Hà Thanh, Chim Họa Mi xứ Huế

Biển Nhớ


Hà Thanh tên thật là Trần thị Lục Hà . Chị đi hát từ những năm đầu của thập niên 50 trên Đài Phát Thanh Huế . Bài chị hát được nhiều người yêu mến nhất thời đó là bài ”Hẹn Một Ngày Về” (Lê Hữu Mục). Bài này có nhiều chữ cuối câu chị uốn láy thật uyển chuyển và mềm mại nghe truyền cảm vô cùng. Người Huế gọi chị là ”Chim Họa Mi xứ Huế” ngay từ giữa thập niên 50.

Con đường đến ca trường nhạc giới của Hà Thanh gian nan lắm . Chị phải qua một cuộc tuyển lựa ca sĩ do Đài Phát Thanh Huế tổ chức . Vào phần chung kết, chị hát bài ”Dòng Sông Xanh” (Johann Strauss) (do Phạm Duy đặt lời Việt) và . . . chị đã đậu thủ khoa .

Khoảng năm 1962, 63, trước tình hình chính trị rối ren ở Huế, chị vào Saigon để tránh cảnh xung đột có thể gây đổ máu và cũng để tìm một môi trường hoạt động văn nghệ rộng lớn hơn .

Đến Saigon, chị được nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông nâng đỡ ngay. Hà Thanh được các hãng dĩa mời thu thanh, hát trên Đài Phát Thanh Saigon. Chẳng bao lâu, chị được thính giả khắp nơi ái mộ nồng nhiệt . Giới yêu nhạc Saigon nhận thấy ngay ở Hà Thanh một cô gái Huế mảnh mai, dịu hiền, kín đáo, thâm trầm và duyên dáng. Chị rất ăn ảnh trên TV.

Chị có giọng hát thật trong, cao sang, mềm mại và ngọt . Khi lên cao, giọng chị không bị chua mà ngược lại thật lảnh lót và vẫn ngọt . Đó là một giọng kim và có nét rất Huế . Khi hát những bài mang âm hưởng Huế như ”Đêm Tàn Bến Ngự”, “Tiếng Xưa” (Dương Thiệu Tước), “Nhớ Huế” (Lê Mộng Nguyên), ”Ai Ra Xứ Huế” (Duy Khánh), ”Khúc Tình Ca Xứ Huế” (Trần Đình Quân), ”Chuyện Một Chiếc Cầu Đã Gãy” (Trầm Tử Thiêng) thì tiếng Huế của chị rất rõ nét, tự nhiên, không gượng ép hay cường điệu (một lỗi mà ca sĩ gốc Bắc hay Nam dễ bị mắc phải khi hát những ca khúc Huế). Nghe chị hát những chữ bắt đầu bằng chữ ”s” và ”r” thì phải nói là Huế rặt.

Trong thập niên 60, Hà Thanh thường hát những sáng tác của NS Nguyễn Văn Dông như ”Nhớ Một Chiều Xuân”, “Hải Ngoại Thương Ca”, “Mấy Dặm Sơn Khê”, “Khúc Tình Ca Hàng Hàng Lớp Lớp” . Chị hát những bài này hay lắm và rất có hồn, nhất là hai bản cuối cùng . Chị cũng được khán thính giả nhớ đến qua những ca khúc của cố NS Hoàng Nguyên như ”Ai Lên Xứ Hoa Đào”, “Anh Đi Về Đâu” .

Bây giờ thì chị vui với câu kinh tiếng kệ . Chị là một Phật Tử thuần thành . Chị thuộc cả những bài kinh dài . Chị rất siêng đi chùa và luôn góp mặt trong những chương trình văn nghệ Tết hay Phật Đản do chùa tổ chức và thường hát những bài thơ thiền của Nhất Hạnh được phổ nhạc .

Chị Hà ơi, nếu chị có đọc những giòng chữnày thì BN muốn báo tin cho chị hay, người tổ chức cho chị qua Úc trình diễn trước đây, LĐC, đã chết vì bệnh ung thư gan cách đây hơn 7 tháng. Chắc chị còn nhớ người cháu của một trong 117 vị Thánh Tử Đạo, đã từng vui đùa cùng chị ở Huế gần 50 năm trước .


