Welcome Guest! To enable all features please Login or Register.

Notification

Icon
Error

Lễ Hội Gióng
Xuanvu TDN
#1 Posted : Friday, October 21, 2005 4:00:00 PM(UTC)
Xuanvu TDN

Rank: Newbie

Groups: Registered
Joined: 6/24/2012(UTC)
Posts: 4
Points: 0

LỄ HỘI KỈ NIỆM CHIẾN THẮNG CỦA

PHÙ ÐỔNG THIÊN VƯƠNG

*Xuân Vũ TRẦN ÐÌNH NGỌC



Hội hè đình đám ở nước ta thời xưa chẳng những để đáp ứng khát vọng về tôn giáo nhưng nó cũng là những cơ hội hiếm hoi trong năm để dân chúng đi trẩy hội, vui chơi, thưởng thức, quan sát hoặc cầu phước trong lễ bái, hội hè.
Dù là tôn giáo nào - Thiên Chúa giáo, Phật giáo hay đạo thờ cúng ông bà, tổ tiên - các vị lãnh đạo và tín hữu cũng sắp xếp để tổ chức những cuộc rước - hình thức phổ thông nhất thời đó - để nói lên tấm lòng ngưỡng mộ của dân chúng đối với các thần linh hay anh hùng liệt sĩ của dân tộc.
Trong bài này, tác giả xin cống hiến quí bạn đọc một trong những hội lớn nhất ngày xưa ở Bắc Việt, lễ hội kỉ niệm chiến thắng giặc Ân của Phù Ðổng Thiên Vương gọi nôm na là Hội Gióng.
ÐÔI DÒNG LỊCH SỬ
Theo huyền sử, đời Hùng Vương thứ 6, nước Ân ở phía Bắc nước ta luôn luôn sang quấy nhiễu, định cướp lấy nước ta. Vua Hùng Vương lo lắng tìm cách giữ nước. Có người nhắc cho vua biết ngày xưa vua Lạc Long Quân dựng nước có dặn rằng khi nào có việc nguy cấp thì cứ gọi:”Bố ơi, sao bố không về cứu chúng con!” là ngài lại hiện lên đuổi kẻ thù mang lại yên vui cho con cháu.
Hùng Vương nghe theo liền đích thân đi mời Lạc Long Quân. Ba ngày sau, một cụ già râu tóc bạc phơ hiện đến giữa lúc mưa bão tự xưng là Lạc Long Quân. Lạc Long Quân cho biết rằng khoảng ba năm nữa, giặc Ân sẽ tràn xuống, khi ấy vua hãy cho sứ giả đi khắp nước cầu người tài giỏi thì sẽ có thần tướng hiện ra giúp.
Ba năm sau, giặc Ân tràn qua biên giới y như lời Lạc Long Quân đã báo. Chúng đi đến đâu cướp của, giết người vô cùng dã man. Tin báo cáo về Phong Châu, vua Hùng Vương nhớ lời dặn của vua Lạc Long bèn sai sứ đi tìm tướng tài đánh giặc cứu nước.
Bấy giờ ở làng Phù Ðổng (làng Gióng), họ Vũ Ninh, thuộc Bắc Ninh bây giờ có một người đàn bà đã ngoài 60 tuổi, cách đó mấy năm, một hôm ra đồng sau một đêm mưa, thấy một vết chân người rất to, lấy làm lạ bèn ướm thử chân mình vào. Liền đó bà thấy xúc động cả người, từ đó thụ thai, rồi sinh ra một đứa con trai, đặt tên là Gióng. Ðã lên 3, Gióng không biết lật cũng không biết nói biết cười chi cả nên bà mẹ rất buồn rầu.
Ðến ngày sứ giả nhà vua đi qua làng Phù Ðổng rao tìm người tài giỏi đánh giặc thì mẹ của Gióng chép miệng nói đùa:” Con mình thế kia thì làm sao mà đánh giặc để đền ơn vua, cho bõ công cha mẹ?” Ðứa bé bỗng ngồi bật dậy, cất tiếng nói bảo mẹ mời sứ giả vào nhà. Bà mẹ rất ngạc nhiên nhưng cũng chiều theo ý con đi mời sứ giả đến. Gióng bảo với sứ giả mau về xin vua đúc cho một con ngựa sắt và một thanh gươm sắt để Gióng đi đánh giặc.
