Vườn rau Việt Nam trong lòng nước Mỹ

Lê Kim Anh

Nếu ai có dịp ghé thăm thành phố Houston người ta sẽ bắt gặp chợ chồm hổm như ở quê nhà, chợ chỉ họp trên đường dẫn vào nhà thờ La Vang vào mỗi buổi sáng Chúa nhật, khách mua hàng là những người đi lễ ngày Chúa Nhật. Khi xong lễ, trước khi trở về nhà ghé chợ chồm hổm mua mấy bó rau. Ở đây có bán nhiều loại rau như rau muống, rau dền, rau mồng tơi, rau đay, cải bẹ xanh, rau diếp v.v. có cả cà chua, cà pháo, khổ qua, mướp hương, bầu, bí ngô, bí đao v.v. những loại hành lá chợ Mỹ bán đầy dẫy thế mà ở đây cũng có mặt, còn rau thơm như ngò, húng cây, húng nhũi (lủi), húng quế... những món hàng này là của các cụ bà trồng được ở vườn nhà đem ra đây bán.
Đó là lý do mà các nhà nghiên cứu Christopher Airriess và David Clawson trong một bản nghiên cứu năm 1994 về cộng đồng Việt Nam nói rằng: "Người Việt Nam hơn bất cứ một dân tộc nào khác đã tìm cách tái tạo tại nơi định cư mới của mình một khung cảnh quê hương sắc thái mới, trong đó cây cỏ đóng vai trò quan trọng. Họ mang theo những giống cây từ Việt Nam hoặc cố gắng tìm kiếm tại Tây Bán Cầu những cây cùng loại mà họ đã quen thuộc ở cố hương hoặc rộng hơn nữa là khắp vùng Đông Nam Á ".

Cái thứ rau thuộc loại rau thông dụng nhất của dân Việt Nam là rau muống nên dù khó khăn đến đâu thì cuối cùng vẫn phải có mặt trên đất Mỹ. Ngoài ra những loại rau không thông dụng nhưng người Việt Nam vẫn cố gắng bằng nhiều cách để đem từ quê hương Việt Nam qua trồng giữa lòng quê hương mới, để cho dường như quê hương cũ và quê hương mới được xích lại gần nhau hơn nên ta có cảm tưởng như cũ mới không còn bao nhiêu xa cách.

Những giống rau mồng tơi, rau lang, rau đay, bầu, bí mướp hương, mướp đắng (mà người miền Nam quen gọi là khổ qua), bạc hà, giá, đậu bắp là những phụ phẩm không thể thiếu của nồi canh chua nấu với cá (canh chua cá bông lau) hay canh chua tôm, loại canh này là nấu theo kiểu miền Nam . Ta chỉ cần một khoảng đất nhỏ trong vườn có nước luôn ẩm ướt hay trồng ngay trong chậu cũng đã đủ để trồng được một vài thứ rau phụ phẩm vừa kể. Tôi dám đoán một cách không sợ sai lầm nhiều là trong số 100 độc giả đọc bài này ít nhất cũng hai ba chục quý vị có trồng những cây ấy trong vườn nhà hay trong chậu.

Một người bạn tôi kể lại rằng hồi năm 1983 tức là cách 8 năm kể từ ngày mất nước, ông bạn tôi định cư tại một thành phố nhỏ gần Miami Florida tại thành phố nhỏ bé đó ông đã ngạc nhiên thấy một quán ăn đề tên PHO ( Chữ Phở mà không bỏ dấu), ông bước vào kêu một tô phở, cô hầu bàn gốc Cuba bưng ra một tô phở trên mặt tô phở chỉ thấy lưa thưa những cọng hành lá thái nhỏ, Ông muốn hỏi nhà hàng có rau quế hay ngò gai húng cây hay không, nhưng chưa biết hỏi cách nào thì chủ quán là một người đàn ông Mỹ vui vẻ ra chào, theo sau là một phụ nữ Việt nam nhỏ nhắn, bà tự giới thiệu là vợ ông chủ, bước tới gần đon đả đón chào và nói: "Chào ông, thấy ông có vẻ là người đồng hương nên tôi đem rau thơm ra , rau này trồng tại nhà đấy ông ạ. Ở đây khó mua được rau thơm này lắm, với lại khách của quán chúng tôi phần đông là người Mỹ và người gốc Cuba họ không quen dùng rau thơm như người mình". Ông bạn tôi kể lại chuyện này với niềm hãnh diện vì lần đầu tiên được ăn phở với rau thơm húng quế.