Biển Nhớ
nguồn: Đặc Trưng

Hà Thanh

Trường Kỳ

Tiếng hát ngọt ngào của người nữ ca sĩ được mến mộ qua phần trình bày những nhạc phẩm như Hải Ngoại Thương Ca, Mấy Dặm Sơn Khê hoặc Chiều Mưa Biên Giới cho đến nay chắc hẳn chưa mấy ai quên được, vì tiếng hát đó đã một thời ngự trị trên khắp các chương trình ca nhạc phát thanh tại Việt Nam, Đó chính là tiếng hát của Hà Thanh. Hà Thanh năm nay đã ngoài 60, nhưng qua CD mới đây nhất của chị là “Chinh Phụ Ca”, đánh dấu cho ngày sinh nhật thứ 60 của mình, tiếng hát của Hà Thanh vẫn còn giữ được vẻ tươi sáng ngày nào, khi còn ở trong thời kỳ vàng son. Chị cho biết được như vậy phần lớn là do chị tập thở theo phương pháp Thiền, đã theo đuổi từ nhiều năm qua sau khi dâng trọn cuộc đời mình cho cuộc sống tâm linh, hàng ngày tụng kinh, niệm Phật.

Hà Thanh tên thật là Trần Thị Lục Hà, sinh và lớn lên ở đất Thần Kinh trong một gia đình đông đảo anh chị em mà không một người nào đi theo con đường văn nghệ, ngoài một người anh tỏ ra khuyến khích chị khi nhận thấy cô em mình có biệt tài ca hát. Cũng từ người anh này, người con thứ tư trong gia đình là Hà Thanh đã có dịp làm quen với cây đàn mandoline và guitar từ khi còn nhỏ song song với sự chăm chú theo dõi những chương trình ca nhạc trên đài Phát Thanh Pháp Á, lúc chưa đầy 15 tuổi.

Vào năm 55, chị ghi danh dự thi cuộc Tuyển Lựa Ca Sĩ do Đài Phát Thanh Huế tổ chức và đã oanh liệt đoạt giải nhất. Trong cuộc thi này, cô nữ sinh Trần Thị Lục Hà đã trình bày nhạc phẩm “Tristesse” do Anh Ngọc soạn lời Việt và “Bến Xuân Xanh” của Dương Thiệu Tước trong phần bán kết. Đến phần chung kết, cô đã được toàn thể ban giám khảo chấm đậu với hai nhạc phẩm “Đêm Tàn Bến Ngự “của Dương Thiệu Tước và “ Dòng Sông Xanh”, lời Việt của Phạm Duy. Cũng chính vì rất yêu thích nhạc phẩm này nên cô đã chọn tên Hà Thanh làm tên đi hát sau đó.

Một thời gian sau khi chiếm giải nhất cuộc thi hát, Hà Thanh được mời cộng tác với một số ban nhạc học sinh và thiếu nhi của đài phát thanh Huế trong suốt mấy năm. Qua năm 63, Hà Thanh vào Sài Gòn thu thanh cho tất cả những hãng đĩa nhạc ở đây như Asia, Continental, Việt Nam và Tân Thanh.

Qua sự giới thiệu của Duy Khánh, Hà Thanh đầu tiên thu thanh cho hãng đĩa nhạc Asia va sau đó là những hãng khác như Continemtal, Việt Nam và Tân Thanh. Rất nhiều nhạc phẩm do Hà Thanh đã được thu vào đĩa hát, trong đó có “Nước Non Ngàn Dặm Ra Đi”, “Ai Về Sông Tương”, “Khúc Tình Ca Xứ Huế”, vv.. là những nhạc phẩm gây nhiều chú ý và cũng từ đó giọng hát của cô gái đất Thần Kinh dần dần đã chinh phục được cảm tình của thính giả. Một thời gian ngắn sau, Hà Thanh lại trở về Huế để một năm sau trở lại Sài Gòn tiếp tục thu thanh tiếng hát của mình và liên tiếp cộng tác với những chương trình ca nhạc phát thanh nổi tiếng như “Tiếng Tơ Đồng”, “Tiếng Nhạc Tâm Tình”, “Chương trình Nghiêm Phú Phi”, “Chương Trình Hoàng Lang”, vv...

Năm 70, Hà Thanh lập gia đình với một sĩ quan trong quân đội Việt Nam Cộng Hòa. Đến năm 72 chị ngưng hát vì sanh đứa con gái đầu lòng và duy nhất tên Kim Huyên.

Sau biến cố tháng tư năm 75, Hà Thanh kẹt lại Sài Gòn với con trong khi phu quân chị bị tù cải tạo trong suốt 13 năm. Sau khi ra tù, chồng chị vượt biên sang Mỹ trước khi được chấp thuận cho đoàn tụ theo diện ODP. Nhưng sau khi chung sống chưa đầy 2 năm trên xứ người, hai người đã đi đến đổ vỡ. Hà Thanh ở vậy nuôi con và hiện chỉ chú tâm vào đời sống tâm linh để quên đi quá khứ, quên đi những điều phiền muộn chị đã phải chịu đựng.

