Tình Nước Hồ Thu
Tình em soi nước hồ thu,
Ðôi khi cũng muốn phiêu du phương trời.
Ngại khi một cánh sao rơi,
Gương hồ tan vỡ tận nơi đáy lòng!.
TIÊU NƯƠNG
Chuyến về nguồn cuối năm 1999, sau hơn nửa thế kỷ xa vắng, Thúy và Trường trở lại con đường tình duyên 'thủa ban đàu' ở một tỉnh nhỏ ven duyên, gần biên thùy Việt Trung ...Nhớ lại cuộc đời tình duyên từ ngày xa xưa ấy, cuộc cách mạng phong tục , tự do chọn lọc người bạn đường đời, chống đối lệ xưa, đặt đâu ngồi đấy, mà Thúy, Trường đã làm trong thời gian hoàn toàn bảo thủ ấy...Chỉ là một chuyện riêng không quan trọng, nhưng cũng là của một nhân chứng thời đã qua, với bao giai đoạn lịch sử đổi thay. Thân yêu tặng các em gái của thế hệ sinh sau...và tất cả các lứa đôi không mỏi cánh chung bay trên đường hạnh phúc...qua thử thách và khói lửa bạo tàn và các em các cháu trong mạng lưới van chương tín điện....
Tiếp tân duyên số . 1940
Thúy, cô giáo mới ra trường, về miền duyên hải này được hai năm thì gây dư luận nổi sôi ở cái tỉnh nhỏ (1) nước trong gạo trắng ấy mà dân chúng, hiền hoà hạnh phúc, chưa quen với những đổi mới thông thường. Họ nghĩ cô giáo quá tự nhiên, thời trang Cát Tường, bao tay trắng, đeo ví, mũ cói, khăn san phất phới, trên chiếc xe dạp ''đầm''xanh cẩm thạch, đôi bánh trắng phau, đôi lưới che xiêm áo óng ánh mầu mạ non, qua đường phố cùng với mấy bạn trai... Thực chướng mắt !, các bà mẹ nói vậy, mà các thiếu nữ kín cổng cao tường, cấm cung chờ ai, cũng nghĩ thế ! Cho nên mỗi khi Thúy qua đường trên con ngựa sắt ấy, các nàng gửi Thúy một liếc nhìn sắc bén, khinh rẻ, phản đối. Thúy vẫn tiếp tục, tự do, làm cái ''tiểu cách mạng phong tục, tập quán'' ấy ở tỉnh nhỏ này, nơi mọi người ngủ lịm bất chấp thời sự quan trọng đang tiếp diễn : Ðệ nhị thế giới chiến tranh từ mấy tháng rồI . (Coi truyện Con Hợi cắt tai. TN 1995)
Các bạn trai phần đông bằng lòng cái gàn dở của Thúy : muốn thành người mới trong ý thức, trong hành động thì phải thay đổi hình thức trước đã. Một quan niệm nhân sinh vui chơi mà thôi, vì thú thực, Thúy thích xiêm y diện đẹp từ thủa tóc thề ...còn chuyện ý thức hệ tân sinh chính trị hay xã hội cũng thế thôi, hồi sau phân giải !
Thúy mải mê ở tỉnh lỵ bé nhỏ nên thơ ấy... một thị trấn chỉ biết vui sống nhẹ nhàng trong một hạnh phúc thái bình nào, không biết, vì thời gian hay không gian chẳng ảnh hưởng của chiến sự thế giới đang lan tràn khốc liệt. Tỉnh lỵ thương yêu ấy vẫn sống đều theo nhịp sáng chiều của ba tiếng còi tầu thủy, cặp bến thay nhau....Ba con tầu thủy thơ mộng ấy là phương tiện liên lạc với bên ngoài cho nên ai nấy cứ đến giờ là lắng tai chờ : tiếng còi dài trầm trầm của chiếc Quảng Ðông, tiếng cao cao của tầu Thơ, và tiếng thỉnh thoảng như ho khàn của chiếc Giao Chỉ. Quảng Ðông của Trung Hoa, Tàu thơ của Pháp và Giao chỉ của chủ thuyền việt nam ,họ Bạch, nổi danh một thời. Trong tâm trạng ấy , Thúy gập người bạn đường đời, một cách bất thường.
