Anh chị đẩy chúng nó ra đường, nó chơi ở đâu, anh chị không biết, nó sống ở đâu, anh chị không hay. Hỏi tới, thì anh chị nói, nó hỗn hào anh chị đuổi nó đi rồi, để nó qua cậu, cô, dì, chú hay bác gì đó của nó để họ dạy nó. Lạ nhỉ? Con của anh chị sinh ra lại đẩy tụi nó qua cho những người khác dạy bảo, cho ăn uống, lo lắng là sao? Trách nhiệm của cha mẹ là phải lo lắng cho tụi nó, anh chị không lo lại bảo đưa qua cho người khác dạy. Hiểu và gần gũi với tụi nó như anh chị còn chưa dạy được làm sao người khác có thể dạy được? Rồi anh chị bảo người này nghiêm khắc nó nghe, người kia dữ dằn nó sợ, khuyên bảo anh chị cách dạy tụi nó thì anh chị không nghe, anh chị còn phán một câu như nguyền rủa: "Con mày đến tuổi đó thì nó cũng vậy thôi, lúc đó mày cũng làm như tao!!!" Em nghe vậy nhưng em không chỉ trích, không cãi lại anh chị làm gì, cái chuyện xấu nhất đó có thể xảy ra cho em hay bất cứ người nào, em nói với anh chị rồi, đó không phải là tận cùng của thế giới, phải đi tìm hiểu nguyên do tại sao nó sinh ra như vậy, "trách mình trước rồi hãy trách người sau", thì con cái của mình cũng vậy, nó làm như thế nào đều phải có nguyên do của nó.

Sau đó, chị kể, cậu nó đánh nó đến chảy máu mũi, phải đi bác sĩ, bây giờ nó biết sợ và nó biết nghe lời rồi. Có thật là nó đã biết nghe lời rồi không hay là nó giữ sự bực tức ở trong lòng để một ngày nào đó nó sẽ bộc phát ra nói nôm na là trả thù? Em nghe chuyện mà bực mình nhưng cũng không dám cãi lại chị, em chỉ kể chị nghe chuyện của em, chuyện của người hàng xóm, chuyện của bạn bè để chị thấy em dạy con như thế nào mà tụi nó xuýt soát tuổi của con anh chị mà chưa thấy nó biểu lộ những hành động, lời lẽ như chị đã võ đoán.

- Trời ơi, sao cậu nó lại đối xử với cháu tàn nhẫn vậy? Em có một chị bạn ở đây, chị gởi con chị cho cô ruột nó, rồi chẳng biết mấy đứa nhỏ cãi nhau thế nào, chú (dượng) nó tát nó đỏ cả hai má lên ngay trước mặt chị. Hành động đó là hành động "vuốt mặt mà không nể cái mũi", thế mà chị đó ngồi yên không dám phản ứng gì, rồi chĩ đem con qua gởi em, chứ không dám gởi cô ruột nó nữa. Chĩ kể cho em nghe, em tưởng tượng con bé hai tuổi bị tát đỏ má, chuyện của con người ta mà em cũng bật khóc ngon lành. Con người ta mà mình còn xót như vậy, huống hồ là con mình? Mà cho dù gì đi chăng nữa, thì con người ta vẫn là con người ta, mình không có quyền đánh được. Con mình thì còn OK, mình có đánh cũng được nhưng cũng nên đánh nhẹ tay thôi và chỉ nên đánh khi nó làm sai, chứ không phải hở cái gì cũng đánh, cũng đánh. Có lần, kế bên nhà em có bà hàng xóm, bả giữ con người ta lấy tiền đó nghen. Bả giữ cùng lúc hai đứa anh em với nhau, bả nỡ lòng nào bả đuổi thằng lớn ra ngoài, biểu nó đi đâu thì đi, còn bả vẫn giữ cái đứa em gái nhỏ của nó trong nhà. Em nhớ, lúc đó là tháng mười hai hay tháng một gì đó, hôm đó may mà trời không lạnh lắm, thằng nhỏ mặc áo lạnh, đeo túi xách tò tò qua nhà em, gõ cửa, xin ở nhờ. Em hỏi nó bà babysitter có biết mày ở đây không, nó nói nó không biết. Em cho nó vô nhà, lấy cơm cho nó ăn, để cho nó coi ti vi với con em, rồi em đi qua nhà bà hàng xóm. Em hỏi bà ta, bà có biết thằng nhỏ bà phải giữ, nó ở bên tôi không? Bả nói bả không biết và cũng không cần biết, vì nó ngang bướng, không chịu nghe lời giống con em của nó nên bả đuổi nó đi rồi, muốn đi đâu đó thì đi. Trời đất, em nhủ thầm trong bụng, cái bà nội này coi con người ta mà sao vô trách nhiệm như vầy hở trời? Thằng nhỏ mới có 6 tuổi, đang học lớp Một với con em nên em nhớ, cho dù nó có nghịch ngợm, ngang bướng cách mấy nó cũng chỉ là đứa trẻ 6 tuổi, đẩy nó ra đường như vậy, không cần nói chuyện đi lạc, chỉ cần trời lạnh, nó chết cóng ngoài đường không ai biết thì bả sẽ phải làm sao trời? Vẫn là chuyện con người ta, mà em sợ đến run người! Dĩ nhiên, em không dám giáo huấn gì bà hàng xóm, vì người ta vẫn thường "bán họ hàng xa, mua láng giềng gần", mình dạy họ họ chỉ ghét thêm mình, mà hàng xóm ghét nhau thì không tốt cho mình thôi, ai mà dại vậy? Em trở về nhà, hỏi thằng bé số điện thoại của mẹ nó, gọi cho bà ta để báo cho bà ta biết là thằng bé đang ở nhà này để biết đường đi đón nó thôi. Còn giải quyết thế nào đó là chuyện của cha mẹ nó không phải chuyện của mình.