Trường Kỳ
2001

HÀ THANH
TIẾNG HÁT CỦA DÒNG SÔNG XANH

Gọi tên hoa súng: LỤC HÀ
Gọi thôn LIỄU HẠ: quê nhà bên sông
Gọi TRẦN KIÊM: họ sắc... không
Gọi HÀ THANH: tiếng hát dòng Hương Giang

Có hai gã Trần Kiêm lang bạt xa quê gặp nhau bên trời Tây cùng nói về một nhân vật. Thi sĩ Kiêm Thêm nói về "mụ O" và tôi nói về "bà Chị" nghệ sĩ của mình là ca sĩ Hà Thanh bằng một mẫu "sơ yếu lý lịch" hợp soạn hòa âm rất chơn chất và... nên thơ như thế đó.
Thuở nhỏ ở làng Liễu Hạ, tôi thường lên mặt hãnh diện khi cuối tuần ngồi quanh cái "Ra-dô" ở làng với bọn nhóc tì trong xóm nghe chương trình ca nhạc của ban Việt Thanh[1] ở đài phát thanh Huế, mà trong đó, Hà Thanh, bà chị họ của tôi, là ca sĩ... hát hay nhất. Nhóm bình luận gia âm nhạc chân đất làng tôi từ sáp nhỏ cho đến người lớn chẳng biết có mang hội chứng "trái ấu" [2] hay không nhưng ai cũng xuýt xoa khen giọng hát Hà Thanh thuở đó là "hay nhứt xứ."
Làng Liễu Hạ và họ Trần nhà tôi -- có lẽ luôn cả Huế -- hầu hết là những rặng thông già kẻ sĩ không lớn kịp với mùa Xuân nghệ sĩ đang lên. Đó là hiện tượng nghịch lý rằng, ai cũng mến mộ giọng hát của Hà Thanh, nhưng lại ái ngại khi một cô nữ sinh xinh đẹp xứ Huế, ái nữ của một gia đình nho phong "êm đềm trướng rủ màn che" trở thành ca sĩ. Nhất là dòng họ Trần Kiêm chúng tôi có bác Trần Kiêm Phổ làm trưởng tộc thì lại càng quan tâm nhiều hơn. Bác "Trợ Phổ", thân phụ của chị Hà Thanh, với dung mạo uy nghi, thường cầm cân nẩy mực cho cả dòng họ, nay lại cho phép chị Hà đi hát công khai trên đài phát thanh, thì quả là một cuộc "đại cách mạng" trong quan niệm truyền thống còn mang nhiều định kiến của đất lề quê thói rất Huế đương thời.
Ngày đó, khu nhà vườn cổ kính ở mé này nhánh sông Hương nối liền với sông An Cựu nắng đục mưa trong; ngó qua mé bên tê sông là trường Pellerin vẫn thường được giới nam nhi Huế ròng và Huế "bậu" -- bắt chước Lan Đình gọi là "Vườn Thúy Hạnh"[2*] -- vì một nhà mà có nhiều hơn cả "ngũ long công chúa", đều mang tên chữ có bộ thảo và rất chi là... tường Đông ong bướm đi về mặc ai: Tố Cần, Hà Thanh, Phương Thảo, Liên Như, Thúy Vy, Bạch Lan, Hoàng Mai.
Đời nghệ sĩ của Hà Thanh bắt đầu từ năm 1953, lần đầu đài Phát Thanh Huế mở một cuộc tuyển lựa ca sĩ với quy mô lớn. Anh Trần Kiêm Tịnh biết cô em gái mình có giọng hát hay quá nên đã dắt em đi thi. Điều kiện ghi danh dự thi là phải từ 15 tuổi trở lên. Ngày đó, Lục Hà, cô nữ sinh áo trắng nón bài thơ Huế mới 14 tuổi, nên phải "kiếm thêm một tuổi trời cho" nữa mới đủ tuổi dự thi và kết quả đứng đầu cuộc thi. Tuy ông cụ thân sinh chị Hà Thanh là người theo Tây học với tinh thần cởi mở phương Tây, nhưng "phương Tây Huế" thuở đó cũng vẫn còn trong mẫu mực nho phong. Nhạc sĩ Ngô Ganh là giám đốc đài phát thanh Huế đương thời, phải dùng uy tín của mình đến nhà năn nỉ, rằng: "Học hành thì đứa nào học chẳng được, nhưng còn cái tài của cháu Hà Thanh là một tài năng độc đáo, có giá trị trong cả nước Việt Nam. Nếu không cho đi hát thì tài năng sẽ bị mai một đi, uổng lắm." Ông cụ nghe lời minh giải hợp lý nên cho đi hát ở đài phát thanh mà thôi, không hát ở phòng trà hay sân khấu. Từ đó, tiếng hát Hà Thanh đã vọng ra xa hơn bên ngoài rào dậu Vườn Thúy Hạnh.