Bữa cơm tân niên ấy, Thúy tổ chức thường lệ hàng năm. Tuyên Hảo, người làm của gia-đình, mẹ cho theo Thúy, như chị lớn trông em gái. Chị Hảo cùng Thúy đã sửa soạn tinh tươm dạ tiệc theo lối pháp, có thực đơn, có bầy bàn chu đáo . Mỗi bên bàn bốn bạn trai, Thúy ngồi đàu bàn, ngôi chủ nhà. Tuyên Hảo không mách gia đình Thúy tiếp toàn bạn trai, phần nhiều hơn tuổi Thúy . Tuyên Hảo đồng ý cho Thúy áp dụng ''chiến thuật an toàn trong đám đông'' . Ðúng thế. Trong số đó có mấy chàng định tâm ''hạ'' thành trì Thúy, bằng chiến thuật ''khoa trương thanh thế'' nào là dòng dõi thế gia, nào là giầu có từ mấy đời, nào là chưa bao giờ có vợ, còn chờ ''trái tim em gái'', một anh chàng dịch từ pháp ngữ (attendre l'âme soeur!) , nào là...nào là....nhưng không ai có dịp thi thố tài năng, Thúy chưa bao giờ tiếp riêng ai tại tư gia . Tuyên Hảo dọa : Khi nào em tiếp riêng một người là nguy hiểm đến với em đó ! chị không ở đời với em để canh phòng, bảo vệ đâu ! Khi ấy , mới ra trường, mười bẩy, mười tám, trí óc nặng chĩu lý tưởng phương tây, ngây thơ, quan trọng hướng vào nghề nghiệp, còn việc lập gia đình là chuyện không nghĩ đến. Quả là thời gian sung sướng vui chơi. Cha mẹ cho tự do dù chưa thành niên ( hồi đó hai mươi mốt ) với điều kiện sau vài năm thực tập, phải trở lại dạy tiếng Pháp trong các trường Trung Hoa . Bố thường nhắc cỗi rễ trung Hoa khi Thúy còn nhỏ, lễ phép nghe, nhưng Thúy luôn quên, cố tình quên, hay tự nhiên quên, không biết?, chưa có dịp nào phân tích . Từ bé đến lớn chưa đến trường trung hoa nào, trái lại từ vỡ lòng đến tốt nghiệp nữ học Ðồng Khánh, đều vui sống giữa chúng bạn Việt Nam, Thúy quên tiếng mẹ đẻ rồi Thúy là cô gái việt nam vẹn toàn ... Thúy nghĩ thế ! Có những áo dài Thượng Hải mẹ may cho, nhưng Thúy chưa hề mặc, Thúy mải mê áo dài Việt thời trang, những kiểu áo do một người mẫu lý tưởng trình bầy là một chị đồng môn hồi đó mà hình ảnh luôn luôn lên bìa báo chí đương thời . Nhưng trên đường đời mới dấn bước, nhiều sự kiện luôn luôn nhắc nhở đến cội nguồn pha giống của Thúy . Ông nội, ông ngoại, gốc Trung Hoa, ở đãt Việt dã được hai đời . Bà nội, cô gái sông Thương, với chàng trai Trung Quốc họ Tiêu, và bà ngoại cô gái Ninh Giang, với chàng trai Trung Quốc họ Lương, ''sa ngã'' đường tình, gây dựng gia đình hạnh phúc (đọc Câu chuyện gót sen của Tiêu Nương), Thúy là thế hệ thứ ba đi tìm ''lẽ sống'' trên dải đãt lành chim đậu này.
Chị Tuyên Hảo còn bận dưới bếp, một mình Thúy đợi khách trong phòng, tâm tư suy nghĩ, rồi Thúy rơi vào yếm thế, thời sự quốc tế sắp nổi sóng những đãt lành, sóng cồn bão đổ , chim lành sẽ không còn chỗ đậu (2) ... thế thì Thúy còn vào khó khăn phức tạp làm chi ?, sao cứ chần chừ, từ chối bao đám hỏi ''đồng hương''… con trai một bá chín nổi danh, hay chàng trai mà sức học chưa qua lớp ba, mà ngày nhỏ Thúy nghe anh ta ngọng líu, trong bài học vỡ lòng : sỉu sỉu méo! sỉu sỉu méo ! (con mèo tí hon! con mèo tí hon !), nhưng là thừa kế duy nhất của một phú thương Tàu ... hay cùng lắm, không bao giờ đói khát với anh chàng võ sĩ chặt thịt quay ở phố hàng Buồm Hà Nội ! Ừ thì trông mấy chàng trai này trông ''tầu tầu'' nhưng giản dị biết bao ? Thúy vẫn cười thầm với cái đùa cợt thân thương ấy . Giản dị, dễ hiểu, nhưng ''tầu tầu '' làm sao ấy ! Tại sao cứ mở cửa vườn riêng để chờ đợi ai trong đám chàng trai Việt vô cùng phức tạp, rào trước đón sau, ngập ngừng bất định, e ngại lo âu trước đường tình, hay manh tâm lừa dối, mánh khoé, lạm dụng ... thâm tâm chỉ muốn ghi tên Thúy vào bảng danh sách những con vật hy sinh, trong những cuộc dượt săn tình ái vui chơi ?.
Nghĩ tới đó, Thúy cười riêng tự trấn an : Săn được con thú hoang PhươngThúy chưa có ai đâu !
Khách lần lượt đến nhà ... nhìn giờ , sắp điểm tám tiếng rồi mà còn thiếu một chàng !
Chàng thứ tám hơn nửa giờ sau mới tới, lại bất ngờ dẫn theo một chàng khác, không quen biết , dáng điệu vụng về, rụt rè, mà anh ta giới thiệu là Hoà Trường, và chàng tthứ tám giải thích thêm với bọn tân khách, nụ cười hơi chế nhạo, Hoà Trường là một chàng trai ''tấp tểnh'' vào đời, vì nghe người ta ''đồn đại'' về Thúy , xin đến ''trình diện'' bà Récamier ! (anh chàng thứ tám này lúc nào cũng ý nhị bóng bẩy, nhắc đến một nữ danh nhân Pháp thường họp bạn văn chương khoảng đàu thế kỷ 19. )
Tuy những buổi họp bạn của Thúy thường phê bình , thảo luận văn chương mỹ thuật, Thúy không bằng lòng cái so sánh ấy, Thúy là thiếu nữ không phải là thiếu phụ có chồng như bà Récamier lại thêm hơi ngạc nhiên nhìn người lạ tự do ''đổ bộ'' thầm trách chàng khiếm nhã. Nhưng cứ nhìn chàng trai, Thúy thấy khác hẳn mấy bạn kia . Người nào cũng y phục mầu sắc và kiểu mẫu thời trang, cà vạt hay nơ đúng mốt . Còn chàng trai mới đến không giấu cái giản dị nghèo nàn, với bộ âu phục đã phai mầu hai vai, chiếc cà vạt hẳn đã bao lần tháo ra buộc lại ... Thúy thấy cảm tình đột khởi . Thế rồi Thúy nhận ra đó là người đọc sách một cửa sổ bên đường trong tỉnh, mà ánh mắt theo Thúy những buổi chiều mỗi khi Thúy đạp xe qua . Tỉnh nhỏ này ai cũng đã nhìn thấy ai, ít nhất một hai lần, dù không giao thiệp . Thúy bảo chị Hảo xếp thêm đĩa cốc, đặt chàng đầu bàn, đối diện với Thúy . Tiếp khách theo lối Pháp, món ăn sửa soạn phức tạp đúng số người thôi. Thúy nhường phần Thúy cho anh, chị Tuyên Hảo cho Thúy mấy thứ ăn khác . Chắc chắn là anh không để ý đến chi tiết ấy ... cách sử dụng dao, nĩa của anh, thuộc phái tập sự vào đờ i. Có món ăn, anh bỏ phần chính, chỉ ngon lành ăn phần phụ ... Cảm tình, Thúy tha thứ ... tất cả ! Rồi Thúy đón nhận vào số bạn bè.