Cũng thời gian này tôi tới định cư tại thành phố Houston . Ngày ấy tại Houston và các vùng phụ cận toàn thể dân Việt định cư cũng chỉ được vài chục ngàn người, nhưng ở rải rác (chứ không quây quần vào một khu nhu South West Houston mà hiện nay người ta quen gọi là khu Bellaire). Tôi lang thang đến khu thương mại downtown Houston thấy có một quán phở, tôi tò mò vào ăn thử xem hương vị thế nào mà chủ quán đề là Phở Bắc chính gốc. Cạnh bàn tôi có mấy người cảnh sát Mỹ da trắng có da mầu cũng có luôn đang vui vẻ cười cười nói nói, trong khi tay thì vặt rau thơm loại húng quế bỏ vào tô phở nóng hơi bốc lên nghi ngút để trên bàn trước mặt một cách thành thạo, như vậy là những dân tộc khác ít nhiều cũng đã biết thưởng thức và quen mùi vị rau thơm của Việt Nam rồi.

Món ăn Việt Nam mà ai trong chúng ta cũng đã từng biết đó là món gỏi cuốn rất được nhiều người Mỹ ưa thích, món này chủ yếu là rau cuốn với bún và mấy lát thịt với tôm luộc lột vỏ cuốn với bánh tráng mỏng, khi ăn thì chấm với nước tương biến chế đặc biệt.

Nói đến các loại rau thơm là là nói đến nhu cầu thường xuyên trong cộng đồng người Việt và đã được cung ứng bởi một số nhà canh tác chuyên môn vượt trên phạm vi các mảnh vườn gia đình. Tại Houston có các nông trại trồng rau cung cấp cho các siêu thị lớn, Về mùa đông giá lạnh, các nông trại này làm nhà kính (green house) cho những cây rau không bị khí lạnh đông đá huỷ hoại, chẳng những thế nhà vườn còn sưởi ấm cho cây rau bằng máy sưởi để nhiệt độ ấm cho cây tươi tốt và phát triển bình thường. Ðối với các hàng ăn, rau muống có thể có hay không có, còn nhu cầu rau thơm thì bắt buộc hàng ngày phải có.

Chúng ta thấy hiện nay con đường nhập cư của rau thơm dễ dàng hơn rau muống, nó phát triển theo chiến thuật vết dầu loang nên trong 100 nhà người Việt ít lắm cũng tới 90 nhà trồng một vài loại rau thơm. Nếu ta để tâm tìm hiểu sự xâm nhập của nhiều loại rau thơm Việt Nam thì được biết nó rất nhanh chóng đến nỗi hầu hết nó chưa có tên tiếng Anh, hay nếu có người đã đặt tên thì cũng chưa ai biết mấy, thí dụ "Sả" có tên "lemongrass" vì bên Tây phương từ lâu đã dùng nó trong ngành hóa học hay dược phẩm hoặc mỹ phẩm. Loại cây "Sả" (lemongrass) này không phải do người Việt Nam cho du nhập vào Hoa Kỳ mà có thể là di dân khác như Ấn Ðộ hay một dân tộc Á Châu như Đại Hàn hay Nhật bản đã đem vào trước khi ở Mỹ có những tiệm bún bò Huế của người Việt Nam.

Nhiều loại rau thơm mà Mỹ chưa có tên, nếu nói tới thì chỉ có thể kêu chung môt tiếng là "một loại lá dùng làm gia vị". Như húng có tên là basil, bạc hà là mint. Chỉ có những nhà thực vật học mới biết rõ chủng loại của nó và kêu tên khoa học như Ocimum basilium, Pycnanthemum. Thế nhưng húng cây, húng nhũi (hay lũi), húng quế, húng ... chó thì nói ra Mỹ không tài nào hiểu nổi! Quý vị biết rau dấp cá, rau răm người ta gọi là gì không? Họ gọi là "fish leaf " "Vietnamese coriander" gọi thế cho vui thôi chứ chưa được nhìn nhận.

Hiện nay ta thấy đủ mọi thứ rau mà ở Việt Nam ta thường dùng đều có mặt trên đất Mỹ. Ta có thể tìm được ngò gai, rau càng cua, rau ngổ (còn gọi là rau om), bạc hà, tía tô, kinh giới, rau má, thìa là (món chả cá Hà Nội hay Thăng Long bắt buộc phải có). Nếu làm món gỏi cá sống theo kiểu người Bắc ta cần lá đinh lăng, tưởng ở Mỹ không có thế mà bây giờ ta cũng có thể tìm được thế mới thật tài tình chứ.