Người ta vừa thưởng thức giọng hát thanh thoát, mượt mà (uyển thanh) như tiếng sông Hương đang lên của Hà Thanh; nhưng đồng thời cũng vừa quan sát nàng ca sĩ xứ Huế đó như một hiện tượng.
Nói về giọng hát thiên phú của Hà Thanh đã có rất nhiều văn nhân, thi sĩ, nhạc sĩ... nhiệt thành khen tặng. Một vị thầy âm nhạc của tôi ở trường Hàm Nghi Huế là nhạc sĩ Văn Giảng (cũng ký tên là Thông Đạt, tác giả Ai Về Sông Tương...) đã cho rằng, Hà Thanh là một ca sĩ tiêu biểu của Huế. Chị có một giọng hát thanh tao, quý phái với mức thể hiện cường độ và trường độ âm thanh vừa vặn, diễn cảm tuyệt vời. Đặc biệt là những luyến láy mềm mại rất có hồn và gợi cảm trong tiếng ca. Luyến láy mà không làm điệu tới mức uốn lượn quanh co thành ra làm dáng trình diễn là nét độc đáo nhất trong tiếng ca Hà Thanh.
Nhân dáng, điệu bộ trình diễn và phong cách sinh hoạt đời thường cũng như trong hội diễn vẫn bị xem là một "đại nghiệp dĩ" của người ca sĩ. Nếu như nói theo Đào Uyển Minh, nhà phê bình nghệ thuật Đài Loan khi nhận định về Quỳnh Dao, thì phong thái của một nghệ sĩ là "sự biểu hiện cụ thể của một chuỗi phản ứng tâm lý có điều kiện khi tài năng thiên phú đối mặt và tương tác với trình độ giáo dục, hoàn cảnh xã hội và xu hướng nghệ thuật của thời đại"[3] thì quan niệm nầy có vẻ sát hợp với Hà Thanh. Chị sinh ra và lớn lên ở Huế. Huế được người đời nhớ nhung và yêu thương không chỉ vì Huế đẹp, Huế thơ mà còn vì Huế là vùng đất của nhiều tai trời ách nước; chịu nhiều oan khiên và đổ vỡ tan tác từ thuở công chúa Huyền Trân đổi mình cho Huế, áo xiêm phiêu bạt về Chiêm quốc. Cho nên, hầu như tất cả nghệ sĩ xứ Huế đều không có sự biểu hiện táo bạo, vỡ bờ, chinh phục để cuốn hút khách thưởng ngoạn qua dáng vẻ bên ngoài. Đấy cũng là cảm nhận của Thu Bồn, một nhà thơ xứ Quảng: "... sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu."
Nhà thơ Nhất Tuấn, tác giả "Chuyện Chúng Mình" vang tiếng một thời, nói về Hà Thanh như sau: "Tôi có dịp gặp Hà Thanh khi làm quản đốc đài Phát Thanh Quân Đội (1968) tại Sài Gòn. Hà Thanh lúc đó hát rất hay và xuất hiện thường xuyên trên các đài VOF, Mẹ Việt Nam, đài Sài Gòn, đài Quân Đội. Hà Thanh càng ngày càng nổi tiếng. So với những ngày còn ở Huế, sự giao thiệp của Hà Thanh có phần bạo dạn hơn đôi chút, nhưng vẫn còn dè dặt và giới hạn lắm. Thời này Hà Thanh hát nhiều bài của Nhất Tuấn do Phạm Duy, Đan Thọ, Hoàng Lan phổ nhạc. Đặc biệt là Hà Thanh hát rất nổi tiếng những nhạc phẩm của Nguyễn Văn Đông và nhạc tiền chiến của Đoàn Chuẩn, Từ Linh. Bài nào Hà Thanh hát lên cững làm người nghe rung động vì khi hát nàng để hết tâm hồn vào lời thơ, ý nhạc của tác giả muốn gởi gắm trong bài. Hà Thanh như 'nhập' vào bài hát để diễn tả, để làm toát lên giọng Huế rất dễ thương."[4]