Em nói với chị như vậy để muốn rút ra kết luận là chỉ có cha mẹ mới có quyền dạy bảo con cái mình, không có người nào khác phải nhận lãnh hoặc có thể làm công việc đó cả. Chị lại kể thêm là cậu nó đã biết lỗi và xin lỗi cháu, còn dẫn nó đi bác sĩ. Chị thấy chưa, con mình, mà mình còn không có kinh nghiệm dạy bảo nó, thì làm sao cậu nó, đặc biệt còn độc thân, mà có kinh nghiệm để dạy nó cho được? Chị có thể đưa cho những cô, cậu, dì, chú, bác đã có gia đình rồi để dạy nó cũng được vì họ đã có kinh nghiệm. Nhưng chị thử nghĩ coi, gia đình họ, họ còn phải lo toan đến vất vả rồi làm sao còn lo cho gia đình anh chị nữa? Chỉ có mình tự lo cho mình, tự dạy con mình thôi. Đánh con khi nào nó làm lỗi mà mình đã nhắc nhở dạy bảo nhiều lần mà nó không nghe. Đánh phải biết chắc là không gây nguy hiểm cho nó, chứ không phải bạ đâu đánh đó. Thường thì những người yếu đuối như em vừa đánh con, vừa khóc, đánh nó mà mình đau. Đánh xong, em thường bắt tụi nó xin lỗi em vì tụi nó đã mắc cái lỗi làm cho em đau lòng. Khi đã đánh nó là nhất định là tại tụi nó sai cái gì đó và nó phải xin lỗi mình, chứ không thể nào đánh nó trong lúc nóng giận được, đánh quá tay để sau đó lại đi xin lỗi nó, thì hoàn toàn phản tác dụng, không dạy bảo gì được tụi nó nữa.

BN.

Hôm qua đọc báo, thấy bài viết về sự tự tử của những đứa trẻ tuổi Teen trong thời gian gần đây, của những người cũng ở gần đây, trong Canada, mà thấy giật mình và lo lắng suy nghĩ. Cha mẹ của thằng con trai 16 tuổi, đã tự động hủy đi mạng sống của nó, có cảnh báo rằng, nếu nó có thể xảy ra cho họ thì nó có thể xảy ra cho bất cứ người nào. Nhìn hình chụp trên báo, thấy thằng bé cười rất tươi, và có vẻ vui vẻ, yêu đời, khỏe mạnh, thật tình không ai có thể nghĩ ra là nó bị trầm cảm, depression. Đến lúc nó tự tử rồi, người ta mới lục tìm và kiếm ra những bài thơ mà nó đã sáng tác mang tâm tưởng nặng nề, tối tăm, u uất, người ta mới biết là nó mang một tâm sự buồn nào đó, không có lối thoát, lại không biết tỏ cùng ai, nên cuối cùng nó chọn con đường dại dột nhất!