Cảm tình càng nặng cho anh chàng quá thực thà, vì có một hôm nào, rủ chàng ra phố, chàng ngập ngừng từ chối, trả lời không muốn đi bộ trên đường trải nhựa, dưới trời nắng chói chang . Gặng hỏi, chàng thú thực đôi giày duy nhất thì một chiếc thủng đáy vì thế sẽ bỏng chân ! chưa có tiền mua đôi khác ! Thúy buồn cười thương hại, anh chàng này khác hẳn bọn bạn trai kia ... Rồi dù sau đó chàng nhiều vụng về trong giao thiệp xã giao, Thúy tha thứ hết . Tha thứ mọi sự để anh vào đời Thúy từ ngày ấy, từ khi bất ngờ xếp chàng ngồi ghế số mệnh trong buổi tiếp tân, ghế của nam chủ nhân, đối diện với ngôi nữ chủ ! Công Chúa Phương Thúy tung cầu kén phò mã, chưa kịp tung lên, gió lương duyên đã thổi khôi tay, đưa cầu đến tận chàng trai từ xa xăm muôn dậm, chợt ngừng bước nơi đây ...
Tình yêu và chủng tộc ?
Bởi vì, ít lâu sau, chàng và Thúy thành đôi bạn tâm tình, nhưng chẳng bao giờ nói tới yêu thương, chỉ là đôi bạn văn chương mà thôi, gặp nhau thì chuyện trời nam bể bắc, không ai đả động tới ''phác họa'' tương lai hạnh phúc . Cứ thế mấy tháng trời rồi có ngày nào, chàng chỉ cái bảng đồng nhỏ ghi tên Thúy trên xe đạp : T.P.THÚY , Trường hỏi Thúy T. là họ gì ? Thúy tinh nghịch để chàng đoán . Anh chàng điểm binh các họ bắt đàu chữ T, nào là Trần, nào là Tô là Trịnh, nào là Từ là Tôn ... Thúy lắc đầu . Sau cùng Thúy nói họ Tiêu , một dòng họ khá hiếm ở Việt Nam . Trường ngạc nhiên :
- họ Tiêu ? vậy Thúy là người Trung Hoa ?
Thúy tinh nghịch trả lời :
- đúng thế, Thúy là cô gái Trung Quốc, dù Thúy sinh ở đãt Việt, ở đãt anh hùng Yên Thế của Việt Nam . Thúy là hậu duệ của mưu sĩ Tiêu Hà, thủ tướng của Hán Cao tổ Lưu Bang, nếu Trường không ưng thì Thúy là hậu duệ của một Hoàng Hậu họ Tiêu đời Hán, và nếu Trường không bằng lòng nữa thì Thúy là hậu duệ của thứ sử Tiêu Tư đầu thế kỷ thứ sáu, bị dân Việt Nam đuổi về Tàu ... Nếu Trường không thích nữa, đuổi Thúy, thì Thúy đi về nhà ngay bây giờ !
Làn đàu, một cử chỉ thân yêu giữa đôi bạn, Trường cầm đôi tay Thúy :
- Xin lỗi, xin lỗi Thúy, Trường tò mỏ, hỏi thế thôi ! Trường tò mò vì Trường muốn đi xa hơn nữa ... Thúy có cho phép không?
Thúy không nói gì, kín đáo gửi chàng ánh nhìn ''ngập ngừng cho phép'' . Nhưng hôm ấy tiếp tục chuyện trò , dè dặt, đề phòng, không vui như trước . Tự ái tổn thương, Thúy gượng vui, rồi khi chia tay Thúy buồn rầu trông theo Trường ra về, vẻ mặt không giấu nổi bận bịu tâm tư . Ðôi bạn thường hẹn nhau ở đồi thông trông xuống làng Yên Trì, phong cảnh tuyệt vời . Có khi mải mê nói chuyện, sẩm tối mới chia tay, trong lễ độ, tương trọng, tương kính . Ðã hơn tuần, không thấy Trường thơ hẹn, Thúy cũng nóng lòng, nhờ chị Hảo dò xét . Chị về trả lời Trường không đau ốm, đi làm thường lệ . Bận rộn việc thi của học trò, Thúy sắp đi vào dửng dưng rồi có thể nhẹ nhàng ghi cuộc gặp gỡ này vào mục chuyện bất thường không quan trọng của đường đời .
Nhưng cuối tuần sau được thơ của Trường , vẻn vẹn hai ba dòng, không văn chương ý nhị như những thơ trước :
- Thúy thương mến, Thúy choTrường được gặp ngay để bàn định chuyện quan trọng đến đời chúng ta . Hai tuần không gặp Thúy để tìm quyết định ... nay Trường đã nghĩ kỹ rồi, chỉ còn chờ ý kiến Thúy ...
