CÁ KÈO
-*-

Thập niên 50 quê tôi thật sự sống trong cảnh thanh bình, gạo trắng nước trong, mức chênh lệnh giữa giàu nghèo của người dân không đáng kể, Gò Công họp chợ trong không khí an lành, chuyện móc túi, dựt dọc hình như không có. Đàn bà con gái trong tỉnh đi chợ đều mặc áo dài truyền thống tốt đẹp nầy bị phá bỏ khi Cộng sản may mắn chiếm được miền Nam.
Thuở tôi vừa mới vào trường tiểu học, xóm cầu Huyện, nơi tôi sống và lớn lên thật hiền lành,với khoảng gần 10 ngôi nhà trải dài cặp lộ bên kia là con kênh, mỗi nhà có rào rấp rạch ròi…Chiều chiều thường có những chiếc xe ngựa có trống có phèn la hai bên hong xe treo bảng quảng cáo tuồng hát rong ruổi chậm chậm khắp các nẻo đường để phát chương trình quảng cáo tuồng hát trong đêm…Rạp Bình An Gò Công luôn luôn có gánh hát từ Sài Gòn xuống trình diễn… Cứ mỗi lần nghe tiếng trống xe rao hát là tôi được phép chạy ra ngõ chờ xe tới xin cho được tấm chương trình… Chị tôi cùng với mấy người bạn chung xóm chuyền nhau xem tờ chương trình, dĩ nhiên không quên bàn tán về các cô đào cậu kép trong gánh… Để rồi cười với nhau vui vẽ…Nhiều lần tôi nhận được tấm chương trình bằng chữ tàu, các chị tôi cười chộ tôi
-Tại em giống chệt đó…
-Tối nay mình mua vé hạng cá kèo đi coi hát …
Trong trí tôi nhận biết hạng cá kèo là thứ hạng từ bằng tới thấp hơn hạng chót
Ba tôi trong một bửa ăn có nói về chuyện nầy
-Tháng lúa gần chín miệt làng Tăng Hòa cá kèo đặc ruộng, đứng trên bờ nhìn xuống mặt nước thấy chi chit đầu cá kèo, hạng cá kèo là vậy đó…người xem không có ghế ngồi đứng sau hàng ghế hạng chót cũng đơm đặc đầu người…
Gia đình tôi thuộc hạng giữa của trung lưu và nghèo, cho nên việc chi tiêu tiền bạc phải hết sức dè sẻn, bửa cơm thường có hai món, món canh và món mặn, cũng có khi thay canh bằng món xào, Con cá kèo rất thường được mẹ hay chị tôi làm món ăn trong ngày.
Cứ mỗi lần ngồi vào mâm cơm, ba tôi nhìn thấy dỉa cá kèo, người thường nói
-Cá kèo nầy là do đất sanh., Mùa khô ruộng đất nẻ đồng, vậy mà mưa xuống vài đám, ruộng nổi nước là có cá kèo.
Nghe ba nói, tôi ghi nhớ mà không thắc mắc…Cho tới khi tôi xin được vào trường đại học khổ sai của Cộng sản tôi mới thấy điều nầy là sai



Trại tù Hà Tây, thường vào cuối thu, các ruộng rau muống bắt đầu cổi,Không phải tát nước vào ruộng mà chờ ruộng khô đào hốc( lổ khoảng 5 tấc khối vuông) để trồng su hào, hay bắp cải…Tôi thuộc đội rau nên thường năm vẫn làm việc nầy, hốc đào sâu xuống khoảng 5 tấc, thỉnh thoảng tôi nhìn thấy lớp đất khô có thấm nước, nước chỉ hơi ươn ướt, và sau lớp đất mỏng ướt nầy thế nào cũng có một con cá chạch, nó nằm yên trong đất chờ mưa, nước tới là lội đi. Tôi nhìn con cá chạch rồi nhớ tới lời ba tôi nhận xét về con cá kèo. Tôi thầm nghĩ chắc là cá kèo cũng ”tỵ thổ’ giống như cá chạch.