Sứ về tâu vua.Vua lấy làm lạ nhưng nhớ lời Lạc Long Quân nên truyền làm y theo lời đứa bé. Ngựa sắt và gươm đúc xong đưa đến nơi thì Gióng vùng dậy, vươn vai, mình cao hơn hai trượng (gần hai thước rưỡi tây), bảo mẹ dọn cơm cho ăn và xin áo mặc. Gióng ăn khoẻ đến nỗi mấy nồi cơm bà mẹ nấu liền tay Gióng ăn không đủ. Làng xóm thấy vậy liền góp gạo, giết lợn, gà dọn ra cho Gióng ăn nhưng chừng nào cũng không đủ. Vải vóc xóm làng góp lại cũng nhiều nhưng không bộ quần áo nào vừa với kích thước của Gióng.
Rồi Gióng đội nón, hươi gươm, nhảy lên con ngựa sắt phi nước đại. Tư nhiên ngựa thét ra lửa, phi như gió bão, cuồn cuộn như sấm sét. Gióng thúc ngựa tới chỗ giặc Ân đang hoành hành, gặp giặc ở chân núi Trâu Sơn (tức là Võ Minh Sơn, thuộc huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ngày nay). Người thần có quân lính chạy theo sau, phóng ngựa sắt thét ra lửa, chém giết giặc tơi bời. Giặc Ân trông thấy hoảng sợ kêu là tướng nhà trời (thiên tướng) vừa chống đỡ vừa tìm đường tháo lui, lớp bị ngựa sắt phun lửa chết, lớp bị gươm của thánh Gióng chém đứt lìa, thây nằm ngổn ngang đầy đồng. Ðang lúc một mình một ngựa hăng say giết giặc, thanh gươm độc nhất của Gióng bị gẫy ngang. Gióng với tay nhổ luôn cả bụi tre bên đường quật vào đầu quân giặc đang tán loạn hàng ngũ. Tre ấy về sau mọc nhiều ở huyện Gia Bình gọi là tre Ðằng Ngà. Giết giặc xong, Gióng phi ngựa chạy lên ngọn núi Vệ Linh (tức Sóc sơn thuộc huyện Kim Anh, Phúc Yên), cởi bỏ quần áo rồi cả người lẫn ngựa đều bay lên trời.
Tục truyền các ao hồ trong vùng từ Kim Anh, Ða Phúc cho đến Sóc sơn đều là dấu vết chân ngựa sắt của thánh Gióng để lại. Khu rừng giặc bị ngựa phun lửa chết cháy ngày nay còn mang tên là làng Cháy.
Nhờ ơn thiên tướng phá tan được giặc, vua Hùng Vương và triều đình rất mừng, mở tiệc ăn mừng chiến thắng rồi cho lập đền thờ tại làng Phù Ðổng để nhớ ơn người anh hùng giết giặc cứu nước. Vua phong ngài là Phù Ðổng Thiên vương, còn dân gian gọi nôm na là Ðức Thánh Gióng. Vua Lý Thái tổ phong cho ngài là Sung Thiên Thần vương
Từ đó, dân làng Phù Ðổng hàng năm tổ chức hội Gióng vào mồng 8 tháng tư để ghi nhớ công đức và diễn lại chiến thắng của thánh Gióng. Ngoài hai ý nghĩa trên, hội Gióng cũng để nung nấu tinh thần yêu nước của toàn dân, nhất là lớp thiếu nhì hậu sinh chưa biết nhiều về sử nước nhà. Thánh Gióng là tượng trưng cho uy dũng, can đảm và yêu nước nhiệt thành. Giặc Ân ở phía Bắc nước ta tức giặc Tàu sau này đô hộ dân ta hơn một nghìn năm phải nhờ tới nhiều vị anh hùng của nước ta cùng với toàn dân mới đuổi được chúng ra khỏi bờ cõi. Các vị anh hùng, anh thư này có thể kể: Hai Bà Trưng, bà Triệu thị Trinh, vua Lê Lợi, vua Quang Trung, Ðức Trần Hưng Ðạo, danh tướng Lý thường Kiệt và rất nhiều anh hùng liệt nữ khác.
HỘI GIÓNG NGÀY XƯA
Người viết không rõ Hội Gióng ngày nay có còn không và được tổ chức ra sao. Những gì trình bày sau đây là Hội Gióng hơn nửa thế kỉ trước.
Một số bạn đọc, có thể không biết nơi chốn thánh Gióng sinh ra.