Thúy giận cái anh chàng quê mùa ngây thơ này, giữa Thúy và Trường có hứa hẹn gì đâu? việc quan trọng cho đời chàng hay đời Thúy . Ðời Thúy thì việc gì đến chàng? Ðịnh tâm gặp sẽ cho chàng ''bài học'' lịch sự trường đời, nhưng khi đến nhà chàng, Thúy lại thấy mềm lòng thương yêu, thương yêu cái ngây thơ khờ dại của anh chàng tuy cùng tuổi nhưng vào đời chuyên nghiệp sau mình những hai năm ... mà ngôn ngữ hay cử chỉ khác hẳn các bạn trai khác . Hay là Thúy tưởng thế ... Khi thương yêu thì bao giờ cũng kiếm ra cớ gọi là chính đáng để thương yêu ! Hay là người nữ anh hùng Thúy , với thiên năng từ mẫu ( instinct maternel?) sẵn có, muốn bảo vệ anh chàng ngây thơ khờ dại ấy chăng ? Không nhắc đến bức thơ, Thúy rủ Trường đi Haiphong coi chiếu bóng . Ði xe đạp sang Haiphong, quãng đường khoảng chừng hai mươi cây số, là một thích thú... phong cảnh dọc đường nhiều nơi tuyệt vời, nhưng đôi bạn bận tâm việc quan trọng như Trường nói trong thơ . Phải qua hai chiếc phà mới tới Hải phòng ... Chiếc phà thứ nhất là Bến Ðò Rừng, rộng gần hai cây số .. .Ðôi bạn ngồi trên thành phà . Ðột nhiên Trường hỏi:
- Thúy là Trung Hoa mà Trường , Việt Nam, chúng ta lấy nhau, nếu hai nước chiến tranh thì Thúy ở phía nào?
Lần đàu tiên anh chàng ''phác họa'' dự định tương lai, mà lại đặt câu hỏi gàn dở ấy, Thúy vừa tức mình, vừa buồn cười, vì quả nhiên, trong bao nhiêu ngày im hơi lặng tiếng, anh chàng bị ''cắn rứt lương tâm'' vì cái ''cỗi rễ'' của Thúy . Thúy bình tĩnh trả lời : -Chúng ta chỉ là bạn, đã lấy nhau đâu, đã chiến tranh đâu mà đặt vân đề ? thôi cũng nghe Thúy nói đây : Thúy làm dâu nước nào, thì Thúy đứng ở phía đó, rất giản dị ! ... Thúy là thế hệ thứ tư, thế hệ cộng sinh ở đất Việt . Phà chúng ta đang qua bến Ðò Rừng cửa sông Bạch Ðằng lịch sử, tổ tiên Thúy , thời Tống chạy sang đây, thành con dân đãt Việt cũng đã đóng góp vào việc chống Nguyên của Hưng Ðạo Vương ... Trường hãy nhìn dãy núi Yên Tử xanh lam xa xa kia ... Thúy về tỉnh này trước Trường, mỗi khi qua đây, Thúy thường trông lên dãy núi Yên Tử thẩm khấn vị vua Trần lên núi tu hành sau khi chiến thắng Nguyên Mông, phù hộ cho Thúy, con dân đất Việt, được may mắn trên dải đãt này ...Trường biết không ? - lúc đó phà đã ra giữa cửa sông Bạch Ðằng, - Trường biết không ? nếu chúng ta đi phía này, chì chừng vài giờ nữa, chúng ta sẽ qua Kinh Môn, rồi đến đền Vạn Kiếp, nơi thờ vị anh hùng đãt Việt Trần Hưng Ðạo, người Việt Nam duy nhất đã đốt tráp khảm (3) để tha thứ và đón nhận ... người đầu tiên trong lịch sử đã hướng về dân tộc giải hoà ...
Ðịnh nói thêm nữa, nhưng Thúy bỗng chán nản, dửng dưng ... Thúy thuộc sử Việt nhiều hơn Trường ...Trường đã quên dân tộc Bách Việt rời bỏ đồng bằng Dương Tử Giang từ bao nhiêu thể hệ trước xuống bán đảo Ðông Dương dựng nước rồi chặn đứng những dân tộc khác từ những quần đảo phương đông cùng muốn xâm nhập nơi đãt lành chim đậu này . Thúy quay đi nhìn Quảng Yên dần xa, biến sau mấy làn khói trắng của sở đúc kẽm quen thuộc, trên bầu trời xanh thẳm ... Mối buồn vô hạn tràn ngập tâm tư , cay đắng thất vọng mọi bề . Trường không yêu Thúy, bởi vì tình yêu không lý luận, không so sánh, không hối hận, không tính toán, không cân nhắc, không biên giới giống nòi ...đó là tình yêu lý tưởng ? Làm gì có trên đời ! Thì ra Thúy cũng ngây thơ khờ dại . Kết luận Trường đã có người yêu trước khi gặp Thúy ... Thúy quyết định để Trường đi theo con đường tình duyên của Trường.
Khi về nguồn vừa qua, sau hơn năm mươi năm xa vắng, lại qua bến Ðò Rừng thương mến, chợt nhớ bài thơ Chiều trên Yên Tử của nhà thơ Thân Thị Ngọc Quế :
Chiều khói mung lung khuất tháng ngày
Nửa gian chùa núi lẫn trong mây
Suối đùa dưới lá tuôn dòng biếc
Thông hát trên non nhạt bóng gầy
Ðâu cội tùng xưa vàng cánh hạc
Còn sân rêu cũ trắng nhành mai
Tiếng chuông đánh thức niềm cô tịch
Thành bụi mưa ngàn phất phới bay.
Thân thị Ngọc Quế
Nghĩ lại khi ấy, buồn nản tràn ngập tâm tư, nếu có bài thơ này thì Thúy cố tình đọc nhầm một từ : bụi là bại ... (thành tực xin lỗi tác giả ...)
Thành bại mưa ngàn phất phới bay
Bởi vì Thúy hay nghĩ đến vị vua Trần thế phát đi tu ở Yên Tử sau khi hiểu ra rằng thành hay bại không có gì quan trọng cho lẽ sống, chỉ là một hạt mưa ngàn nhỏ bé li ti trên không gian bao la ảm đạm ...Tình trường của Thúy, thành hay bại, cũng chỉ là hạt mưa ngàn mà thôi.
Bác tôi., bà mai bất ngờ...