Mười lăm năm lưu lạc đất người, thỉnh thoảng tôi vẫn nhớ đến những món ăn làm từ cá kèo , với bàn tay khéo léo của mẹ tôi, nhớ lại tôi còn thấy thèm… nhiều lần tôi mua cá kèo đông lạnh trong vài chợ Việt nam… Nhưng dù tôi cũng kho nấu chiên xào giống hệt mẹ tôi nhưng, thịt cá cứng ngắc, ăn chẳng ngọt ngào…Những thức ăn làm từ cá kèo của mẹ bây giờ tôi chỉ còn được ăn trong mơ… để rồi tỉnh giấc…lau vội giòng nước mắt lén chảy ướt má.
Trời Gò Công tháng gió chướng, ngọn gió độc xứ Gò( Gió nào độc bằng gió Gò Công), gà vịt cũng thường bị toi vào tháng nầy… Có gió chướng là có hoa so đũa, có trái đậu rồng, hai loại nầy chỉ xuất hiện vào những ngày tháng cuối thu và bắt đầu trổ hoa ra trái khi gió chướng về…
Tan buổi học về, trời hanh nắng, chén cơm rang buổi sáng lót lòng đã đi chơi đâu mất, bụng đói cồn cào… bước vô nhà, bỗng khịt mũi, mùi canh chua từ nhà bếp phưởng phất đâu đây…Nhìn mâm cơm mẹ dọn sẵn, tôi đã thấy cồn cào
Tô canh chua bông so đũa, lẫn với đậu rồng xắt liễn, nấu với cá kèo, nêm rau tần dày lá với ớt sừng trâu chín đỏ cắt khoanh mỏng xéo, dĩa nước mắm trong dầm ớt chim ỉa, chén cơm bốc khói, mâm cơm chỉ một món nhưng ăn hoài, ăn no cành hông mà vẫn còn muốn ăn nữa…
Tôi ăn luôn 5 chén cơm loại chén có hình rồng, mẹ nêm đường, muối, mẹ dầm me, mùi chua cay, ngọt , mặn thật hòa họp, cá kèo mập tròn, bụng cá béo ngậy với vị đăng đắng của mật cá, ngon khó tả, cho tới bây giờ xứ người nhớ lại, tôi nuốt miệng không mà cũng thấy ngon…Xong bữa cơm bụng căng tròn lưng đẫm mồ hôi, quá đã….
Thuở còn nhỏ, tôi là con út nên thường quẩn quanh bên mẹ, mỗi lần mẹ đi chợ về có mua cá kèo là tôi có phận sự canh mấy con gà cho mẹ làm cá, sơ ý một chút là gà cắp cá chạy te te, rượt theo bắt lại đủ mệt. Cá kèo mẹ để trong rồ, lựa thế đất bằng ngoài sân mẹ ướp cá với tro bếp rồi cầm từng con chà trên mặt đất cho sạch vảy và nhớt cá, sau đó mới để cá vào rổ, nhận rổ vào chậu nước chà cá nhiều lần…cá kèo đen đúa bây giờ trở nên trắng trẻo,Mẹ dùng dao nhỏ, sau khi liếc sơ vào một cái khu tộ, mẹ bắt đầu cắt bỏ đầu cá, bầy gà sau khi cá làm xong thì bầu diều cũng căng cứng vì đầu cá, lọai cá kèo nầy sống khá lâu trên cạn. Cũng có người gọi là cá bóng kèo
Cũng cá kèo mẹ dùng gấp tre cặp gấp nướng, cá gặp lửa than hồng liu riu chín tới từ từ, cho tới khi da nứt vàng nghín mẹ để cá vào dĩa, nước mắm chanh đường tỏi ớt, củ cải trắng mẹ xắt lát mỏng rồi xắt lại thành sợi, ngâm cải vào tô giấm có pha chút đường muối và chút nước lã, rau quế mẹ xắt nhuyển, cá kèo nướng được mẹ đặt nằm khít trên dĩa, mẹ chan ngập nước mắm ớt, trải trên mặt một lớp củ cải ngâm dấm, trên lớp củ cải là lớp rau quế, bên xứ lạ nầy có tiền biết đi đâu để mua dĩa cá nướng nầy đây?.thêm một món bông bí xào với thịt ba chỉ. Cơm ăn với cá kèo nướng,bông bí xào thêm xị rượu đế Bình Ân, khà một tiếng…quên hết chuyện đời.