Tác giả Chuyện Chúng Mình mô tả Hà Thanh: "Dáng người thanh tú, cao cao, nụ cười vui tươi luôn nở trên môi với nét mặt rạng rỡ. Tính nết Hà Thanh nhu mì, hiền dịu, khác biệt trong giới nghệ sĩ."[5]
Và nhà thơ Tôn Nữ Hỷ Khương đã "phong Huế" cho Hà Thanh, rằng:
"Dáng nhỏ nhắn, thanh thoát, dịu hiền, khiêm tốn; tuy tươi mát, thân tình nhưng cũng rất e dè và chừng mực của Hà Thanh là nét tiêu biểu cho con người và phong thái của 'vùng đất khó'... Huế."[6]
Những góc nhìn và cách nhìn có thể khác nhau về một Hà Thanh ca sĩ, nhưng hình ảnh và nhận định về một Hà Thanh hiện thực vẫn là chung nhất. Đó là một Hà Thanh mà về hình tướng cũng như về phong cách sinh hoạt và trình diễn văn nghệ rất tiêu biểu cho "tính Huế" đã ăn sâu trong từng nỗi niềm nhớ Huế: Sâu lắng, nồng nàn, trang trọng, tài hoa.
Chị Hà Thanh sang Mỹ năm 1984. Có những cây cầu đã gãy trong chiến tranh và những mối tình gãy đổ sau cuộc chiến. Trong cảnh "trải qua một cuộc bể dâu", Hà Thanh tìm về với thiền học, thiền định và thiền ca. Những bản nhạc Thiền do Hà Thanh hát hoặc vừa phổ nhạc thơ thiền, vừa ca mang âm hưởng thâm trầm, gợi cảm mà gần gũi của nước "sông An Cựu Nắng đục mưa trong" và sự lắng đọng thấm vào lòng người của hồi chuông Thiên Mụ. Những khi buồn nhất và lắng lòng chiêm nghiệm từng vọng âm suy tưởng từ tâm mình, tôi lại thích nghe thiền ca do Hà Thanh hát. Giọng hát đậm đà còn mang cái gốc thanh âm giọng Huế của chị làm cho người nghe có cảm tưởng như đang nghe những lời tự tình của Huế. Nghe Hà Thanh hát thiền ca, người ta bỗng quên đi sự hiện hữu của thời gian đã làm cho đời phôi pha và quên luôn khoảng cách thời gian làm nên tuổi tác của chị. Một cảm giác thanh tân, tươi mát và lắng đọng đầy ắp lòng người chợt đến, chợt đi hay thấm đượm vào trong cảm xúc.
Khán giả ái mộ Hà Thanh liên tưởng đến nguồn Thiền đang tưới tẩm bản chất nghệ sĩ của chị khi chị xuất hiện gần đây trong các cuộc trình diễn và thu băng gây quỹ từ thiện, cũng như trong các chương trình nhạc hội Asia, Paris by Night với dáng vẻ trẻ trung, tươi mát như cả mấy mươi năm về trước. Trong thế giới ca sĩ trẻ đang lên, Hà Thanh không bị chiếc cầu thế hệ ngăn cách; trái lại, chị đã làm cho khán giả ái mộ cảm động và thưởng thức giọng hát vẫn trong ngần, quý phái của chị trên nẻo về gần "thất thập cổ lai hy."
Hà Thanh có một chỗ đứng riêng trong lịch sử tân nhạc Việt Nam và một vị trí độc sáng trong lòng người yêu nhạc xứ Huế.
Nửa thế kỷ, những dòng sông xanh vẫn luân lưu chảy. Tiếng hát vượt thời gian của Hà Thanh vẫn còn xanh mát như tên chị, như những dòng sông xanh mà muôn đời con nước vẫn đang về, đang tới. Và, nói thêm bằng những nét chấm phá thi vị như một nhà thơ nào đó, "...có một chút gì rất Huế, rất thương... Có một chút gì rất Huế trang đài..." trong tiếng hát Hà Thanh.