Một loại lá "mơ lông" gọi theo tiếng miền Bắc thì thanh tao, nhưng kêu theo tiếng miền Nam thì là lá "thúi địt" nghe chẳng thanh tao chút nào, nó mọc thật dễ dàng và rất tươi tốt làm cho dân ghiền thịt chó phải than thở rằng nó thật vô dụng ở cái xứ Mỹ này, nhưng may quá có thể thay thế chó bằng dê. Không tin xin mời quý vị mỗi năm hai lần đến Hội Chợ của Giáo xứ La Vang Houston tổ chức: Hội chợ Xuân Yêu Thương vào mỗi dịp đầu Xuân, và Hội chợ Hạ Yêu Thương vào mỗi Mùa hè khi các sinh viên, học sinh vừa bắt đầu kỳ nghỉ hè ba tháng; quý vị sẽ được thưởng thức các món dựa mận, món dồi dê và cả tiết canh dê nữa, các món này ăn có lá mơ lông nữa thì ngon tuyệt vời, chẳng thua gì "cây còn" chính cống. Nhiều người dự hội chợ chủ yếu là đến thưởng thức món thịt dê ăn với lá mơ lông. Hội chợ ba ngày mà nhiều người ngày nào cũng có mặt, hỏi ra mới biết chính món "thịt dê ăn với lá mơ lông" mà làm người ta phải mê đến thế đấy !

"Sống trên đời ăn miếng dồi dê
Hỏi xem người đã đê mê cỡ nào?

Bên cạnh những nhu cầu dùng các loại rau hàng ngày, đồng hương Việt Nam chúng ta còn có một sở thích cao hơn nữa đó là việc trồng trọt, vừa có lợi vì trong vườn có những loại rau ăn được khi cần chỉ việc ra hái vào rửa sạch là dùng được, vừa thú vị và hãnh diện vì mình đang trồng được những loại rau hữu dụng của quê hương Việt Nam. Loại cây thảo mộc như cây cà pháo hay cà chén, Mỹ gọi là eggplant, cũng chỉ có mặt khi người Việt định cư mang giống vào.

Loại cây lớn hơn như bưởi Biên Hoà, mít tố nữ, mít dai, mận Mỹ Tho, tầm ruộc, vú sữa, dâu da (miền Nam ). Hồng bì (miền Bắc), trái gấc (dùng để nấu xôi). Những cây vừa kể trên cũng đã có mặt tại Mỹ, nhưng chỉ có một số tiểu bang khí hậu ôn hoà thì cây sống được, chỗ nào quá lạnh thì cây không sống nổi. nên mặc dầu có người đã cố gắng đem giống từ Việt Nam qua Mỹ trồng để có được tính cách quê hương nơi mình định cư. Như vậy đến nay gần như phần nhiều các loại cây nhỏ, lớn ở Việt Nam đã được đồng hương chúng ta đem từ VN qua trồng tại Hoa Kỳ. Nhưng một vài loại chưa có hoặc sẽ không bao giờ có mặt ở Hoa Kỳ được như dừa, sầu riêng, cóc, lý do vì khó mang giống đi hoặc gặp những phiền toái phức tạp nếu trồng những loại cây tại xứ Mỹ này.

Bộ Nông Nghiệp Hoa Kỳ đã từ lâu rất chú ý đến những chủng loại thực vật mà người Việt Nam đem đến. Một dự án nghiên cứu do trường đại học Georgia thực hiện cho bộ Nông Nghiệp, khởi sự năm 2001 và còn đang tiếp tục, nói rằng Quốc Hội Liên Bang khóa 101 đã cho phép sử dụng tài nguyên vào việc tìm hiểu, bảo toàn và trợ giúp sự phát triển phong phú của hệ thực vật Hoa Kỳ, đặc biệt hướng đến một trong những cộng đồng di dân mới là người Việt Nam.

Mục tiêu trên được giải thích dự án là ta phải làm cách nào để các thế hệ tiếp nối có khả năng gìn giữ và bảo tồn tất cả các loại thảo mộc mà thế hệ ông cha họ đã đem đến trồng tại xứ này. Đối với thế hệ chúng ta hiện tại quan niệm rằng người Việt Nam hải ngoại quyết chí duy trì truyền thống văn hoá dân tộc Viêt Nam bằng nhiều hình thức mà việc trồng trọt cây trái rau cỏ cũng góp phần không nhỏ vào mục tiêu ấy.