Trên đường từ bến Ðò Rừng đến bến Ðò Bính, tuy rất dài, nhưng không ai nói gì. Nhưng sau hai mươi cây số song song đạp xe, im lặng , mỗi người theo đuổi ý nghĩ riêng tư, tới phà Ðò Bính, gần Haiphong, lúc ấy đã đầy người và xe cộ. Muốn giải tỏa cho Trường, nói Trường biết là Thúy không dự định tương lai nào với Trường, Thúy nói : - Trường ơi, chúng ta trở về Quảng Yên, Thúy hết hứng thú coi chiếu bóng rồi!
Trường chưa trả lời thì một bà quá giang cùng phà ngang hỏi Thúy :
- Trường nào, có phải Trường mớt bổ về làm việc ở Quảng Yên, con ông ...?
Bà này, trạc ngũ tuần, ngồi xệp dưới sàn, dựa lưng thành phà, áo nâu, yếm cũng nâu non, xiêm đen đã bạc mầu, điểm đặc biệt là trời nóng bức như thế mà bà chít khăn vuông đen che gần hết mặt . Thấy Trường nhìn bà, nghi ngờ, Thúy liền ngồi xuống cạnh bà , Thúy gật đầu, bà nói :
- Trường là cháu tôi, tôi là chị của mẹ Trường, nhưng tôi chưa gặp cháu bao giờ ! Trường ngạc nhiên nhưng im lặng. Quên chưa nói là Thúy rất nhiều bạn ở tỉnh nhỏ duyên hải . Bạn trai giới gọi là trí thức, nhiều đã dành, mà con thú hoang Phương Thúy này thường cợt đùa, nói thức là mới thức dậy chứ không phải là biết, và Thúy cũng nhiều bạn gái, không phân biệt tuổi tác, cỗi rễ hay thành phần xã hội . Mấy bà gọi là nhà quê bán rong trong tỉnh Thúy đều quen biết . Tãt cả đều là nhân vật trong những truyện sẽ viết ra, mộng văn chương từ ngày còn ghế trường xưa ... Thúy thấy cảm tình đột khởi với bà khách nhà quê cùng quá giang này . Thúy cầm tay bà :
- Cháu chưa nghe anh Trường nói gì về bà bao giờ. Chúng cháu mới quen nhau mấy tháng thôi .
Trường thấy Thúy ngồi cạnh bà tự nhiên hỏi han, cũng cố đuổi nghi ngờ :
- Thưa bà, bố mẹ cháu không nói tới bà bao giờ . Cháu yên trí, mẹ cháu là con gái lớn nhất ; và mẹ cháu còn mấy người em gái mà cháu biết hết, cháu gọi bằng dì... vậy thì cháu phải gọi bà bằng Bác ... ?
- Như vậy, - Thúy nói, - bà là chị họ của mẹ anh Trường ?
Bà xua tay :
- Chị cùng mẹ khác cha ! câu chuyện khá dài, không tiện nói ở đây !
Bà nhìn Thúy, đôi mắt thực trong sáng, hàng mi dài cong, nước da hồng hào rám nắng . Biết Trường chưa ra khỏi nghi ngờ, Thúy nói :
- Thưa bác, hôm nay hai cháu có việc bận, tuần sau đến thăm bác. Bác cho địa chỉ ... Trường rất bằng lòng Thúy trì hoãn hộ chàng. Ðoán là Trường muốn hỏi gia đình trước ... Bà chỉ phia Ðò Bính bên Thủy Nguyên, đói diện với Hải Phòng :
- Nếu cháu không chê nghèo, đến thăm thì bác vui lắm, nhà bác một mình giữa cánh đòng gần bến đò, không nhầm được .
Thúy nhìn xa xa thấy một căn nhà nhỏ, tường vôi trắng, giữa cánh đồng, cạnh một bụi chuối nhỏ . Thúy ghé tai bà :
- nếu anh Trường ... bận việc, không đến, thì cháu đến thăm bác ...
Phà gần cặp bến, bà đứng lên , Thúy càng ngạc nhiên, bà cao lớn hơn cả Trường, và dưới nắng trưa, đôi mắt mầu cẩm thạch ... Trường chào bà còn Thúy thì tần ngần nhìn bà đi vào tỉnh . Trường hẳn bận bịu vì bà bác bất ngờ nhận họ, còn Thúy tiếc không được nghe ngay chuyện bà bác ấy . Ròi hai người lại bận tâm về vấn đề cỗi rễ của Thúy mà Trường đã nêu ra . Không đi coi chiếu bóng mà cũng không đến nhà ai, Thúy ngồi vườn hoa, chờ tầu về . Trường vẫn theo Thúy, cùng ngồi xuống ghế, nhưng hai người lơ đãng nhìn hoa lá trời mây, không lới trao đổi .
Ðến giờ , Thúy dắt xe đạp xuống tàu . Thúy mong Trường giận , đi nơi khác, nhưng Trường cũng theo xuống tầu . Tàu thủy rất nên thơ này, gọi là tầu Thơ, con tầu không những nên thơ mà cũng là tên gọi thông thường vì tầu chở thơ công tư đến các tỉnh duyên hảI . Tàu có guồng đạp nước phía sau như những chiếc tầu thơ mộng một thời trên sông Mississipi Mỹ Quốc . Từ Hải Phòng đến Quảng Yên con tàu đạp nước khoảng hai tiếng mà thôi . Tiếng còi tầu rung động con tim . Còi tầu của chia tay, hay của hẹn hò gặp lại mai sau ? Thúy chìm đắm suy tư, vịn lan can, lơ đãng nhìn phong cảnh bao la sông nước óng ánh dười trời chiều vàng rực phía tây . Tàu bỏ quãng đục ngầu phù sa đến khoảng sông rộng lớn mà nước sang mầu ngọc bích . Mãy con giang âu bay lượn xa xa thành những chấm trắng sáng rực nắng chiều linh động vẽ trời xanh không gợn mây . Trời không gợn mây, nhưng lòng Thúy mây đang đen chiếm đóng .