Ðó là làng Phù Ðổng cách Hà Nội 17 km. Từ Hà Nội đi trên quốc lộ 1 khoảng 10 km về hướng Bắc sẽ gặp sông đào Thiên Ðức (thường được gọi là sông Ðuống), đi đò ngang qua sông Ðuống, đi tiếp vài trăm mét, bỏ quốc lộ 1 rẽ tay mặt đi theo một con đê khoảng 7 km nữa sẽ tới làng Phù Ðổng. (Nếu cứ tiếp tục đi trên QL1 ta sẽ tới Bắc Ninh, Bắc Giang, Lạng Sơn). Qua làng Phù Ðổng là làng Ðổng Viên. Kế đó là làng Phù Dực và bên kia sông Ðuống là làng Ðổng Xuyên. Làng Phù Ðổng nguyên thuộc huyện Tiên Du, từ sau 1945, huyện Tiên Du sáp nhập với phủ Từ Sơn làm thành huyện Tiên Sơn nhưng làng Phù Ðổng lại bị cắt riêng cho sáp nhập vào thành phố Hà Nội. Những làng quan họ như Nội Duệ, Cầu Lim, chùa Bách Môn, chùa Phật Tích, huyền sử Bích Câu vẫn thuộc huyện Tiên Du như trước.
ÐỀN THỜ THÁNH GIÓNG
Ðền thờ ở ngay tả ngạn sông Ðuống. Trước đền là một sân rộng và một hồ nước gọi là Ao Rối, chạy dài trước mặt tiền của đền Thượng. Giữa Ao Rối có nhà thủy tạ để tổ chức hát tuồng hay múa rối trong những ngày hội. Bên trái đền Thượng là Nhà Ba Gian, trường tiểu học, đình làng và chợ Gióng.
Ngoài đền Thượng là ngôi đền chính để thờ thánh Gióng còn một ngôi đền nữa cách đền Thượng khoảng vài trăm mét là đền Hạ thờ thánh mẫu.
Hội Gióng tổ chức hàng năm, từ mồng 8 tháng 3 âm lịch đến ngày 12 tháng 4. Mỗi năm, một Giáp thuộc tổng Phù Ðổng được luân phiên đăng cai (tức chịu trách nhiệm tổ chức). Mỗi Giáp là một họ, thì dụ họ Trần, họ Nguyễn v.v...
Giáp đăng cai cử 6 người làm tướng của thánh Gióng trong đó có 3 tướng cầm cờ, chiêng, trống. Tướng cầm cờ đóng vai thánh Gióng. Các diễn viên này được luyện tập hàng ngày từ rằm tháng 3. Họ cũng phải ăn ở chay tịnh trong Nhà Ba gian cho đến ngày hội. Diễn viên có niềm hãnh diện lớn lao vì đã được chọn vào việc thờ thánh.
Hội chính bắt đầu từ 6 tháng 4 âm lịch, khởi sự với hội rước nước. Tất cả quân tướng tham gia hội đều dự lễ rước nước từ đền Hạ về đền Thượng để rửa vũ khí.
Ngày mồng 7 rước cỗ chay gồm cơm và cà pháo là hai món ăn đã nuôi thánh Gióng khi xưa. Bà mẹ thánh Gióng nghèo, đâu có gì ngoài hai thứ đó để nuôi con.
Phường Ải Lao, phường chuyên lo về đàn hát trong ngày hội, sẽ hát những bài ca tụng chiến thắng của thánh Gióng có đàn, nhị, sáo, trống cơm đệm cho xôm trò. Những nghệ nhân trong Phường Ải Lao phải tập dượt nhiều tối trong năm cho nhuần nhuyễn những bài hát và ca múa. Buổi tối hôm đó có hát chèo, múa rối, cờ tướng, tổ tôm điếm, tam cúc điếm v.v...
Khu nào cũng đông nghẹt người. Ðèn dầu, đèn măng-xông, đèn khí đá thắp la liệt khắp nơi. Trai thanh gái lịch từ Hà Nội, các tỉnh khác và vùng phụ cận được dịp làm quen lúc coi chèo, coi tuồng hoặc các trò vui khác. Các cô gái tới tuổi dậy thì quấn tóc hoặc bỏ xõa, mặc áo tứ thân, váy sồi, váy lĩnh, đội nón thúng quai thao lúc ban ngày, thắt lưng nhiễu Tam giang mớ ba mớ bảy, đeo xà tích bạc, chân dận dép cong từ Cầu Lim, Nội Duệ, Thụy Khê, Bưởi, Hà nội hoặc mãi từ Phủ Giầy, Nam Ðịnh và nhiều nơi khác tới tham dự lễ hội như những đóa hoa khoe sắc với các cô gái Phù Ðổng, Ðổng Xuyên, Ðổng Viên và Phù Dực. Thanh niên Hà Nội, những anh đang muốn nhắm một cô vợ, cũng ăn mặc thật bảnh, cái miệng dẻo quẹo để may ra có lọt mắt xanh mấy cô nàng ưng ý.