Theo bài báo, thì hình như nó cảm thấy lo sợ là lên đến lớp cuối cùng của trung học rồi, nó có nhiều áp lực và không còn nhiều thời gian để làm những việc nó thích và muốn làm trong thời gian sắp tới, điểm học của nó sụt, nó sợ là nó không kham nổi trong thời gian sắp tới, cho nên nó muốn kết thúc hết tất cả?! Cha mẹ nó và chị nó, đang tính làm một cuộc viễn du bằng du thuyền trong lễ Tạ Ơn, cả nhà sẽ đi xa, thế nhưng quyết định của nó đã làm ý định của họ đảo lộn hết, và họ đồng ý trả lời phỏng vấn để người viết đăng báo, đánh lên tiếng chuông báo động cho những bậc phụ huynh khác.

Chị của thằng bé cũng đã có vấn đề về trầm cảm trước đó, nhưng cô bé đã biết nói cho thầy cô biết để nhận sự giúp đỡ về tâm lý. Chính chuyện này đã làm cho cha mẹ của cô ta suy nghĩ và lo lắng rất nhiều, nó trở thành một vấn đề nan giải cho gia đình. Thằng bé đã có nói với mẹ nó rằng, nó sẽ không bao giờ để chuyện lo lắng như vậy xảy ra cho mẹ nó. Có phải vì lời nói đó mà nó không muốn báo cho cha mẹ nó biết là nó cũng bị trầm cảm, nó cố ý giấu tất cả mọi người, và đến một lúc chịu không nổi, nó tìm một giải pháp dại dột mà theo nó có thể nó cho là sáng suốt? Vì thế cho nên, những bậc cha mẹ nên theo sát con cái, tìm hiểu xem chúng nó đang suy nghĩ gì và nhất là đừng vô tình tạo nhiều áp lực cho tụi nó quá, nó có thể bị sinh bệnh rồi không cứu vãn nổi.

BN.

Tới nhà người bạn ăn tiệc, không có cái muỗng để múc, tôi tự động đi kiếm, mở hết ngăn kéo này đến ngăn kéo khác ra, vẫn không thấy, rồi đến một ngăn kéo tôi thấy toàn... cứt chuột, phản ứng tự nhiên, tôi buột miệng, "sao mà dơ thế này?", và có ý nghĩ chắc là phải rút cái ngăn kéo đó ra để đổ nó đi. Vừa lúc đó anh nhà tôi nhăn mặt "ơ hay, sao tới nhà người ta mà chê tùm lum vậy?" Tôi mới chợt nhớ ra là mình vô duyên, quên hẳn cái phép lịch sự mà nhà tôi đã dặn bao nhiêu lần là tới nhà người ta đừng có chê cái gì hết, quên cả một lần một người khách chê nhà tôi dơ đã làm tôi bất mãn, quê quá, tôi quên luôn cả một câu chọc cười để khỏa lấp cái thiếu tế nhị của mình. Tưởng tôi không nghe, anh lầm bầm giảng "moral" tiếp, tôi đỏ mặt xấu hổ, gằn giọng với anh "I am sorry, OK?" Thế là anh im, còn tôi thì sượng trân, vì thấy anh chị chủ nhà nhìn mình ngạc nhiên.

Thành ra, nói nhiều rất dễ hớ và thật thà quá nhiều khi cũng không tốt, có thể làm người khác buồn mặc dù mình không cố ý. Giống như mấy đứa nhỏ của một anh bạn đạo Công giáo đã thôi vợ, tôi hỏi tụi nó có hay đi nhà thờ không, anh bảo hồi nhỏ tụi nó hay đi nhưng sau này không đi nữa. Tôi hỏi tại sao, anh bảo, trong nhà thờ cũng có bè, có phái, cũng có giàu sang, nghèo hèn, họ thấy mình không giàu giống họ, họ coi thường mình, cho nên đến một ngày mấy đứa con anh bảo không muốn đi nhà thờ nữa vì tụi nó cảm thấy tụi nó không giống mấy đứa trẻ khác trong nhà thờ, rồi tụi nó tự động đòi đi nhà thờ Tin Lành, vì hợp với mấy đứa bạn ở đó hơn. Tôi bảo, thế cũng được, miễn là có một chỗ để tụi nó sinh hoạt, không làm những chuyện bậy bạ, đạo nào cũng dạy người ta làm những điều tốt thôi mà? Anh bảo, rồi cũng đâu có yên đâu, chỉ được một thời gian, tụi nó lại thôi, tôi hỏi tại sao, anh nói, có người nào đó trong nhà thờ Tin Lành hỏi tụi nó "có phải mẹ mày bỏ bố mày không?" Tụi nó bất mãn, thế là không đi nữa. Tôi nói, tụi nó nhạy cảm quá, con nít với nhau nói chuyện không ý tứ gì hết là chuyện bình thường, đâu cần phải câu nệ dữ vậy? Anh bảo đâu phải con nít nói đâu, người lớn nói đó chứ, thế mới có chuyện để mà nói, họ vô tình gợi lại nỗi đau trong lòng mấy đứa nhỏ nên tụi nó tìm cách tránh xa. Anh bảo, mới đầu tụi nó đâu có kể, gặng hỏi mãi, tụi nó mới nói, hỏi tụi nó nghĩ sao thì tụi nó họ nói không đúng, nên tụi nó không thích tới đó nữa.