Lê Kim Anh

SANTA ANA, California (NV) - Không treo bảng hiệu khổ lớn, không trang trí đẹp… nhưng vườn cây Lái Thiêu ở thành phố Santa Ana, miền Nam California, lúc nào cũng đông khách. Không chỉ đến mua cây, khách còn được chủ vườn hướng dẫn tỉ mỉ cách trồng, bón phân,... để cây đơm hoa, kết trái và trái phải ngon, ngọt. Không những vậy, khách còn được giới thiệu từng loại cây có thể trị bệnh, bồi bổ sức khỏe.

Không khó để tìm được các loại cây, trái bốn mùa trải dài từ Bắc vô Nam của Việt Nam tại vườn cây Lái Thiêu. Chỉ cần nhìn các loại hoa như sen, mai, đào, cúc, ngọc lan, lài, bông trang…; các loại cây bàng, trầu, xoan, phượng vỹ… đến các loại trái như thanh long (trắng và đỏ), cà phê Buôn Mê Thuột, sung, tắc, quýt, mít… ở vườn này là nhận ra một Việt Nam thu nhỏ. Và cũng ở khu vườn này, những loại rau, trái “nhà quê” thường mọc hoang trong rừng, trong rẫy, bờ ao… cũng hiện diện.

“Đặc biệt ở vườn tôi có là cây nhót, một cây ăn quả được trồng nhiều ở miền Bắc, dùng ăn tươi là chính, ngoài ra trái nhót còn được nấu canh chua do chứa rất nhiều chất dinh dưỡng. Vừa rồi có một bác tám mươi mấy tuổi, khi đến vườn tìm cây về trồng thì thấy cây nhót, bác cứ hỏi mãi vì sao tôi có được cây dại này. Bác bảo nhìn trái nhót bác lại nhớ ngày xưa đi học lấy trái này chà sát vào quần áo để ăn, nhớ rất nhiều kỷ niệm tuổi thơ. Tôi chọc, có phải bác nhớ người tình không, bác cười quá chừng. Rồi bác nói phải mua bằng được cây này, không cần biết có trái không, chỉ cần thấy cái cây để nhớ một thời tuổi trẻ, một thời nghèo nhưng đầm ấm,” chị Mai Tuyết Hằng - chủ vườn cây Lái Thiêu mở đầu câu chuyện.

Rau, trái dân dã

Còn với bản thân mình, chị Hằng lại có nhiều kỷ niệm với cây trứng cá, do vậy mà bằng mọi cách chị phải mang được loại cây này qua Mỹ trồng. Chị hóm hỉnh: “Có anh kia hỏi tôi sao trồng được cây trứng cá hay quá, vì ảnh mê cây này từ nhỏ mà qua đây đi tìm hoài không thấy, muốn ăn để nhớ quê hương. Rồi ảnh hát nghêu ngao nhưng rất tâm trạng bài ‘Nhành cây trứng cá’: Bẻ một nhành cây nhành cây trứng cá/ Để khi vô trường chia trái cho em/ Hương trái mê ly, hai đứa xù xì/ Cô giáo phạt quỳ em lệ hoen mi… Với tôi thì cây trứng cá cũng nhiều kỷ niệm. Ngày xưa tôi vì cây trứng cá mà bị chó cắn, do nhìn trong sân nhà người ta thấy trái chín ngon quá nên lẻn vào hái trộm.”

Rồi chị chỉ tay về phía trước vườn: “Ngoài đó là chậu trứng cá với chậu sơ ri cùng sáu cây hoa lài hồi sáng bà bác sĩ người Mỹ mới mua. Tôi có hẹn năm giờ chiều cho nhân viên mang tới nhà bà ấy trồng. Bà ấy nhìn cây trứng cá lủng lẳng trái xanh, vàng, đỏ đã thích rồi, sau khi ăn thử trái thì bà ấy mua ngay. Cây sơ ri Việt Nam cũng là hàng hiếm, trái to tròn như cherry Mỹ nhưng màu thì đỏ mọng, có vị chua chua ngọt ngọt nhưng rất đậm đà. Họ thấy lạ, đẹp và ngon là mua không chần chừ.”