Hàng quán mọc lên đầy. Các thứ quà như phở, bánh cuốn, cơm, xôi chả, bánh mì (lúc đó gọi là bánh tây), các thứ xôi chè, mía, cam, quýt, bòng (bưởi) v.v... tập trung vào một khu thu hút khách du lịch ăn uống vui chơi suốt đêm. Có những cặp trai gái lại rủ nhau ra vài con đường không có ánh đèn và vắng người ở phía ngoài để tâm sự cho dễ. Người ta nói có đến 30% các cặp nên duyên chồng vợ từ những hội hè đình đám này. Nếu gặp, trò chuyện mà không ưng, có nghĩa không hạp thì sau bữa đó là xong, chẳng ai thắc mắc đến ai nữa.
Ngoài trai gái son trẻ vừa dự hội vừa kiếm ý trung nhân, những người có gia đình cũng tham dự chung vui. Tôi nhớ có một năm, lúc mới sáu, bảy tuổi, từ Hà Nội, thầy mẹ tôi đưa anh, chị tôi và tôi đi hội Gióng. Chúng tôi trọ tại nhà một người bạn học với thầy tôi ở Ðổng Viên. Vì đã quá lâu lại không hay nhắc đến, những hình ảnh lễ hội chỉ còn mờ nhạt trong kí ức.
Ngày mồng 8, lễ duyệt quân. Tối có các trò vui, đốt pháo bông.
Ngày mồng 9 là ngày quan trọng nhất. Trước tiên là lễ rước cờ từ đền Hạ lên đền Thượng. Phường Ải lao ca hát và diễn trò săn hổ.
Chợt có những tiếng hô lớn, giọng đàn ông, đàn bà và con nít:”Bớ làng nước! Giặc Ân tới! Giặc Ân tới!”
Các đội quân rầm rộ lên đường dưới hình thức một đám rước lớn. Ði đầu là tướng tiên phong, theo sau là 12 thiếu nhi rồi đến phường Ải Lao và ông cọp (chưa hiểu vì sao lại có con cọp này, có lẽ là biểu trưng cho sức mạnh và anh hùng tính). Con ngựa gỗ có bánh xe được kéo theo chở y phục của thánh Gióng. Ðoàn chiêng, trống tiến theo hiệu cờ. Ðoàn quân qua đền Hạ im lặng cúi đầu tưởng niệm thân mẫu thánh Gióng rồi từ đền Hạ tiến thẳng tới chiến trường là một bãi đất trống thuộc làng Ðổng Viên.
Giặc Ân được tượng trưng bằng 28 chiếc kiệu, trên mỗi kiệu có một bé gái khoảng 10-12 tuổi ăn mặc sặc sỡ nhưng giống nhau. (Người ta không hiểu sao lại dùng bé gái tượng trưng giặc Ân).
Khi đoàn quân của thánh Gióng tới địa điểm liền dàn quân để múa cờ trên ba chiếc chiếu trải liền nhau. Cờ lệnh do tướng cầm cờ bước vào chiếu thứ nhất múa theo chữ Lệnh (chữ Hán). Khi ông múa xong bước ra khỏi chiếc chiếu thì mọi người xô vào cướp chiếu, mỗi người xé được một mảnh nhỏ đem về nhà coi như một thứ bùa để lấy phước. Sau đó, ông tướng cờ lại múa thêm hai lần nữa trên hai chiếc chiếu còn lại. Ðến lúc này giặc Ân thảm bại chạy hỗn loạn; các kiệu của giặc chạy thất điên bát đảo rồi lại tập họp lại. Quân của thánh Gióng dàn trận ngay ở bãi Sòi Bia nằm giữa đền Thượng và đền Hạ. Rồi quân của thánh Gióng lại tiến nữa, tức có thêm ba lần múa cờ. Mỗi lần, dân làng đốt pháo cối tượng trưng ăn mừng chiến thắng. Sau hết, hai tướng giặc bị chém, quân giặc thảy đều qui hàng, được tha cho về nguyên quán.
Tối hôm đó khách hành hương đông hơn và các trò vui náo nhiệt hơn. Người địa phương và người tứ xứ đông nghẹt, tại những nơi múa cờ chen chân không nổi. Nửa đêm có đốt pháo bông; các trò vui kéo dài đến gần sáng.
Qua ngày mồng 10, khách từ xa đã về bớt. Buổi tối là nghi thức dâng lễ vật của giặc lên thánh Gióng và đoàn quân chiến thắng.
Ngày 11, lễ rửa khí giới để bỏ vào kho lưu giữ.
Ngày 12 là ngày cuối cùng của lễ hội; chỉ còn thấy khắp nơi cờ trắng của giặc Ân kéo lên đầu hàng.