Muốn con nít tham gia những hoạt động lành mạnh, người lớn phải tạo ra những môi trường lành mạnh. Đừng nghĩ tụi nó là con nít rồi muốn nói gì thì nói, vô tình, sẽ đẩy bọn chúng ra xa. Con trai tôi tham gia những ban văn nghệ của trường và của cộng đồng đến nỗi không có thời gian để làm bài tập, nhà tôi có cằn nhằn là có quá đáng không, có cần phải bắt nó bỏ bớt đi không, chứ văn nghệ, văn gừng thì đâu có quan trọng, tại sao lại làm ảnh hưởng đến việc học như vậy? Tôi bảo, nó thích làm cái gì mà mình cảm thấy việc làm đó tốt thì nên để cho nó làm, mình ngăn cản nó bây giờ, nó để những thời giờ rảnh để đi lại với đám bạn bè rượu chè, hút sách nào đó thì còn chết hơn. Những lời mình nói ra phải cần cân nhắc thiệt là kỹ trước khi nói, vì nếu không câu nói của mình sẽ đẩy bọn trẻ vào những môi trường xấu không lường trước được.

BN.

Tính để chị ở chơi cho biết thành phố này trước rồi mới về thủ đô nhưng bố tôi bảo sao để lâu quá. Tôi đùa bố nhớ con gái cưng hả? Chị cười không dám cưng đâu mày! Chúng tôi chở chị về, đến nỗi mới mua mấy trái táo để cho chị ăn thử để biết sự khác nhau giữa táo ở đây và táo VN cũng chưa kịp ăn. Ngồi trên xe chúng tôi nói đủ thứ chuyện. Chị hỏi tôi còn nhớ bài học lễ phép mà ông nội đã dạy cho chúng tôi lúc còn nhỏ không? Ông đặt bài học thành bài thơ để cho dễ nhớ, chị đã kể cho bạn chị nghe và chị nói chị rất khâm phục ông tôi, vì ông đã làm bài thơ để dạy con cháu rất là dễ nhớ. Tôi đọc luôn:

Mỗi khi có khách
Bất cứ ai vào
Con phải vái chào
Dù người quen, lạ
Khách gọi, con dạ
Khách bảo, con vâng
Khách cho quà ăn
Cảm ơn sẽ lấy
Xong con để đấy
Chờ hỏi mẹ cha
Chớ đem nhau ra
Tranh nhau làm rộn
Khách đương nói chuyện
Con đừng nói leo
Dù khách có yêu
Con vẫn giữ lễ
Nếu con tử tế
Thì ai cũng thương.

Bây giờ thì tôi mới biết là bài của ông tôi. A, vậy ra bố tôi cũng có gien di truyền đó chớ và... tôi cũng vậy. Bài học lễ phép đầu đời qua bao nhiêu năm chúng tôi vẫn nhớ. Chị em tôi xa cách bao nhiêu năm, chỉ cần nói ra điều chính đáng là tự động bật chung một tần số, phải công nhận là ông chúng tôi quá hay! Ông đã mất bao nhiêu năm nay mà bài thơ của ông vẫn được các cháu của ông nhớ nằm lòng và đó là mớ hành trang đầu tiên của chúng tôi. Tôi nghĩ tôi nên quảng bá lại để có thể đời con, đời cháu chúng tôi cũng được học hỏi bài học lễ phép đầu tiên ấy.

BN.