Lai lịch của bài thơ
LÁ DIÊU BÔNG của nhà thơ Hoàng Cầm
Đào Hùng
Tình Yêu Đầu Tiên
Bài thơ “Lá Diêu Bông” tôi viết về một câu chuyện có thật, câu chuyện về mối tình đầu tiên trong đời tôi.
Vào một đêm năm 1959, khỏang 3 giờ sáng, tôi chợt tỉnh giấc rồi thao thức không ngủ lại được . Căn nhà ở phố Lý Quốc Sư nằm sâu phía trong, lại thêm thuở ấy ban đêm không có tiếng xe tiếng còi ầm ỉ như bây giờ, nên đêm khuya càng thêm thanh vắng. Chợt tôi thấy loé trong đầu văng vẳng mấy câu thơ do một người đàn bà đọc bằng giọng lanh lảnh:
Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng…
Tôi lấy ngay cây bút chì và tập giấy luôn để sẵn trên đầu giường ghi lại. Rồi từng mẫu ký ức cứ hiện lên trong đầu tôi, hình ảnh người đàn bà, người Chị năm xưa cứ rõ nét dần để đi hết trọn bài thơ.
Tôi nhớ đâu hồi lên bốn tuổi, cha mẹ tôi từ làng quê chuyển lên sống ở một phố nhỏ dọc đường quốc lộ. Gọi là phố nhưng thực ra chỉ có khoảng 14, 15 ngôi nhà dựng dọc hai bên đường, cách thị xã Bắc Giang chừng sáu cây số. Nhà tôi quay về hướng tây, phía trước là đường cái, sau nhà có một mảnh vườn nhỏ có hàng rào dâm bụt, tiếp đấy là đường xe lửa. Người trong phố làm các nghề thợ may, cắt tóc. Cha tôi có tủ thuốc bắc và gánh hàng xén của mẹ.
Tôi lên năm, cha tôi đã cho tôi đến trưòng, cách nhà chừng hai cây số. Nhưng đi học xa, dọc đường hay bị bọn trẻ chăn trâu bắt nạt, vì vậy ông gửi tôi lên tỉnh học. Lên sáu tôi đã đọc thông viết thạo, lại thêm võ vẽ chữ Pháp, nên đưọc nhận vào trường công ở thị xã Bắc Giang. Tôi được gửi ở nhà thầy ký ga Núi Tiết. Mỗi chiều thứ bảy, tôi đi thẳng từ trường ra sân ga lấy vé, đi tàu mất 10 phút là về đến ga gần nhà. Thuở ấy đi tàu dễ dàng nên trẻ con đi một mình cũng không sợ. Cuộc đời của một thằng bé cứ lặng lẽ trôi nếu không có một biến đổi về mặt tình cảm mà dấu ấn của nó sẽ để lại trong lòng tôi nhiều cảm nghĩ đến tận sau này.
Năm đó tôi lên 10, đã học đến lớp ba. Một buổi chiều thứ bảy, tôi về nhà như thường lệ. Đang dừng lại ngoài sân nhìn vào trong nhà, tôi thấy có một người đàn bà đang cúi xuống bồ hàng xén của mẹ tôi chọn mua một cái gì đó. Chị mặc chiếc áo phin trắng, ngoài có chiếc gilê màu thẩm. Khi đó nắng xiên khoai dọi vào nhà, lúc chị ngửng đầu lên thì cả khuôn mặt chị được ráng vàng chiếu sáng, tôi thấy bừng lên một khuôn mặt khiến tôi choáng váng cả người. Không hiểu cái máu đa tình có từ bao giờ, mà chỉ mới lên chín lên mười. tôi đã bị khuôn mặt đó làm cho tôi ngơ ngẩn suốt buổi chiều. Mua hàng xong chị ra về, khi đi ngang qua tôi trông theo, thì biết chị là người hàng xóm, ở ngôi nhà ngay bên kia đường hơi xế cửa nhà tôi. Hỏi mẹ thì biết gia dinh nhà đó mới dọn về, có ba mẹ con, chị là con gái lớn, còn một cậu em trai nhỏ. Thảo nào tuần trước tôi về chưa gặp. Tên chị là Vinh. Cả ngày chủ nhật hôm sau, tôi cứ ngong ngóng nhìn sang nhà đàng trước, chờ xem chị có xuất hiện không. Đến sáng thứ hai tôi lại quay trở về thị xã.