Trần Kiêm Đoàn
Natomas, tháng giêng 2007

Chị liên lạc với anh Trần Kiêm Đoàn ở www.trankiemdoan.net thử xem. Tuy em có email của anh TKD nhưng vì chưa được phép nên em không dám tự tiện gởi chị. Nhưng chị vào web của anh ấy thì sẽ có địa chỉ liên lạc.

Phượng Các ơi
Chị lu bu, cac đây mấy hôm moi gọi cho Hà Thanh. Không gặp, để tin nhắn. Hôm qua chị Hà Thanh gọi lại chị và 2 chị em "nấu cháo " điện thoai 1g 30 phút ! Buôn cười là nhiều người nói đến tai Hà Thanh, ông Nhất Tuấn cũng báo cho HT biết về chương trình của chị và Hà Thanh đi tìm chị..muốn chết. Nên khi thấy chị gọi, Hà Thanh mừng lắm. HT cảm ơn chị đã làm cho HT và NVĐ một chương trình rất đặc biệt..
chị HT cuời suốt buổi, rất vui. 2 chị em tíu tít đến 10 g đêm luôn. Mai mốt chị sẽ ghi lại những câu truyện kể của Hà Thanh
bây giờ , bật mí đầu tiên ở đây nè; thuở 15, tam ba là Ba Hà (HT) Ba Hải (anh Hải) Ba Sơn ( TCS) chơi với nhau hồn nhiên như trẻ nhỏ và.viết giấy thề " không đứa nào lập gia đình hết" Cuối cùng Ba Hà phá giới trước. Tờ giấy đó Trịnh Công Sơn giữ
ông Nguyễn Văn Đông thì bảo chị" sao chương trình Hà Thanh- NVĐ, chỉ 24 giờ, tôi nhân mail, phone nhiều lắm, còn chương trình Tản Mạn , giờ này chưa có?" Hì, thì thính giả mê tiếng hát Hà Thanh với giòng nhạc NVĐ mà.Tuy vậy tuần trước nữa, chị gửi cho VN nhật báo ở San jose, bà chủ nhiêm reply " Tỷ tỷ thật tuyệt vời " và số chủ nhật đăng ngay Tản mạn đầu năm với NVĐ.

Có lẽ năm nay, NVĐ sẽ qua đây do Thuý Nga mời. Các năm trước, chưa xin đuợc visa.

Đôi lúc, nghĩ lại, chị thấy cũng ngộ. Chị thì mê y khoa, dân khoa học mà cuối cùng nhảy qua làm truyền thông, văn nghệ văn gừng, một điều mà thuở bé, không bao giờ chị nghĩ tới!

Nữ danh ca Hà Thanh qua đời tại Mỹ
Thứ Sáu, 03/01/2014 11:00
(NLĐO) - Theo tin từ NSƯT Hồng Vân, nữ danh ca gốc Huế - Hà Thanh (sinh năm 1937) đã qua đời vào ngày 1-1-2014 (giờ địa phương) tại TP Boston, tiểu bang Massachusetts - Mỹ, sau thời gian chống chọi với bệnh ung thư máu. Bà hưởng thọ 76 tuổi.
Nữ danh ca Hà Thanh tên thật là Trần Thị Lục Hà, sinh tại Liễu Cốc Hạ, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên - Huế. Hà Thanh là con thứ tư trong một gia đình gia giáo có 10 anh chị em nhưng chỉ có bà đi theo con đường ca hát. Là người theo đạo Phật, từ nhỏ bà theo học Trường Đồng Khánh và hát trong chương trình Tiếng hát Học sinh Quốc học - Đồng Khánh trên Đài Phát thanh Huế.


Nữ ca sĩ Hà Thanh khi còn trẻ


Năm 1955, trong cuộc tuyển lựa ca sĩ do Đài Phát thanh Huế tổ chức, bà đoạt giải nhất khi chỉ mới 16 tuổi, với 6 nhạc phẩm, trong đó có ca khúc Dòng sông xanh. Sau đó, tên bài hát trở thành nghệ danh của bà: Hà Thanh.


Từ trái sang phải là các ca sĩ Anh Ngọc, Mai Hương, Kim Tước, Quỳnh Giao và Hà Thanh chụp năm 1992


NSƯT Hồng Vân xúc động nhắc lại: “Tôi hâm mộ tiếng hát của chị từ lúc còn bé xíu. Năm 1963, trong chuyến vào thăm Sài Gòn, chị đã được các trung tâm đĩa nhạc Continental, Tân Thanh, Sóng Nhạc, Asia, Việt Nam mời thu thanh nhiều nhạc phẩm. Năm 1965, chị Hà Thanh chính thức gia nhập làng ca nhạc ở Sài Gòn. Chị trở thành một trong những giọng ca hàng đầu của Sài Gòn khi đó".
Theo nữ nghệ sĩ này, vào giữa thập niên 1960, tiếng hát Hà Thanh thường xuyên hiện diện trên các Đài Phát thanh Sài Gòn, Tự Do… và tham gia các chương trình đại nhạc hội... Trong giới văn nghệ Sài Gòn trước 1975, có nhiều người yêu thích tiếng hát của Hà Thanh. Các ca khúc tiền chiến như: Trương Chi, Bến Xuân, Thiên Thai... được bà trình bày rất ngọt và làm say đắm lòng người nghe.
"Năm 1984, chị cùng con gái sang định cư tại miền Đông nước Mỹ. Tôi sang Mỹ cách đây không lâu, có đến thăm chị. Tại Mỹ, chị không trình diễn thường xuyên, thỉnh thoảng có tham gia thu âm một số CD. Hay tin chị mất lúc tôi đang ở Cao Lãnh biểu diễn, buồn vô cùng. Vĩnh biệt một tiếng hát mãi mãi sống trong lòng người yêu âm nhạc Việt Nam, tiếng hát mà với tôi như suối chảy mây trôi, quyện vào không gian những vết tình da diết” - NSƯT Hồng Vân xúc động.
Nữ danh ca Hà Thanh qua đời tại Mỹ


