CÔ HÀNG XÉN CHỢ ĐINH GIANG

Giang Đình là tên một bến trên bờ sông Lam, giữa hai làng Phổ Hải và Cương Gián, thuộc huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tnh. ở đây có một khu chợ nổi tiếng nhờ có sản xuất mấy món ăn ngon:

Ấy ai đi sớm về trưa

Nhớ khoai chợ Chế, nhớ dưa Giang Đình

Chợ Giang Đình còn được nhắc nhở trong dân gian vì là nơi liệt nữ Trần Thị Cúc ngồi bán hàng xén.

Cô Cúc là con ông Trần Đình Thắng, một nhà nho có khuynh hướng "cần vương" thường vận động ngầm cho phong trào Vụ Quang. Phong trào này được cổ xúy trong những cuộc trai gái họp nhau hát dặm, hátoõi vl để trao đổi nỗi niềm. Nhiều bậc danh nho như Phan bội Châu, cũng hay dùng lối tuyên truyền bóng gió này. Vùng Giang Đình, nhà nho Hà Văn Cát rất hay gửi gấm tâm sự vào những câu hát ví văn vẻ mà thâm trầm.

Trong một phiên hát ví, cô Cúc tham gia cùng mấy chị em, nghe tiếng ông Cát là người có khí phách, bóng dáng lại hào hoa, cô ướm lời:

Cây Hạng Sơn chờ người hào kiệt

Nước Lam Giang hẹn khách tu mi

Một lời cũng đã tương tri

Rồng mây ta gắng đợi thì gió mưa...

Nghe giọng ví lanh lảnh lại thấy vẻ người óng chuốt nhưng dắn dỏi, bốn mắt nhìn nhau như đã tỏ hai lòng cùng hòa một nhịp, ông Cát cất tiếng trả lời:

Một lời cũng da tiếng rằng

Hồng Sơn Lam Thủy ta hằng có nhau

Nước non tình nghĩa cao sâu

Lời thề xin hẹn bạc đầu chớ quên...

Thế rồi ông Cát gia nhập chiến khu Vụ Quang. Trước khi lên đường, ông an ủi bạn bằng mấy câu khẳng khái mà chí tình:

Cùng nhau ghi tạc đá vàng

Quan san nghìn dặm, thiếp chàng có nhau

Mặc cho trẻ Tạo cơ cầu

Kiếm cung là khách mày râu ở đời...

Từ đây, chiếc bóng song the, cô Cúc thường ngâm mấy câu tự nhủ:

Nhà em ở chợ Giang Đình

Ở ven bãi cát, trên ghềnh sông Lam

Nhà em vách đất mái rơm

Một ngày hai bữa cháo cơm lần hồi

Chồng em nhập ngũ lâu rồi

Hiện đang quấy nước chọc trời Vụ Quang

Khi nghe tin ông Cát đã hy sinh cho nước, cô hàng xén Giang Đình thương người nghĩa khí buồn cảnh thê lương, nhảy xuống sông Lam tự nịch sau khi viết lại mấy câu:

Trăm năm dã hẹn một lời

Mòn non cạn biển, trọn đờl dám sai

Chiến trường đã rạng danh trai

Đoàn viên, về dưới tuyền đài có nhau...

Lãng Nhân