Chị Hai tôi thường kho mắm với cá kèo. Mắm cá sặt chị mua của bà thầy Thanh, kho rục lọc bỏ xương, cá kèo, chị để nguyên con, nêm đường cho mắm dịu, canh sôi hớt bọt, cá vừa chín tới, trái đâu bắp chị cắt mỗi trái làm 3 khúc, cà dái dê chị cắt miếng bằng ngón tay cái…thả hết vào nồi mắm, chờ lửa sôi lại chị nêm thêm hành, ớt…Nhà bếp trống vách vậy mà mùi mắm vẫn bốc thơm lừng, gây cồn cào bao tử… cho những ai có tật háo đói
Buổi chiều trời mưa rả rít, cảnh trời mưa mùa lúa chín, mưa không lớn, nhưng dai dẳng dễ làm lòng người se lại, dễ gợi nhớ những kỷ niệm êm đềm đã trôi qua…, những cô gái mới về nhà chồng dễ nhớ tới người tình cũ …gian nhà bếp trống vách, bộ ván cũ nhỏ, vừa dùng để nồi cơm trả cá, đi chợ về bày biện trên ván,vừa dùng làm bàn ăn, ba, anh, và tôi ngồi ghế đầu quanh góc ván, mẹ chị ngồi trên ván, mâm nhôm, với một tô nước mắm kho, một dĩa bàn đựng cá kèo, một dĩa dưa leo, khế chua, chuối chát, một tô tai bèo đựng rau thơm, gồm tía tô, rau quế, vấp cá, húng cây, một dĩa đậu bắp hấp cơm …mấy trái ớt chỉ thiên vừa hườm chín…trời nhá nhem tối, ngọn đèn dầu khêu ngọn cao, cơm gạo Sóc Nâu nóng bốc khói…Anh kể chuyện trường, chị kể chuyện lớp, mẹ kể chuyện ngoài chợ…. Mâm cơm gia đình ấm cúng bên ngọn đèn dầu với đầy đủ thành viên trong nhà… hòa lẫn với tiếng ểnh ương, cóc nhái chèn hen ngoài sân vườn… cảnh nầy,hy vọng kiếp sau tôi mới tìm thấy lại được… ngoài trời mưa vẫn còn rả rít, nồi cờm cạn dần, mẹ lại tủ thức ăn mang ra một dĩa vú sữa mẹ đã cắt sẵn ăn tráng miệng..mẹ ơi! bàn tay của mẹ, bàn tay mềm dịu chăm sóc đàn con bây giờ con biết tìm đâu??
Có nhiều hôm cá kèo mẹ không nướng mà chiên tươi, mẹ dầm nước mắm me đường tỏi ớt thật cay, cá kèo chiên tươi ăn kèm với đậu rồng xắt xéo xào với tôm bạc lột vỏ ( dân Gò Công phân biệt tôm càng, tôm trứng, tôm đất, tôm bạc, tôm chấu, tôm tích…rồi tới tép rong, tép mòng …sau cùng là con ruốt, ruốt là loại tép ở biển, nhiều nơi tôi nghe người dân gọi con tôm đất tôm bạc…là con tép đất, tép bạc, vậy chớ khi con tép đất nầy phơi khô sao không gọi bằng con tép khô.)