Sâu trong góc vườn là cây bưởi với chi chít quả với hai màu trái xanh mọng và vàng ươm. “Đây là bưởi thanh trà Huế và bưởi Thái Lan, một cây hai loại trái. Tôi tháp cả ngàn cây nhưng không đủ bán. Có người đặt một cây tháp năm thứ tôi cũng làm được và bảo đảm khi ăn mùi vị loại nào ra loại đó,” chị Hằng cho biết.

Chị Hằng tâm sự: “Ở Mỹ này, rau càng cua để bóp gỏi, bông thiên lý xào thịt bò hơi hiếm một chút nhưng không khó tìm. Nhưng rau nhút, lá cách và bông so đũa thì rất hiếm. Đây là các loại rau rặt Nam bộ, rất dân dã, chỉ mọc ven sông, sau hè nhà. Ví dụ đơn giản nhất là ở đây đi ăn bún mắm nhưng chưa nơi nào có rau nhút là một điều rất tiếc, vì vậy tôi tìm mọi cách để có được giống rau này. Hay ăn lẩu hoặc canh chua mà thiếu vị nhẫn nhẫn của bông so đũa thì như thiếu thiếu một cái gì đó. Cũng như lá cách cuốn thịt bò sẽ ngon hơn, thơm hơn lá lốt và lá cách còn trị được bệnh đau nhức, thanh nhiệt, hạ huyết áp.”

Vườn thuốc nam tại gia

Không những bán cây, trái, chị Hằng còn hướng dẫn cho khách biết công dụng đặc biệt của một số loại cây, trái này trong việc chữa bệnh, bồi bổ sức khỏe. Chính vì vậy mà chị không ngần ngại tìm cách mang được cây nhàu mang từ Việt Nam sang, dù cây này không mang lại giá trị kinh tế nhiều vì trái không thể ăn như ăn xoài, mận…

Theo chị Hằng, các bộ phận của cây nhàu như vỏ cây, rễ, lá, quả đều được dùng làm thuốc để trị tăng huyết áp; trị đau nhức lưng xương, đau dây thần kinh; trị táo bón, kích thích tiêu hóa, lợi tiểu, điều kinh; trị kiết lỵ; trị tụ huyết bầm tím do chấn thương té ngã.

Chị lại tíu tít kể về món quà quê mà tuổi thơ rất khoái khi được ăn trái này với muối ớt. Trái trâm tuy không ngon, ăn vào có vị chát chát, chua chua, ngọt ngọt. Khi ăn xong, lưỡi sẽ có màu tím tím trông rất ngộ nghĩnh. Tuy loại trái này thường mọc hoang trong rừng, trong rẫy, bờ ao... nhưng đây là loại trái giàu vitamin C, giúp tiêu hóa tốt, hạ thấp đường huyết, trị tiêu chảy, giảm kích thích thần kinh dạ dày và thần kinh trung ương, hạn chế tiết dịch vị, chữa ợ chua, viêm dạ dày. Lá trâm còn được dùng nấu nước uống như trà, có lợi cho bệnh nhân tiểu đường.

Chỉ vào cây xá xị, chị đố: “Cây này rất quen, nghe mùi là đoán ra được nhưng công dụng của nó thì ít ai biết. Đó là cây xá xị trị bệnh suyễn, chỉ cần lấy lá nấu canh hoặc súp”. Lá vông làm nem cũng được chị “rinh” sang Mỹ, bởi lá này có thể chữa bệnh trĩ, mất ngủ, đau nhức xương khớp do phong thấp. Còn đối với cây nhót, tưởng rằng chỉ để ăn chơi nhưng quả chữa được kiết lỵ, tiêu chảy; rễ nhót nấu nước tắm chữa mụn nhọt; lá nhót dùng tươi hay sấy khô chữa lỵ, cảm sốt, hen suyễn, nhiều đờm.