Tàu lại về ngang Ðò Rừng lịch sử, Thúy nhìn dãy núi Yên Tử mờ mờ sau màn lệ tự nhiên cứ lan tràn . Thúy không giấu nổi giây phút yếu lòng ấy . Không thể tha thứ ! Không thể đi đến yêu thương ! Thúy muốn quên bà bác nào vừa gặp, việc hứa hẹn đến thăm bà không cần thiết nữa . Tãt cả những gì liên can đến Trường sẽ bỏ đi hết . Thấy Thúy khóc, Trường kín đáo đi vào trong phòng khách ... Thúy vịn lan can, lơ đãng nhìn mấy cánh buồm nâu căng gió ra khơi, mong muốn những ý nghĩ yếm thế cũng theo mấy cánh buồm ra khơi cho Thúy được bình thản cõi lòng . Thì ra Thúy cũng phức tạp ngây thơ . Sao cứ đòi hỏi quá nhiều ?
Hồi lâu sau, về phòng khách, thấy Trường buồn rầu suy nghĩ gần cửa sổ, Thúy mặc chàng trong vườn riêng của chàng ... mảnh vườn đang bão tố phong ba, vì đến lúc phải lựa chọn một quyết định bạo tàn nào đây ?
Tàu cặp bến . Chia tay, xã giao lịch sự, dưới rặng đèn vừa bật sáng vàng nhạt trong đêm mới đến, linh động hình bóng lá cành xao xuyến trên đường về ...
Lại trở về chủng tộc...
Sáng chủ nhật cuối xuân ấy, trời hồng rực phương đông, báo hiệu một ngày nắng ấm . Một mình trên đường, Thúy đạp xe tới bến Ðò Rừng, nơi thường ra chơi, đọc sách và ngắm nước mây trời, phong cảnh hùng vĩ, bao la, không ràng buộc . Ngồi trên mỏm đá mòn, dưới chân rạt rào sóng vỗ, Thúy nhớ nhà, nhớ căn phòng gác cao ỏ Phủ Lạng hình dung mẹ đang gấp chăn bông nhiễu, vén màn the, đánh thức Thúy ... mẹ giục sắp đến giờ tầu về ký túc xá...Thúy nhớ tiềc những phút giây không vẩn bụi trần ấy ... Tự trách sao điên cuồng vội sớm lìa xa mái ấm đi dạy học nơi xa xôi này ... ? Lại nhớ đến có ngày nào, lâu lắm, trước khi “khám phá” Thúy là cô gái pha giống Việt Trung, Trường hỏi Thúy, gần như trách móc :
- Tại sao Thúy không dạy trẻ con ta mà chỉ trông nom bọn trẻ con Pháp ?
Trường thừa biết Thúy được đặc cử dạy các trẻ con Pháp vì có giới thiệu của bà đốc trường Ðồng Khánh và nhất là vì những kết quả tốt đẹp của học trò Thúy trong các kỳ thi lên Trung học, cho nên viên công sứ và các Giám Ðốc Pháp đều gửi con đến lớpThúy họ vận động giữ Thúy đặc phái mấy năm ... Thế mà Trường còn hỏi han trách móc. Thúy tức mình :
- Thúy đã dạy ở các trường ta của mấy tỉnh Bắc Việt trước khi bổ nhiệm ở đây . Học trò ta hay học trò Pháp cũng thế thôi ... Lương tâm nhà nghề, cao độ tâm lý, đó là đường đi dến thành công của Thúy ... Thúy không kỳ thị chủng tộc... Thúy trách khéo anh chàng gàn dở ấy - , này Trường ơi, cả nước biết bao thầy cô thủy chung trông nom 'con ta' rồi... có lẽ chỉ có một mình Thúy bị xung công dạy 'con tây', Trường làm gì mà phải quan tâm lo sợ ... trái lại học trò Pháp của Thúy được Thúy thương mến tận tình dạy bảo, chúng nó sẽ yêu mến nước Việt ... nước Việt. của Trường ... qua Thúy ! Trường 'chính trị cao ' sao không nghĩ đến khía cạnh ấy ?
Anh chàng gàn dở, giáo điều ấy vội vàng xin lỗi và Thúy cũng vội vàng tha thứ . Lần ấy thì vội vàng tha thứ, nhưng lần này thì không thể bỏ qua . Nghĩ tới đây, Thúy gập cuốn sách Gió Ðông Gió Tây của Pearl Buck , nhà văn mới được giải thưởng Nobel mấy năm trước, sách mở ra chẳng đọc trang nào . Phà ngang mới về bến, Thúy như người máy dắt xe xuống phà sang ngang rồi đạp xe đi Hải Phòng . Bãt chấp 'thân gái dậm trường', Thúy quên hẳn cái nguy hiểm ở Núi Ðèo, giữa đường, có đồn binh, lính Pháp hay bờm xơm cợt nhả . Khi đến nơi mới nhớ ra . Ðồn binh đóng trên đèo cao . Thúy rắt xe lên tới đầu dốc, hai lính gác hỏi giấy, thái độ không an ninh lắm . Thúy đưa chứng minh thư cô giáo dạy trường Pháp của tỉnh do chính công sứ vừa là chủ tỉnh vừa là thân sinh của hai cậu học trò cấp . Thường thường mấy quân binh này không có nhiệm vụ hỏi giáy tờ, nhưng đã trót, họ đành đem vào cấp trên . Một trung úy Pháp trẻ tuổi lịch sự con nhà, ra nói :
- Chào cô giáo ! Cô có việc gì gấp mà đi một mình ? nếu cần cô đợi đội tuần la sắp sửa đến giờ lên đường . Họ sẽ bảo vệ cô đến bến Bính.
- Cám ơn trung úy, - Thúy tủm tỉm khước từ -, tôi rất quen đường này, không có gì nguy hiểm cho tôi đâu, ngoài .. .ngoài ... các ông !