Gò công thuở tôi còn nhỏ, cá kèo rất rẻ, tôi nhớ có năm, bà con ( gia đình chị Phụng, gia đình chị hai E) từ Bến Chùa mang cho nhà tôi mỗi lần hàng mấy trăm con cá kèo, thuở đó cá kèo được tính bằng đôi( mỗi đôi 2 con)
Từ khi giặc cờ đỏ cưỡng chiếm miền Nam… cá kèo trở nên khan hiếm, có lẽ cá kèo cũng khiếp sợ lá cờ sao mà kéo nhau bỏ xứ ra đi tìm miền đất bình an để sống
Ngày còn khoát áo nhà binh, mỗi lần về phép, sau khi ghé thăm nhà, tôi thường xuống Cầu Bến Lội. Trong đồn lính gác bên cầu tôi có 2 người bạn thân đi lính nghĩa quân ở đây, về đây mới thấy cảnh thanh bình dù giặc giả tứ phương nhưng Gò Công vẫn không còn một bóng giặc thù, đó là điểm son của tỉnh quê nhà tôi.Tôi mặc đồ trận dù cho đi sáng đêm từ xã nầy qua xã khác, tôi cũng không bao giờ phải sợ Việt Cộng.
Về đây nhậu tôi nhớ hoài món khô cá kèo nướng dầm nước mắm me. Cá kèo làm khô, nướng lên thịt ngọt lại thơm, nước mắm me dầm ớt, mùi chua ngọt của nước mắm, hòa với vị ngọt thơm của khô cá…thì cạn ly đầy ta lại rót đầy ly cạn..Lúc đương thời, đi công tác dưới Sóc Trăng, tôi thường mua khô cá kèo đem về đơn vị nhâu… Khô cá kèo có khuyết điểm là không để lâu được vì thịt khô trở nên gắt dầu, bởi bụng cá có nhiều mỡ. Lúc trong tù Cộng Sản, nhận quà gia đình, có một gói nhỏ mấy con khô cá kèo, tôi tự dưng ứa nước mắt, hình ảnh mẹ tôi, bạn bè tôi… cảnh cũ quê nhà như hiện rõ trước mắt tôi.Những con khô cá kèo nầy, trước khi cho vào bọc,chắc là mẹ tôi trải khô trên mặt hồ nước bên hông nhà phơi nắng, hình ảnh mẹ già đang trăn trở con khô như hiện ra trước mắt tôi…
Những ngày đi huấn luyện trong chiến dịch Kiện toàn an ninh lãnh thổ quân đoàn 4 vào giữa năm 74, công tác tại Sóc Trăng tôi có dịp ăn món bún nước lèo nấu bằng cá kèo, món nầy quê Gò Công tôi không có… lạ miệng ăn thấy ngon
Con cá kèo kho nêm hẹ rắc tiêu là món thường ăn của dân miền lục tỉnh,cá kèo kho khô, cá cong mình lại quyện hẹ tiêu, kèm chút rau thơm khế chua dưa leo…mới nghe nói đã bắt thèm, nhưng cá kèo kho chỉ, dân Việt lưu vong khó biết làm.Thời Gò Công thanh bình, thời tôi còn thơ trẻ, chạy chơi quanh nhà, khi bắn kè, lúc đá cầu, nồi cơm chiều gần cạn mẹ luôn luôn chắt cho tôi một chén nước cơm. Gạo thời đó cho nước cơm thật béo, chén nước cơm để nguội trên mặt đóng một lớp ván.. chạy chơi nhớ tới cử, tôi vô bếp bưng chén nước cơm uống ngon lành.