Bưởi thanh trà Huế và bưởi Thái Lan được tháp chung một gốc. (Hình: Quốc Dũng/Người Việt)

Biến đất cằn cho trái ngọt

Chỉ tay về phía các cây hồng quân, điều lộn hột, khế, sa pô chê (lồng mứt), măng cụt, vải, ổi, cóc, chùm ruột, nhãn, xoài cát Hòa Lộc, củ riềng, mồng tơi, chanh ngọt… chị Hằng tự hào: “Khó khăn lắm mới mang được những loại đặc sản quê này qua đây, mà khó hơn nữa là làm sao trồng được ở xứ này. Để rồi tôi đã mừng phát khóc khi hái trái vải ăn mà vị ngọt đến ríu lưỡi, măng cụt cho sai trái mà trái không bị chai sượng…”

Không chỉ trồng trái cây Việt, chị còn tìm một số giống cây đặc sản các nước khác có thể trồng được như cóc Thái Lan, mận Mã Lai (bông đỏ cho trái đỏ), mận Thái Lan và Ấn Độ, mãng cầu Do Thái, ổi không hột Đài Loan, xoài tượng Thái Lan, trần bì… Chị dí dỏm hít hà như vừa ăn ớt: “Cóc Thái Lan trái nhỏ, không hột không những chấm mắm ruốc ăn rất ngon, mà nếu mua con gà hấp muối, thái củ hành, thêm rau răm, chế nước mắm ớt và hái lá cóc non trộn vào thì ăn ngon phải biết!”

Chị Hằng cho biết chị có nông trại ở Riverside với hơn mười mẫu Tây, là nơi để làm cây tháp, chiết, lai giống và trồng với hơn 1,000 loại khác nhau. “Nông trại này tôi có gần 30 năm, lúc trước cũng nhờ làm mười mấy, hai chục nghề mà có được mảnh đất này và giữ cho đến nay. Rồi cuối cùng vì đam mê cây, thích cây Việt Nam nên tôi cố gắng đi học hỏi ở nhiều nước như Nhật, Đài Loan, mỗi nơi tôi đi cả tháng chỉ để học được cách trồng như thế nào đạt năng suất cao nhất và phải luôn tự mình đi tìm giống mới,” chị tâm sự.

Theo chị, khó khăn nhất là khi học chiết cành, tháp vì “Phải đi mua gốc cây dở để về tháp giống ngon vào. Ví dụ muốn trồng được ổi không hột thì phải mua gốc ổi dở hay ổi có hột về trồng, để sau này tháp ổi không hột vào. Nhưng đâu phải lúc nào cũng bứng cây được, phải lựa đúng mùa mới bứng được để cây không bị chết. Khi bứng về thì cây sum suê, phải cắt bỏ hết, không tiếc trái, nhánh. Chỉ lấy thân cây. Rồi phải canh mười ngày tưới nước một lần chứ không được tưới mỗi ngày.”

“Ăn cái gì ngon ở Việt Nam là bằng mọi cách tôi phải mang qua để tháp liền. Chỉ có cái thất bại với tôi là cây cam sành. Tôi chiết cành qua đây để tháp 100 cây, nhưng ra trái màu vàng chứ không ra trái màu xanh, vỏ sần sần, to như của Việt Nam. Lần thứ hai cũng thất bại, chủ yếu là do khí hậu. Dù mùi vẫn như vậy, trái cũng như vậy, nhưng vỏ màu vàng không giống với Việt Nam nên tôi bỏ không trồng. Vì trồng là phải giống. Mình bán cho khách ăn ngon, người ta giới thiệu một người thì mình có được 100 khách. Còn bán dở thì mất một người là mất 100 người,” chị Hằng tiếc rẻ.

Một cái khó nữa, mà theo chị là “Trồng cây cũng trầy da tróc vảy, như một canh bạc nhiều lúc phải chấp nhận thương đau. Khi nhập cây từ Việt Nam sang để lấy nhánh tháp, trồng, làm giống nhưng nhân viên nông nghiệp kiểm tra thấy một cây có sâu là cả lô hàng bị hủy ngay lập tức. Tôi đã từng có lô hàng 500 cây bị hủy khi vừa đến sân bay. Đau, tiếc nhưng phải chấp nhận.”


Mai vàng Việt Nam, lựu trắng... hiện diện trong vườn cây Lái Thiêu. (Hình: Quốc Dũng/Người Việt)

Không chỉ bán cây, chị Hằng còn hướng dẫn khách mua cây cách chăm sóc để sao cho cây đơm hoa, kết trái và tươi tốt. Chị nói: “Mỗi năm qua Tết Việt Nam, trời hơi ấm thì bắt đầu bỏ phân bông để kích thích ra trái, hai tuần bỏ một lần. Còn mùa đông thì tuyệt đối không bỏ phân. Khi cây ra trái rồi thì sau đó bớt nước, một tuần chỉ tưới hai lần. Riêng cây hồng dòn và táo Tàu khi nào mọc lá, đâm chồi mới bỏ phân.”