Trung úy Pháp vội vàng 'trống lảng', khen cái xe đạp và cái mũ cói rộng vành buộc dải xanh Thúy đeo sau lưng, cái áo dài xanh lá mạ sao mà hợp mầu , rồi anh ta nói :
- Cô giáo ! chúng tôi không ý xấu đâu ... cô giáo là đồng nghiệp của em gái tôi, nhưng nó dạy ở Saigon ...
Thúy cám ơn, từ biệt . May là đường xuống dốc, chỉ mấy phút sau, Thúy đã xa đồn binh, yên tâm . Sự kiện này làm Thúy chợt nhớ đến bà bác của Trường, Thúy quyết định dến thăm .
Ngôi nhà đặc biệt và bác tôi...
Ðến Ðò Bính, trời bắt đầu nóng bức . Thúy vất vả dắt xe trên con đường mòn rất dài mới tới một căn nhà, tường trắng, mái rạ, rất nhỏ, mà kiến trúc thực là bất thường nơi đây, vì có một ống khói vuông bằng gạch nâu hồng . Nhỏ, thực nhỏ, càng nhỏ thêm vì căn nhà xây dựng lẻ loi một mình gần một dải ruộng rau bát ngát, cạnh một bụi chuối còm, và mấy cây soan khô héo dưới nắng trưa . Căn nhà đơn chiếc lẻ loi vì làng xóm thì xa tít phương trờI ...
Ngập ngừng gõ cửa tre . Có tiếng người ra cửa sổ liếp tre vuông, cửa sổ đơn sơ dựng lên chống giữ bằng một cành tre . Bà bác hiện ra khung cửa sổ, thấy Thúy, vội đẩy cửa vào sang bên . Cửa này cũng bằng tre và đơn sơ như cửa sổ . Bà bác không để ý đến Thúy, nhìn ra xa, tìm kiếm :
- May quá, hai cháu lại chơi, tôi đang sửa soạn sang Hải Phòng đi chợ Sắt, Trường nó đâu ?-
- Thưa bác, chỉ có cháu đến thôi. Anh Trường đến phiên thường trực .-Thúy trả lời. Thúy mải mê quan sát căn nhà thực đặc biệt , nhất là cái bếp cao như bếp phương tây, có lò than, và ống khói qua mái nhà ... vừa đun nấu, vừa sưởi mùa đông . Sàn đất nện bóng láng như gương . Và tường cũng đặc biệt như một lô cốt vì dày gần một thước . Kiến trúc kiên cố để chống chọi những cơn bão tố luôn có nơi đây, nếu không có dải ruộng rau xa xa thì coi như đồng không mông quạnh, giữa luồng gió bão, không cây cối lớn, không đồi núi cản ngăn . Thúy chợt liên tưởng tới những căn nhà bờ biển mà nhà văn hào Pierre LOTI tả trong Những ngư phủ đảo Islande . Mải mê quan sát quên cả bà bác đang đun nước pha trà trên cái bếp phương tây ấy . Ðã trong nhà rồi mà bà vẫn khăn vuông kín húp , chỉ còn vài mớ tóc ngắn vàng lơ đãng trước mặt . Bác còn trẻ thế mà mấy nét nhăn trên trán và hai bên cằm, như dao khắc ... Nét dấu thời gian ấy và vẻ buồn rười rượi càng tăng thêm vì ánh nắng rọi nghiêng cửa sổ . Thúy hình dung bác là một phụ nữ bretonne nước Pháp ... đợi chồng đi biển cả từ lâu chưa về . Thúy cười thầm thì ra ảnh hưởng văn hóa pháp tràn ngập tâm tư, chưa đặt chân trên đãt pháp bao giờ mà biết hết các''sắc dân'' nước Pháp . Thúy có mấy học trò nguyên quán mấy vùng nước Pháp, kể cả sứ Coóc (Corse) nữa ... nhưng bà bác quả nhiên giống phụ nữ Bretonne trong các sách đã đọc qua .
Thúy yên lặng suy tư ... bà bác tưởng Thúy mỏi mệt đường xa, không hỏi han gì khác . Chắc là bác nghĩ ngợi buồn rầu vì sự vắng mặt của Trường . Chợt nghĩ đến chiếc khăn vuông của bác, Thúy nói :
-Thưa bác, nếu lúc nào bác cũng trùm khăn vuông thì không tốt đâu, rất hại cho tóc, tóc sẽ chóng rụng ... Thúy chưa hết câu thì bác đáp :
- Rụng hết càng hay cháu ạ ... bác chỉ mong thế !
Dứt lời bác vứt bỏ khăn vuông . Thúy sửng sốt : Tóc bác vàng nâu óng mượt, nhưng rất ngắn . Bác nhìn Thúy , tò mò muôn biết phản ứng, vừa lúc đôi mắt bác sáng ngời dưới ánh nắng chéo qua cửa sổ . Ðôi mắt nâu vàng viền xanh nước biển . Bác biến thành một phụ nữ tây phương, như nhân vật trong bức tranh tối sáng của họa sĩ Pháp de LA TOUR thế kỷ 17 . Tự trách thầm lúc nào cũng giầu tưởng tượng ví bệnh tập sự viết văn, Thúy vội vàng xin lỗi, nhưng bác nó i:
- Bác hứa kể chuyện cháu nghe mà ! Bác là chị của mẹ Trường, nhưng chị cùng mẹ khác cha . Ðáng lẽ bác chả nhận họ với cháu Trường hôm ấy, nhưng thấy hai cháu, thực xứng đôi vừa lứa, bác rất vui lòng , nên bác mới ra mặt ... Thúy vội cải chính :
- Thưa bác, hai chúng cháu chì là bạn thôi ... không có chuyện gì lôi thôi đâu !