Con cá kèo kho như bình thường, khi thấy nước rút gần cạn, cho vào nửa chén nước cơm chắt, chờ sôi lại vài dạo cho nước hơi kẹo, nêm hẹ( cá kèo kho chỉ nêm hẹ mà không nêm hành), dùng đủa dẽ cá, cá gắp khỏi dĩa sẽ có một sợi chỉ nước cá vương theo, nên gọi là cá kèo kho…chỉ.
Thịt cá kèo ăn bị phong, tuy nhiên “Ông Trời” sinh ra thứ độc, ông cũng sinh ra thứ để trừ, mật con cá kèo là thứ giải phong.
Thời cá kèo đơm đầu đặc ruộng, có dịp về Tăng Hòa, hay Bình Luông Đông, bạn bè gặp nhau chén chú chén anh, với mấy món nhậu miền quê, Gà giò xào lá ớt, lòng gà chưn hột vịt… tiệc gần tàn, vợ bạn mình múc đầy một tô lớn…cháo cá kèo.Thường món cháo là phải dùng gạo, riêng cháo cá kèo chỉ có nước và thịt cá kèo nhưng vẫn gọi là cháo. Có ăn qua chén cháo cá kèo mới thấy thấm” món ngon vật lạ miền Nam”, cá kèo còn nhày soi sói, nồi nước đang sôi thả nguyên rổ cá sống vào, khơi già lửa, cho tới khi nào cá rục, dùng đũa bếp( đũa cái) quậy vài lấn cho cá rã thịt, dùng rổ thưa lọc bỏ xương, chụm lửa riu riu, canh hớt sạch bọt, nêm nước mắm, hành xắt nhuyển, tiêu đâm vừa bể… Uống rượu đế, mình mầy nóng hổi, húp một muổng cháo cá kèo vị ngọt lâng lâng từ miệng trôi xuống tận bao tử.. tỉnh rượu ngay… vị cay của tiêu, thơm mùi hành, nêm nếm vừa ăn… ngon ngọt làm sao tả hết được, không lẽ ngối đó múc cháo ăn hoài… đâu phải người miền Nam nào cũng được ăn món nầy ( Món nầy cũng nấu giống như món cháo cá Khoai ờ biền Vàm Láng)
Cờ đỏ còn bay tôi còn xa xứ, nghe cô em đồng hương về Việt Nam kể lại , thực đơn bây giờ có món lẩu cá kèo, và món nầy được dân Hà Nội rất ưa chuộng, chưa được thưởng thức nên không viết rõ được, đất Bắc, trong sách vở gọi là xứ “ Ngàn Năm Văn Vật”nhưng hơn 6 năm sống tại xứ nầy tôi tôi chẳng thấy Văn vật ra làm sao mà chỉ thấy khổ ơi là khổ, không chỉ tù khổ mà dân cũng khổ như tù, cá kèo làm gì có để ăn, dù ở miền Nam cá kèo là cá của dân nghèo, theo đoàn quân chiến thắng vào Nam, miền Nam đầy món ngon vật lạ giặc Bắc đói khát lâu ngày ăn gì mà chẳng thấy ngon, chứ đâu phải riêng cá kèo
Có những cái rất tầm thường nhưng khi không tìm thấy mình mới thấy tiếc, thấy nhớ… Khoảng thập niên 50, 60 cá kèo là loại cá dành cho dân dã miệt ruộng vườn, nhưng với bàn tay khéo léo của người nội trợ, cá kèo được chế biến thành nhiều món ăn rất ngon miệng lại rẻ tiền…làm món nhậu cũng rất bắt mồi.
Đất người khác phong thổ quê mình, có nhiều con cá, cọng rau, tìm đỏ con mắt không thấy, tiệc tùng sang trọng ai đi đãi khách món cá kèo kho chỉ, món canh chua… chỉ có trong mâm cơm gia đình, dọn trên bộ ván sơ sài bên ngọn đèn dầu lữa mới thấy hết cảnh ấm cúng của mâm cơm chiều cả gia đình xum họp chuyện trò vui vẻ..với đầy đủ hương vị ngon ngọt của cọng rau con cá quê nhà.