Chị cũng hướng dẫn thêm rằng: “Mãng cầu với mận qua Tết Việt Nam phải lặt lá mới ra bông nhiều. Đối với cây mãng cầu, để cho trái nhiều phải chấm bông. Lấy những bông nở hết chấm phấn vào các bông búp. Một bông nở làm được ba bông búp và phải làm từ ba giờ chiều trở đi mới dễ đậu trái.” Đối với khách ở tiểu bang lạnh hay châu Âu, chị hướng dẫn khách trồng để cây không bị chết: “Cây phải được trồng trong chậu, lấy rơm cho bò ăn (chứ cỏ không đủ ấm) để ủ trong gốc cây cho ấm, rồi dùng bao nylon màu trắng trùm kín cây vào những ngày có tuyết để giữ ấm cho cây.”

Ngoài việc bán cây giống, hoa giống, vườn cây Lái Thiêu còn bán nhiều loại phân nông nghiệp “độc quyền” giúp cho nhiều trái, ra trái ngọt, cho ra bông nhiều, cho bông đẹp, không rụng bông, giúp cây chậm phát triển mau lớn, kể cả đất để trồng cây không bị chết cây, đất để trồng lan…

Cơ duyên làm “bà đỡ” cho hàng ngàn cây trái

Để có được hàng ngàn cây, trái quen thuộc tại quê nhà phục vụ cho người Việt xa quê hương, chị Hằng đã gắn bó với mảnh vườn này gần 25 năm, dù trước đó chị đã trải qua hàng chục nghề. Chị tâm sự: “Người ta nói những người thích cây là có tâm đạo nhưng không biết đúng không.”

Chị kể, “Ngày 28 Tháng Tư, 1975, lúc đó 19 tuổi, trước giờ miền Nam bị rơi vào tay Cộng Sản, tôi lên máy bay của sĩ quan VNCH bay ra đảo Côn Sơn. Từ đây tôi bay ra Hàng không mẫu hạm USS Midway, rồi ghé Phi Luật Tân và đi đến đảo Guam, rồi sau đó sang Mỹ tị nạn. Những năm đầu tôi làm rất nhiều nghề, cùng với số vốn mang theo khi chạy nạn, tôi mở chợ Trung tâm Thực phẩm Việt Nam - một chợ đầu tiên của người Việt tại Los Angeles, song song đó tôi cũng tập tành mua bán xe.”

Rồi chị kể tiếp: “Thấy tôi ở xa, cô Lan Làng Văn kêu tôi dọn chợ về Santa Ana vì nơi đây đông người Việt sinh sống, là khu chè Hiển Khánh Westminster hiện nay. Sau 9-10 năm mở chợ Tiết Kiệm ở Santa Ana thì tôi sang chợ và nhảy qua Rạp hát Đại Nam ở Garden Grove. Lúc đó nhờ ca sĩ Elvis Phương mà hằng tuần tổ chức đều đặn đại nhạc hội. Đặc biệt nhất là khi anh Hoàng Đoan, chồng ca sĩ Khánh Ly, có được cuốn phim ‘Vĩnh Biệt Sài Gòn’. Giá nào tôi cũng mua cuốn phim này để chiếu cho cộng đồng xem. Và tôi chiếu phim này suốt mấy tháng trời, sau đó còn mang sang mấy chục tiểu bang để chiếu cho bà con xem.”

“Vừa dứt phim này xong thì đến phim ‘Thiếu Lâm Tự’ do Lý Liên Kiệt đóng. Tôi bay qua Hong Kong ký với hãng Gia Hòa và giành được phim với mức $150,000 để được chiếu tại Mỹ. Sau hai cuốn phim đó tôi kiếm được rất nhiều tiền, rồi phim bộ ra nên nhắm tình hình phim lẻ không thu lợi nhiều nữa nên tôi sang rạp. Bán Rạp Đại Nam xong thì mở kho cung cấp thực phẩm cho mấy trăm nhà hàng, sòng bài ở đây. Làm nghề này cho thiếu tiền nhiều quá rồi bị giựt. Ra tòa nhiều mệt quá nên cuối cùng tôi về Riversdie để mở nông trại,” chị tiếp lời.

Chị lại tiếp tục thành công khi nuôi cá lóc với tôm càng, rồi cấy meo làm giống nấm rơm. Chị nói: “Hồi còn làm nấm rơm, tôm càng rất thành công vì bán cho người Mỹ, Mễ, Tàu… nước nào cũng ăn được. Chứ làm mà chỉ có một vài nước ăn thì không kiếm được nhiều tiền.”