********
Lễ hội kỉ niệm chiến thắng giặc Ân của Phù Ðổng Thiên Vương nên được duy trì vì nó có tính cách huyền sử và văn hóa của tộc Việt. Với đầu óc phong phú của lớp trẻ hiện đại, với những phương tiện điện tử của thế kì này, hội Gióng vẫn giữ những nét văn hóa cổ truyền nhưng có thể lộng lẫy, huy hoàng hơn nhiều. Thí dụ ngựa của thánh Gióng có thể phun lửa thật, tượng thánh Gióng cử động được v.v...
Lễ hội Gióng hàng năm sẽ thu hút khách thập phương nhiều hơn nữa vì phương tiện di chuyển hiện nay tối tân chứ không khó khăn, nhiêu khê như xưa. Lễ hội có thể có kịch thánh Gióng, chiếu phim cùng với tuồng, chèo như ngày xưa và cũng có thể có những màn thi lực sĩ đẹp, thi Võ thuật Việt Nam, thi đô vật, thi côn, quyền, kiếm nhất là cho các thiếu niên nam nữ với các môn Việt Võ Ðạo, Nhu đạo, Hiệp khí đạo, Tae Kwon Do v.v... Về phía phụ nữ có thi gia chánh, thi hoa hậu, hoa hậu áo cổ truyền, áo dài v.v... để Hội Gióng càng thêm vui nhộn, náo nhiệt và hấp dẫn.
(Phỏng theo Ðỗ văn Gia, Việt Nam Văn học sử và Ðặc San Xuân Canh Tuất 1970 Trung học Ðồng Tiến Sàigòn)

Xuân Vũ TRẦN ÐÌNH NGỌC


Users browsing this topic
Guest
Forum Jump  
You cannot post new topics in this forum.
You cannot reply to topics in this forum.
You cannot delete your posts in this forum.
You cannot edit your posts in this forum.
You cannot create polls in this forum.
You cannot vote in polls in this forum.