CD âm nhạc vang bóng một thời của nữ danh ca Hà Thanh

Ca sĩ Lan Ngọc cho biết tên tuổi của nữ danh ca Hà Thanh gắn liền với rất nhiều ca khúc bất hủ: Tiếng xưa, Đêm tàn Bến Ngự, Suối mơ, Bến xuân, Đêm đông, Hoa xuân, Em đến thăm anh một chiều mưa, Từ Đàm quê hương tôi, Khúc tình ca xứ Huế, Ai lên xứ hoa đào và Tà áo tím… Những năm cuối đời, bà chủ yếu hát nhạc Phật giáo, đã phát hành nhiều đĩa nhạc, đặc biệt là đĩa Phật ca Nhành dương cứu khổ được cộng đồng người Việt ở Mỹ đón nhận.


Ca sĩ Hà Thanh lúc về già


NSND Kim Cương tâm sự: “Cứ mỗi lần nghe ca khúc Sắc hoa màu nhớ của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông, tôi lại bâng khuâng nhớ về giọng hát Hà Thanh. Tiếng hát của những hoài niệm và nhớ mong. Những năm cuối đời, chị Hà Thành luôn tạm trú ở chùa do ni sư Chơn Đạo trụ trì. Tôi cho rằng nữ danh ca này có chất giọng thiên phú, chị hát rất thoải mái, không cầu kỳ, không cường điệu, gò bó mà cuốn hút đến lạ kỳ”.

Bài-ảnh: Thanh Hiệp
Nguồn: Người Lao Động

Hà Thanh,
đoá Hương Ca xanh ngát

Trịnh Thanh Thủy

Tin cô từ trần lan ra ngày một xa. Ngày đầu năm mới, sự ra đi của nữ danh ca Hà Thanh như một làn gió thoảng với thế hệ những người không biết đến giọng hát cô. Tuy nhiên với các thính giả mến mộ, nó như một cơn mưa tuyết, bông nõn, rơi nhẹ, nhưng thấm lạnh từ từ.
Báo chí và giới truyền thông trong và ngoài nước đều nhắc nhở tới cô như một mất mát lớn của làng ca nhạc. Những người đã từng tiếp xúc, làm việc và sinh hoạt chung với cô đều chia sẻ những cảm xúc chân thật vừa thương yêu vừa mến phục lại có phần kính ngưỡng. Tiếng hát của cô từng được khen tặng như tiếng hót một con oanh ca hàng đầu xứ Huế hay tiếng hát vượt thời gian trong một CD của Paris By Night mấy năm gần đây.

Với tôi, chỉ qua một lần tiếp xúc, tôi thấy cô như một đóa hoa xanh ngát hương thơm.




Tôi gặp cô trong một lần cô bay về Cali để hát thiện nguyện cho một buổi lễ Phật Đản được tổ chức rất lớn ở Orange County cách đây vài năm. Cô đến nhà chúng tôi trò chuyện và đàn hát rất tương đắc. Nhìn cô ôm đàn say sưa hát, tôi thấy âm nhạc hình như trổ nốt đen, trắng trong máu, trong tim cô. Cô hát tự nhiên, nhẹ nhàng và thanh thoát hệt như dáng dấp và con người. Tôi rất thích lối luyến láy của cô và phải thú nhận một điều, tôi học và cũng bắt chước lối luyến láy của cô khi hát. Cô và chúng tôi hát Đạo Ca. Chúng tôi tập bài "Chân Nguyên", một bài hát mà cô hát rất đạt và hay của Trực Tâm. (Vài ngày sau tôi có gặp tác giả và cùng cô trò chuyện ở chùa TQ do ni sư Chơn Đạo trụ trì). Cô dạy tôi hát hai ba bài Đạo Ca do cô sáng tác. Những ca từ trong sáng, âm điệu nhẹ nhàng, lưu chảy, nói về Phật Đạo và hình ảnh ngoan hiền của người con gái đi lễ chùa.

