Nguyễn Nhược Thị
Nguyễn Nhược Thị tên thật Nguyễn Thị Bích, người An Phúc, Ninh Thuận (Nha Trang), thủa nhỏ có khiếu thông minh, nổi tiếng về văn học. Đời Tự Đức, bà được tuyển vào cung, lần lần được phong tới chức Tiệp Dư. Bà từng dạy hai vị hoàng tử sau này là vua Đồng Khánh và vua Kiến Phúc. Sau khi vua Tự Đức băng hà thì bao nhiêu ý chỉ, sắc dụ của Lưỡng Tôn Cung (mẹ và vợ vua) đều do chính tay bà thảo ra, Bà là tác giả tập truyện ký Hạnh Thục Ca, kể lại việc kinh thành thất thủ và vua Hàm Nghi phải chạy ra Tân Sở (Hạnh Thục, nghĩa đen là vua đi trên đất Thục, tức là nói về vua Đường Huyền Tôn bên Tàu bị loạn An Lộc Sơn đã phải bỏ kinh thành để chạy vào đất Thục. Ở đây bà muốn mượn thành ngữ ”Hạnh Thục” để chỉ việc vua Hàm Nghi phải bôn đào). Bà mất năm 1909, hưởng thọ tám mươi tuổi.
Trích một đoạn trong
HẠNH THỤC CA
Nguyễn Nhược Thị
Thất Thủ Kinh Thành (Ất Dậu 1885)
Khuyên can chúng thảy hết điều,
Gắt thầm Tôn-Thuyết dậy liều nửa đêm.
Phen này may rủi thử xem,
Đã dành cố chú quyết đem đánh vầy.
Chẳng cho ai biết, ai hay
Cũng chẳng tâu đạt, một tay liệu hành.
Chiến công, đều phấn nghĩa binh:
Chỉ dùng những phúc tâm mình mà thôi.
Chắc chi bẻ nạn chống trời!
Hay là làm chước thoát nơi lửa thành?
Hay là bất ý thình lình,
Họa là may đạng công thành tiên ky?
Thất kinh ai nấy hồn phi:
Đêm khuya nào biết sự vì làm sao.
Quanh co hô hải cùng nhau;
Lệnh truyền gác cửa hỏi mau cho tường.
Giờ lâu mới thấy gởi sang,
Rằng: “Nguyên ở đó thị cường bắn lên.
“Ta nay không nhẽ điềm nhiên,
“Phải toan cự địch, hư nên tại Trời.”
Ầm ầm tiếng súng khắp vời,
Khói đùn mù đất, lửa lòe nhòe mây.
Canh tư, thắng phụ chưa hay;
Canh năm nghe báo, rứt may mừng lòng:
Bình đài thu phục đã xong,
Lầu Tây, đương đốt lửa dong bốn bề.
Liệu chừng thuốc đạn đã mòn,
Giẫy lên, Tây mới thành môn bắn vào.
Nhường như sấm sét ầm ào:
Dẫu là núi, cũng phải chao, huống thành!
Quân ta khôn sức đua tranh,
Đem nhau trốn chạy tan tành bèo trôi.
Hạnh Thục Ca - Nguyễn Nhược Thị (1829-1909)
Trích từ: Thi Ca Cổ Điển tập thượng – do Bảo Vân sưu thầm và chú thích
Ốc Hương chép lại.