Về đến Bắc Giang, tôi làm một bài thơ gửi chị, theo thể lục bát. Hồi đó tuy chưa học niêm luật, nhưng tôi đã biết làm thơ lục bát. Nguyên tôi trọ học ở nhà ông ký ga, buổi tối nhà chủ thường tập trung các bà, các chị đến làm hàng xáo. Buổi tối khoảng 9 giờ học xong, trước khi đi ngủ, các bà, các chị thường gọi tôi xuống nhà dưới đọc truyện cho mọi người nghe, trong khi họ đang giần sàng thóc gạo. Mỗi tối tôi đọc chừng một tiếng đồng rồi đi ngủ, các bà thường thù lao, khi thì bát chè, khi thì phong kẹo. Nhưng cũng nhờ vậy mà tôi được đọc hết mọi truyện thơ dân gian, từ Phạm Công Cúc Hoa, đến Nhị Dộ Mai, rồi Hoàng Trừu…Tôi có giọng tốt, lại biết ngâm nga, nên được các bà tín nhiệm, và cũng vì vậy mà thơ lục bát cứ ngấm vào người tôi, không cần học cũng biết cách gieo vần.
Tôi chép bài thơ vào tờ giấy học sinh. Trang đầu chép bốn câu có vẽ hoa bướm, trang sau chép nối bài . Tôi không còn nhớ bài thơ tình đầu tiên đó viết những gì. Chỉ nhớ là tôi nắn nót viết lên đầu trang giấy dòng chữ “Em gửi chị Vinh của em”. Tôi bỏ thơ vào phong bì, chờ hôm về nhà, tìm gặp chi trao tận tay nói “Em gứi chị cái náy”. Chị không mở ra xem, chỉ mỉm cười hơi bí mật rồi bỏ vào túi, không nói gì. Sau đó chị không nhắc đến bài thơ đó và tôi cũng không hỏi lại.
Từ đấy tôi không chỉ về nhà chiều thứ bảy mà ngày thứ năm được nghỉ tôi về cả chiều thứ tư. Mục đích là để được gặp chị.. Ngày nghỉ, hễ thấy chị đi dâu thì tôi đi theo đấy, đôi khi chị thấy tôi đi theo thì đưa tay dắt. Mỗi khi chị ôm chiếu ra sông giặt, tôi lại lẽo đẽo đi theo, ngồi trên bờ nhìn chị cúi khom mình giặt chiếu ven sông. Tình yêu tôi dành cho chị chỉ có thế, nhưng nó cứ đeo đẳng tôi hết năm này sang năm khác. Tôi càng lớn thì tình yêu đó càng thêm đầm thắm, nhưng tôi chưa biết làm thế nào để bày tỏ mối tình của mình.
Năm tôi lên 12 tuổi, những đêm sáng trăng, chị Vinh thường tập họp trẻ em từ 10 đến 15 tuổi cả trai lẫn gái, tụ tập trên bãi cỏ sau ga để tập hát. Chị Vinh có giọng ca tôt, thường cùng vài chị trong xóm hát Quan họ. Chúng tôi được chị dạy hát đủ loại dân ca như Trống quân, Cò lả…Môi khi đứng hát, tôi thường chen vào đứng cạnh chị, có khi tôi đứng trước chị, đầu tôi vứa đúng ngang tầm ngực chị. Có khi chị ôm lấy vai tôi, tôi hơi ngả đầu vào người chị, chị khe khẽ vuốt cổ xoa lên hai vai tôi. Tôi có một cảm giác là lạ, đó là những giây phút say sưa nhất của tôi. Những đêm tháng chín tháng mười, trởi hơi se lạnh, đứng dưới gốc cây trên bãi cỏ, tôi được hơi ấm từ chị truyền sang. Hình như chị cũng cảm thấy sư ham muốn của tôi. Mặc dù lúc đó tôi còn bé, nhưng là một cậu bé khôi ngô tuấn tú, lại có đi học, khác hhẳn với những đứa trẻ khác trong xóm. Được chị ôm trong lòng, nhưng tôi chưa bao giờ dám chủ động ôm người chị.
Lần ấy trong dịp lễ Noel, tôi được nghỉ mấy ngày. Đang đứng ở sân, tôi chợt thấy chị Vinh bỏ cửa hàng đi ra cánh đồng. Tôi vội đi theo. Thấy chị rẽ xuống ruộng, bới các bụi cây ven bờ ruộng. Tôi cũng nhảy xuống theo, không biết chị có nhìn thây tôi hay không. Chợt chị ngẩng lên hỏi:” Sao mày cứ theo tao lẵng nhẵng thế này nhỉ?”. Tôi không trả lời, nhưng thấy sung sướng vì đã được chị chú ý tới. Rồi chị tiẹp tục cúi xuống tìm, cuối cùng bước lên trên môt cái gò nhỏ có nhiều bụi cây dại. Tôi hỏi chị tìm cái gì. Chị dừng lại thẳng người lên, nhìn vào mắt tôi :” Chị tìm cái lá…” ( Tôi không nhớ là chị gọi cái lá gì nữa). Rồi chị tiếp lời:” Đúa nào tìm được ta gọi làm chồng…” Nghe câu nói đó, tôi cảm thấy sung sướng vô cùng, người nóng ran lên. Tôi nghĩ đó là một cái lá gì kỳ diệu lắm, có thể dùng làm thuôc, hoặc dùng đắp lên mặt như các cô gái hồi đó thường làm.
