Cây tô mộc

"Ở quê tôi, người ta thường chặt một loại cây mọc hoang ở rừng có tên là tô mộc, đem về chẻ mỏng, phơi khô rồi nấu với nước uống thay trà. Nghe nói tô mộc còn dùng làm thuốc, chữa được nhiều bệnh. Xin bác sĩ cho biết rõ hơn về loại cây này".

Trả lời:

Cây tô mộc còn có tên là gỗ vang, cây vang nhuộm, tô phượng. Tên khoa học Caesalpinia sappan L. Vị thuốc tô mộc (Lignum Caesalpiniae sappan) là gỗ phơi khô của cây gỗ vang hay cây tô mộc.

Tô mộc thuộc loại cây cao 7-10 m, thân có gai. Lá kép lông chim, gồm 12 đôi hay hơn 12 đôi lá chét, hơi hẹp ở phía dưới, tròn ở phía đầu, mặt trên nhẵn mặt dưới có lông. Hoa 5 cánh màu vàng mọc thành chùm, nhị hơi lòi ra, nửa dưới chỉ nhị hơi có lông, bầu hoa phủ lông xám. Quả là một giáp dẹt hình trứng ngược dày, dai, cứng, dài 7-10 cm, rộng 3,5-4 cm, trong đó có 3-4 hạt màu nâu. Cây mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi trong nước ta, gỗ được dùng làm thuốc nhuộm gỗ và làm thuốc với tên tô mộc. Người ta dùng gỗ chẻ mỏng phơi khô.

Theo Đông y, tô mộc vị ngọt, bình, không độc, vào 3 kinh tâm, can và tì; có tác dụng hành huyết, thông lạc, khứ ứ, giảm đau, chữa sinh xong ứ trệ, kinh nguyệt bế, ung thũng, bị đánh tổn thương. Không ứ trệ cấm dùng. Nhân dân dùng tô mộc làm thuốc săn da và cầm máu, dùng trong các trường hợp tử cung chảy máu, sinh đẻ mất máu quá nhiều, choáng váng, hoa mắt.

Tô mộc còn được dùng chữa lỵ ra máu, chảy máu trong ruột, xích bạch đới. Ở một số vùng nhân dân dùng tô mộc nấu với nước, uống thay chè. Phụ nữ có thai không dùng được. Ngày uống 6-12 g dưới dạng thuốc sắc.

Chữa kinh nguyệt không đều hoặc đau bụng từng cơn trong lúc sinh: Tô mộc 10 g, huyền hồ sách 6 g, sơn tra 10 g, hồng hoa 3 g, ngũ linh chi 8 g, đương quy thân 10 g, nước 600 ml, sắc còn 200 ml. Chia 3 lần uống trong ngày.

Sinh xong ra huyết nhiều: Tô mộc 12 g, sắc với 200 ml nước còn 100 ml. Chia 2 lần uống trong ngày.

GS. Đỗ Tất Lợi, Sức Khỏe & Đời Sống