Bác tủm tỉm đưa li trà cho Thúy :
- Thôi đi cô ! bà già này không ngu xuẩn đâu, nhìn hai đứa nói chuyện với nhau bác hiểu ngay rồi ... chuyện gì lôi thôi bác không cần biết ... nhưng tình duyên bao giờ cũng lôi thôi cháu ơi ! Chính bác cũng có nhiều chuyện lôi thôi, nên bác mới ở nơi đồng không mông quạnh này ... đã hơn hai chục năm bác chả tiếp ai ... cháu là người đầu tiên ... trong họ ... đến đây . Cháu coi, Trường nó có cùng cháu đến đây đâu ? Cháu ơi, về làm dâu nhà Trường không dễ dàng đâu !
Thúy cải chính :
-Cháu không phải người ... trong họ ... của anh Trường đâu ... sự thực là anh ấy đến phiên thường trực, cháu tự ý đến, anh ấy không biết đâu ! Chúng cháu không gặp nhau gần tháng rồI . Cháu không thích lôi thôi phức tạ p. Cháu có cảm tưởng Trường sẽ chỉ đem đến cho cháu những thất vọng buồn phiền !
Thúy buồn rầu kể lại cho bác nghe những câu chất vấn kỳ khôi của Trường về cỗi rễ Thúy . Bác thấy Thúy rỏ lệ, bác cầm tay Thúy, bác cảm động, yên lặng hồi lâu, rồi bác kể chuyện bác, đôi mắt ánh nhìn xa vắng đến một chân trời xa tắp, thẫm ướt lệ sầu ...
- Thực may , bác cũng được học hỏi nhờ ông ngoại của Trường, người mà bác thương quý như chính bố sinh ra bác . Ròi tự tìm kiếm lịch sử thân thế bác ... Bác sinh ra mươi năm sau ngày nước ta ký hiệp ước Patenôtre với Pháp ... khi sinh ra chắc là mẹ bác tự nhiên thấy mình trước một quyết định bạo tàn, để bác sống hay vứt đi cho hết tang tích cái tai ương không ngờ mà mẹ đã là nạn nhân : Bác rõ ràng là đứa con lai giống ... bác là kết quả một cuộc càn quét của một đoàn viễn chinh Pháp ... Mẹ bác là thiếu nữ miền duyên hải, trong nhóm kháng chiến ... giai đoạn anh hùng Kỳ Ðồng ... thời ấy, ít ai đòng ý với hiệp ước ấy ... Kỳ thị chủng tộc cũng là một cá tính của người mình ... Mẹ bác là một nữ anh hùng . Ðồng bạn không chịu cho mẹ nuôi đứa con lai ... khinh bỉ , chất vấn sao không tự tử trên chiến trường lúc cho hợp đạo ''thánh hiền'' ! Mẹ bác đương đầu chống đối, trốn tránh nơi xa vắng nuôi con ... tình mẫu tử đã thắng . Càng lớn tóc bác càng vàng hoe ... đôi mắt đồng thau ... trông thực ''khó coi' '! Mẹ bất chấp, tảo tần nuôi con, tự do, tự lập ... Bác được hai ba tuổi thì ông ngoại của Trường gặp mẹ bác … Về sau, lớn khôn, hỏi mẹ gặp người tình trường hợp nào, mẹ tủm tỉm không trả lời... nhưng nhìn khoé mắt, biết là mẹ tìm thấy hạnh phúc với ông ngoại của Trường, người đã nhận đứa con hoang, chăm sóc như con đẻ . Mẹ của bác đã cho ông mấy người em của bác . Ông ngoại của Trường thuộc hạng tân tiến thời bấy giờ . Ông là một trong những chuyên viên kỹ thuật đầu tiên mà Pháp đào tạo ở nước ta . Ông là thuyền trưởng một tầu cuốc đất lòng sông, thường đậu các bến ven duyên . Ông bất chấp dị nghị dèm pha, ông thương yêu bà ngoại Trường ... và nhận bác ... nhưng rồi kỳ thị cũng thắng ... Từ trường học bác đã chịu đựng chế nhạo của chúng bạn đồng niên, rồi lớn lên cũng không kém, thế là suốt đời cho tới nay, bác cạo trọc, chít khăn ... hóa trang như vậy đã quen từ ngày nhỏ ... bao giờ mới ra khỏi mặc cảm này ?
Tới đây , bác ngừng, chùi nước mắt chan hoà, trong khi Thúy ngạc nhiên tại sao cái mặc cảm giống nòi lại có thể nặng nề đến thế ? Tại sao bác đã thua trận, bỏ hẳn đấu tranh ? Kết thúc, bác chỉ hai cái giường lồng, thứ giường hai từng, ít có trong xã hội ta, thứ giường thường dùng trong các phòng ngủ chung của thủy thủ tầu biển :
- cháu coi, bác quen với lẻ loi rồi, chồng và con trai bác hiện còn lênh đênh biển cả, vì chiến tranh ở châu Âu, không biết ở đại dương nào ? gần một năm rồi, ngày nào mới về đây ? Khi nào chồng con bác định cư ngoại quốc nào thì bác cũng đi theo , để tránh xa nơi này , nơi chỉ biết ruồng bỏ, không bao giờ biết đón nhận yêu thương !
Hồi lâu sau, bác trở về chuyện Thúy và Trường, bác hỏi:
-Thực sự là cháu yêu thương Trường ?
Thúy thú thực :
- Thưa bác, chính cháu cũng không biết ! Ngày đêm câu hỏi ấy cứ vấn vương trí óc.!
- Thế là...thế là, bác biết rồi, - bác cầm đôi tay Thúy, nhìn thẳng Thúy, đôi mắt bác sáng long lanh càng vàng thau xanh lẫn, dưới tia nắng chiều, -cháu không ra khỏi toàn vẹn chuyện yêu thương này đâu ! nếu cháu rời xa Trường thì cháu sẽ hối tiếc suốt đờI ... hối tiếc con đường định đi...