Chiều ở đây, đi làm về thui thủi một mình, vợ làm khác ca, con im ỉm trong phòng, cá thịt đông lạnh nhạt phèo, cố ăn mà sống, tôi vẫn thường nấu canh rau…. Ăn cho trơn cổ dễ nuốt chén cơm xứ người, có thèm canh chua cá kèo cũng chỉ để nuốt nước miếng, chứ biết làm sao hơn
Cũng tại bàn tay của mẹ chăm sóc miếng ăn thức uống cho con từ ngày còn thơ trẻ, những món ăn nhà nghèo nhưng đầy đủ chất ngọt ngào của con cá cọng rau vùng quê, hương tay của mẹ ủ ấm đời con…cho nên bây giờ sống đời xa xứ con mới thấy thèm hương vị quê nhà. Đời sống vật chất ở đây đủ đầy… nhưng mẹ ơi!, buổi chiều nào trời mưa, đi làm về, con đứng tựa cửa kiếng nhìn ra sân… mắt của con mờ dần… con nhìn thấy ngoài sân hàng cây so đủa, trổ trắng bông đang nghiêng mình theo gió trong cơn mưa chiều… Cá kèo ơi ta nhớ…nhớ canh chua cá kèo!

Thủy Lan Vy
Viết tại Kỳ Đà Động, cuối hè 07

CANH CHUA
*
Thương nhớ Gò Công, quê tôi với hai mùa mưa nắng

Tôi sinh ra và lớn lên trong một miền đất phèn chua nước mặn, có một bờ biển kéo dài từ cửa sông Soi Rạp chạy tới cửa sông đầu tiên của Sông Cửu Long đó là Cửa Tiểu, mùa nắng thì đất nức nẻ, mùa mưa có lầy lội nhưng tương đối dễ chịu hơn, ruộng đồng có nhiều tôm cá, rau cỏ mọc xanh non, người dân miền Tây, hay nói riêng người dân Gò Công trong việc cơm nước hàng ngày thường thích ăn hai món, thứ nhất là mắm kho, thứ nhì là canh chua.Mắm kho thường trên măm chỉ độc nhất một món mắm và dĩa rau, khi thì rau luộc, khi thì rau tươi tùy mùa và tùy hoàn cảnh sống, canh chua thường phải kèm theo một món mặn khác nữa có thể là tôm rang hoặc là cá kho. Tôi là người Gò Công dĩ nhiện cũng không qua được thói quen sở thích đó. Canh chua, một món canh, được thực hiện với nhiều hình thức khác nhau, từ rau cho tới thit, tôm, cá, nấm…
Tôi chỉ kể đến những tô canh chua mà tôi đã được ăn, do mẹ, do chị tôi nấu, do chính tay tôi nấu, do ăn từ tiệm cơm, nhà hàng, những tô canh chua lén nấu trong tù và những tô canh chua trong một vài nhà hàng tại thành phố Houston.