Ngày hôm sau chúng tôi cùng cô dự lễ Phật Đản và cô lên sân khấu hát. (Tôi cũng gặp ca sĩ Phương Dung ở đây). Cô mặc một chiếc áo dài có vẽ hoa sen. Cô dịu dàng, thanh thoát, trang nhã và trẻ hơn bao giờ. Cô hát Đạo ca đẹp và cao quý như cô sinh ra để hát Đạo ca vậy. Ca từ phát huy lễ nghĩa của con người để tu thân, âm nhạc phả vào không gian cái khí thiêng của cỏ cây vạn vật. Giọng hát từ đáy lòng của cô như gió chuyên chở làn hương ca vô tận của đạo đức đến khắp phương trời.

Những năm sau 1984, cô bắt đầu bước vào Đạo Ca như một lẽ tự nhiên của người con Phật. Tôi không ngạc nhiên khi sự nghiệp ca hát của cô nghiêng về khúc rẽ đó vì tôi cũng cảm nhận được niềm hạnh phúc khi mình hát Phật ca. Kinh Phật rất khó học và hiểu. Nó khó với tôi không những vì ý nghĩa thâm sâu mà còn gây trắc trở lớn vì ngôn từ Việt pha Hán, Phạn, thành ra rất khó nhớ. Tuy nhiên âm nhạc mang âm điệu, ca từ lập đi lập lại, sự sắp xếp cung bậc cao thấp, luyến láy, khiến óc con người dễ cảm nhận và nhớ nhanh hơn. Giọng hát Hà Thanh rất riêng, không lẫn vào đâu được, trong và cao nên cô có thể bay bổng ở những nốt cao và đáp xuống dễ dàng ở những nốt thấp trong âm vực một bài hát. Do đó cô hát Đạo Ca thật hợp và tuyệt. Một người bạn bảo tôi, giọng cô "sang, quí phái", tôi không ngờ cái chất "noble" nó cũng đọng được trong giọng hát. Phải chăng giọng hát và con người thường đi đôi với nhau? Hay là nét thanh tân, khuê các của đất thành nội cổ kính đã ấp ủ, nuôi nấng người nữ sinh Đồng Khánh để hun đúc, làm nên một giọng ca vương giả đất Thần Kinh.

Trong lần tiếp xúc với nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông ở Việt Nam, tôi có đàm đạo với chú về âm vực và ca từ của những sáng tác chú đã viết trong những thập niên trước 1975. Chú nói Thái Thanh có âm vực tốt, hát được những bài có nốt cao như "Mấy dặm sơn khê" của chú rất tuyệt vời. Hà Thanh cũng vậy, Cô hát dễ dàng những bài hát có âm vực rộng của chú viết. Nhìn chú trân trọng lấy chiếc máy hát cũ mở cho tôi nghe những ca khúc Hà Thanh hát nhạc xưa của chú, tôi biết chú trân quí Hà Thanh biết dường nào. Tuy không còn gặp lại cô sau ngày cô qua Mỹ, nhưng chú vẫn dõi theo âm ba tiếng hát ngọt ngào của con hoạ mi xứ Huế.

Nhìn lại những bông hoa tinh thần tuyệt sắc là những bài Phật ca mà Hà Thanh đã hát, tôi thấy được cô hát Thiền Ca rất nhiều. Ngoài những CD như : Ngát hương đàm - Phật Ca, Duy Cường hòa âm (1999) và Nhành dương cứu khổ - Phật Ca, Trầm Tử Thiêng hòa âm(2003) còn rất nhiều bài hát được lưu hành trên các website Phật giáo, you tube, hay những trang nhà cá nhân . Tôi thích nhất là bài "Chân Nguyên", còn những bài rất xuấc sắc khác mà khi cô hát tôi cảm được chất thiền lưu chảy trong người cô như "Thích Ca Mâu Ni Phật", "Lạy Phật chứng tri lòng con", "Kết hoa dâng cúng Phật đài"...v..v..

Hôm nay cô đã thanh thản đi về nơi tít tắp Chân Nguyên nào đó không còn những phiền muộn, đau đớn của kiếp người nhưng tiếng hát cô vẫn hoài vang vọng. Tôi có nghe về một thứ hương hoa thơm ngược gió của những người đức hạnh. Tôi không dám xét đoán hay đưa đến một kết luận vội vã nào về cô. Nhưng tôi biết chắc đoá hoa hương sắc Hà Thanh mãi thơm, mãi xanh ngát trong lòng những người mến mộ.


Trịnh Thanh Thủy
Nhạc Phẩm "Chân Nguyên", tác giả Trực Tâm, Hà Thanh trình bày
www.youtube.com/watch?v=o1P8BQ0_oMc