia Pascal có nói đại khái: Bạn không tin Chúa ư? Hãy vào giáo đường quì xuống, đưa tay làm dấu thánh giá một cách thành khẩn... Chúa sẽ ngự vào lòng bạn!

LÊ VĂN LÂN