Canh chua thì phải có chất liệu làm ra chua, chất chua thường được lấy từ me, me thì có nhiều loại tùy theo tuổi của trái me, khoảng tháng năm sau những trận mưa đầu mùa, cây me bắt đầu rụng lá, người Sài Gòn một thời ở lứa tuổi đôi mươi, lứa tuổi còn cắp sách đến trường không thể nào quên được những chiếc lá me rơi rụng bay bay trên vành nón lá, bay bám trên vai áo ai mà vải lụa còn nguyên màu trắng, màu trinh nữ, của những con đường Gia Long, Đồn Đất,… nhìn những tà áo thướt tha của những người đẹp từ Trung Tâm Văn Hóa Pháp, chậm bước năm ba cô, trời thì phơn phớt mưa bụi bay, gió nhè nhẹ thổi… Từng chiếc lá, từng chiếc lá, rơi bay bám trên nón, trên tóc… Nhìn cảnh nầy dù cho lòng ai đang chai đá cũng dễ dàng rung cảm viết ra …thơ, hơi dong dài một chút. Khi cành me trụi lá, cây me sẽ được thay bằng một màu áo mới, lá me non mọc ra từ từ, lá me non là chất liệu nấu canh chua thật ngon. Mỗi năm cây me chỉ thay lá một lần thì làm sao có đủ lá me nấu canh chua quanh năm, ngoài việc thay lá hàng năm, me vẫn tăng trưởng bằng cách ra thêm đọt, hái đọt hơi lâu hơn hái lá non đúng mùa thay lá, ngoài ra người ta còn dùng lửa ( đốt bằng đuốc) đốt sơ một vài nhánh thấp, sau đó lá me bị đốt rụng đi, và một lớp lá me non sẽ mọc ra thay thế.. thế là lại có lá me nấu canh chua. Me ra hoa và kết trái, me mới ra trái gọi là me mắt mèo, me gần chín bong vỏ ra là me dốt,mấy cô thường ít dám ăn me dốt trước chỗ đông người vì sợ bị chọc là ăn me dốt…lại, me chín được hái lột vỏ chít bỏ hột, trộn ít muối vắt lại thành từng vắt bán ngoài chợ, mẹ tôi thường mua me chín về lột vỏ chít hột trộn chút muối phơi vài nắng rồi nhận vào khạp để dành ăn quanh năm Mỗi một loại cá, loại tôm, loại thịt nấu với một lọai me hay lá thích hợp sẽ ngon hơn khi nấu với thứ chua khác.
Ngoài me và lá me, ở Gò Công còn một loại cây thuộc thân thảo đó là cây Giấm, cây nầy có dáng dấp bằng cây đậu bắp( bắp tây) lọai 3 tháng lá có hình khuyết sâu, mặt lá hơi nhám, một nồi canh chua khoảng 3 tô nước thì hái chừng mươi lá là đủ chua nồi canh. Gò Công không có cây Vang mọc nhưng ngoài chợ thỉnh thoảng cũng có bán lá vang, loại nầy có vị chua thanh thường dùng để nấu canh chua gà, kẹt lắm người ta mới nấu canh chua bằng giấm hay chanh.Ngoài ra còn có canh chua khóm, canh cải chua, canh măng chua, canh môn chua, canh khế chua, canh bần chua, canh khế chua….
Những năm còn cắp sách đến trường, buổi trưa tan học, trên đường về mưa rơi lất phất,bụng đói meo, tới nhà cất cặp, mũi hít hít đánh mùi canh chua từ nhà bếp… măm cơm với tô canh chua lá me, mẹ nấu với cá chốt, con cá chốt tôi không nhớ rõ tháng nào, mà con nào cũng đều có cặp trứng vàng ló ra ngoài bụng cá, nồi canh có lá me, giá, cà chua, mẹ nêm ớt xắt khoanh, rau ngò om xắt nhuyển, mùi lá me chua, mùi thơm rau om… thấy ruột cào xót xa…, măm nhôm với tô tai bèo canh, một dĩa nhỏ đưng nước mắm, ớt chim ỉa hườm đỏ dầm bể bể… cơm nóng, năm học đệ tam, tôi dzớt liền 5 chén kiểu, loại chén có hình ông rồng mà miệng vẫn còn muốn ăn nữa, trứng con cá chốt nó bùi, thịt cá chốt gắp nguyên con, suốt bỏ xương sống, chút lá me, chút cà giá.. chấm nhẹ lên dĩa nước mắm, ôi…chua cay béo …răng bén nhai thấy ngọt ngào làm sao.. Bên Mỹ nầy bao nhiêu tiền mới đổi lấy được tô canh chua lá me nấu với cá chốt? tiểu thư xứ Mỹ nầy trăm cô chưa tìm được một cô biết làm cá chốt… Ngoài cá chốt cũng với các lọai rau tẩn liệm như trên, mẹ tôi còn nấu với đầu cá Gún, với ruột con nghêu trắng, với con Còng, với con Rạm, với con cá bống kèo, riêng với cá kèo khi nấu, cá kèo không cắt ra làm hai mà phải để nguyên con, vì bụng con cá kèo với mật đăng đắng, với ruột gan béo ngậy, các đôi đũa chỉ thường chỉa vào khúc đầu mà ít chịu chỉa khúc đuôi, nên sau nầy nấu canh chua cá kèo mẹ để nguyên con cho khỏi cảnh lựa chọn; để rồi mẹ phải ăn toàn là đuôi cá.