Tôi cảm thấy giữa chị và tôi có một tình yêu mãnh liệt. Mà tình yêu đó giống như tình yêu tôi dành cho mẹ. Tôi không có chị gái, vì vậy đây là lần đầu tiên tôi cảm thấy một tình yêu đối với người chị.
Hai mươi lăm năm sau, câu chuyện đi tìm lá của chị Vinh hiện lại trong bài thơ mà tôi đặt cho cái tên là “Lá Diêu Bông”.
Chị thơ thẩn đi tìm
Đồng chiều
cuống rạ
Chị bảo
“Đứa nào tìm được lá Diêu Bông
Từ nay ta gọi là chồng…Một tuần sau, khi tôi từ trên tỉnh trở về, nhìn sang trước cửa nhà đóng im ỉm. Tôi vội hỏi mẹ nhà đó đi đâu rồi. Mẹ tôi trả lời, trong giọng nói như có nước mắt:” Nó đi lấy chồng rồi con ạ.” Tôi òa lên khóc, gục đầu vào lòng mẹ. Không biết mẹ tôi có biết mối tình của tôi đối với chị Vinh không, mà sao mẹ lại nói bằng giọng nghẹn ngào? Khi đó cha tôi vừa về, tôi vội lau nước mắt, không dám để cho cha nhìn thấy. Về sau mẹ kể cho tôi biết có một ông Quản khố xanh đi qua đây, trông thấy chị đã mê vì nhan sắc. Chị bằng lòng làm lẽ, ông Quản đưa cả mấy mẹ con về Phủ Lý quê ông. Từ đấy tôi không gặp chị nữa.
Nhưng câu chuyện chưa kết thúc ở đấy. Năm đó tôi đã 17 tuổi, vừa đỗ tú tài xong, đang sống ở Hà Nội. Nhân ngây nghỉ, có một người bạn ở Sen Hồ có người anh cưới vợ, đã rũ tôi về nhà chơi, luôn tiện ăn cỗ cưới. Cỗ bàn xong, chiều hôm đó tôi ra dạo phố Sen Hồ chờ tàu về Bắc Giang. Lúc đó tôi đã viết báo nên cũng có tiền. Tôi mặc bộ complet, thắt ca vạt, đầu đội mũ phớt ra dáng người dân chốn thị thành. Đang thả bộ đi dọc phố, chợt nghe có tiếng gọi: ”Cậu Việt ơi!” nghe giọng quen quen, tôi nhìn sang bên kia đường, thì thấy chi Vinh đang ngồi bên một cái tủ bày bánh kẹo, cạnh một cái chõng bán nước chè. Tôi bước sang đường, chị Vinh mừng rỡ chạy ra, đạt hai tay lên vai tôi rồi kéo vào nhà nói chuyện.
Bà mẹ đã già nhưng còn nhớ tôi, hỏi thăm cha mẹ tôi. Một lát sau bà bảo có việc phải đi vào làng, tối có thể không về, cậu cứ ở lại xơi cơm. Cậu em đã lớn cũng theo mẹ đi. Hình như cả hai đều biết giữa tôi và chị Vinh cỏn có nhiều đièu muốn nói với nhau. Chị kéo tôi ngồi xuống chõng, chị ngồi cạnh ôm ngang lưng tôi. Tôi nhẹ nhàng khẽ gỡ tay chị ra. Chị kể cho tôi biết tình cảnh của chị sau khi lấy chồng. Chị lấy ông Quản dã có một mặt con. mấy mẹ con chị về Phủ Lý cũng vẩn tiếp tục buôn bán làm ăn. Nhưng dần dần ông Quản ruồng bỏ chị đi theo ngưới khác.Cuối cùng ông đã đuổi mấy mẹ con đi. Gia đình chị không muốn trở về chốn cũ, nên đưa nhau về Sen Hồ.
Tôi ái ngại nhìn chị. Lúc này trong tôi không còn cái tình yêu say mê của thời thơ ấu. Tôi cảm thấy thương cho một con ngưới tiều tụy, nhan sắc đã tàn phai. Bảy tám năm đã trôi qua, nhưng hình ảnh của chị năm tôi lên10 vẫn còn đọng mãi trong tôi.
Ngày cưới chị
Em tìm thấy lá
Chị cười xe chỉ ấm trôn kimVà cảm giác khi đánh mất chị như vẫn còn đi suốt đời thơ tôi
Từ thuở ấy
Em cầm chiếc lá
đi đầu non cuối bể
Gió quê vi vút gọi
Diêu Bông hời!http://groups.msn.com/VIETTHO/ladieubong.msnw