Cũng từ những tháng ngày lặn lội qua Đài Loan để học cách trồng nấm rơm sao cho có năng suất cao nhất, chị lại ghé Thái Lan, Nhật Bản và mê mẩn với cây trái ở những nơi này. Cuối cùng thì chị bỏ ngang, chỉ để đeo đuổi với nghề lai giống, chiết cành, tháp cây để cho ra nhiều loại cây ăn trái như ý muốn.

Thuở ban đầu, vườn cây của chị được đặt tại chùa Phổ Đà trên đường Hazard. Chị giải thích: “Tôi biết thầy hồi mới qua, chùa còn nghèo, tôi cũng là phật tử trong chùa nên cũng đi gom góp để làm công quả cho chùa. Nên lúc chuyển qua trồng cây, tôi mới xin thầy cho tôi một góc nhỏ để trưng bày cây”. Đến giờ thì vườn cây đã quá lớn, nên chị đã dọn về đường Newhope ở số 729 South, Santa Ana, CA 92704 để việc kinh doanh thuận tiện hơn.

Nói về tên gọi “Vườn cây Lái Thiêu”, chị bảo: “Không gì hay bằng đặt tên Việt Nam cho dễ nhớ và để nhớ quê hương. Mà ngoại thành Sài Gòn khi xưa thì vườn cây Lái Thiêu đã được xem là ‘vương quốc’ trái cây. Cái thuở biết yêu, thanh niên trai trẻ thường đưa người yêu hay bạn bè vô vườn trái cây ở Lái Thiêu để hẹn hò, hái quả, ăn trái...”

Mở rộng vườn đồng nghĩa với tăng nhân công và càng phải chăm sóc cây kỹ hơn, bởi ba tháng nhân viên nông nghiệp đều đi kiểm tra. Họ bắt ba tháng phải xịt thuốc trừ sâu và khi họ cấp số, dán vào cây thì cây mới được bán. Chị Hằng nói: “Họ làm rất nghiêm ngặt, nếu không thấy số trên cây là cây sẽ bị hủy. Hay khách đến mua cây, hái thử quả ăn nhưng ăn không hết rồi bỏ dưới gốc cây, nếu không nhặt ra bỏ thì lỡ bị kiểm tra thì họ nói cây bị nhiễm trùng, phải chặt bỏ.”

Ngoài dịch vụ bán cây ăn trái và cây cảnh cho khách đem về trồng, vườn cây của chị còn phục vụ cộng đồng trong dịp lễ tết mỗi năm. Chị cho biết, từ sáu, bảy tháng trước Tết, chị đã chuẩn bị những loại hoa, quả mà người Việt trưng vào dịp này. Và không những chỉ có cư dân miền Nam California mới mua được những đặc sản này, sản phẩm của vườn còn được chở đi bán tại San Jose (miền Bắc California), Houston (Texas)…

Không chỉ vậy, chị Hằng còn xuất cảng cây về Việt Nam và dựa vào nhiệt độ của vùng mà hướng dẫn để khách nên trồng loại cây gì.

Chị nói: “Nhiệt độ 30 độ C thì tôi biết nơi đó trồng được cây gì. Ở khí hậu nào tôi sẽ hướng dẫn để trồng loại cây đó. Chẳng hạn ở Đà Lạt khí hậu mát mẻ thì trồng hồng dòn, nho Mỹ không hột; ở nơi nóng như Đồng Nai thì trồng táo Tàu. Thường Việt Nam thích cam giống ngọt và nho, các loại trái cây này nhập về không đủ để bán nên tôi hướng dẫn nhập cây về trồng cho thuận tiện.”

Chị Hằng tâm sự: “Trồng cây, chiết cành, tháp cây, lai giống… cực đó, gian nan đó nhưng sung sướng lắm. Vô lý quá phải không? Sung sướng vì mình đã mang đến cho cộng đồng hoa tươi, trái ngọt. Hồi đó làm chợ chỉ thâu tiền trong mát, rất sướng. Tự nhiên đam mê cây, ra ngoài nắng cháy da, trời nắng hay mưa cũng phải đứng ngoài trời, sáng sớm bảy giờ phải ra vườn chăm cây… nhưng với tôi đó là niềm vui sướng.”

---

Liên lạc tác giả: truong.dung@nguoi-viet.com