Những ngày tết, ngày mồng một nhà thường cúng ông bà bằng cơm chay, ngoài các món thường lệ, mẹ không quên nấu nồi canh chua chay, cũng giá, cà, bắp tây, bạc hà, thay vì nấu với thịt cá, mẹ nấu với nấm búp chẻ hai, với tàu hủ chiên xắt vừa miếng gắp, nấu với me chín, phải biết dằn chút đường, muối nồi canh mới thơm chua dịu, mới ngọt ngào, rau nêm vẫn là ngò om hay là ngò gai, cũng có khi là rau tần dày lá. Buổi cơm tết, tô canh chua nầy ăn với mì căng xé sợi xào với nước tương, xả ớt.Với tàu hủ ky và củ bo rô, chị làm bó sổ,hấp bó sổ chín xong, chị cắt thành khoanh cho vô nồi kho tiêu, cũng có bì cuốn chay, nem chay, cô thứ tư làm nem bằng vỏ bưởi… Đi chúc tết về, bụng lép, gặp măm cơm nầy …mẹ ngồi bên nồi cơm xúc muốn mỏi tay…, canh chua chay ngoài rau rác như trên, những ngày rằm mùng một mẹ còn nấu canh chua nấm rơm tàu hủ chiên với khóm, thêm chút giá cà chua, rau nêm bằng lá quế xắt nhỏ, cũng không quên chút ớt cắt khoanh ăn kèm với món mặn là ruột hột khổ qua bầm nhuyển xào xả ớt, thêm một dĩa nhỏ chao hiệu Ông Phật ở trần, một dĩa rau sống…thì chay cũng ngon miệng như mặn.
Canh khóm mẹ với chị Hai thường nấu với cá biển, khóm Bến Lức nấu canh với đầu cá thu hay là cá Chim Điệp,cá Cu Đen, đặc biệt khóm nấu tôm đất cắt đầu nêm lá quế là hết chê, ăn kèm món canh khóm nấu tôm đất là một dĩa tôm đất cắt đầu rang muối ớt đường, trời chiều bảng lảng măm cơm dọn trên bộ ván nhà bếp trống vách, nhìn mây trời lờ lững trôi, từng đàn chim bay thành hình chữ V về tổ, thỉnh thoảng chim lạc đàn buông vài tiếng kêu văng vẳng từng không, với nồi cơm nóng nấu bằng gạo nanh chồn,cơm cạn để lên mặt nồi cơm vài cọng lá dứa, tô canh khóm, tôm rang, dĩa muối ớt đỏ cay xé, trên thành măm để vài trái ới chỉ thiên hườm chín… Thôi thì …nuốt như cò!
Tháng mười một tháng chạp ta, gió chướng thổi về, mới đầu mùa gió chướng yếu trong mình dễ sinh bệnh, phong dao có câu “ Gió nào độc bằng gió Gò Công” thì Gò Công có cây so đũa bắt đầu trổ trắng bông, Sau nầy có thêm một loại hoa so đũa màu tím. Lúc tôi ở tù về trông thấy hoa so đũa tím, tôi thích lắn, nhìn hoài, vì với tôi màu tím có nhiều kỷ niệm.Cây so đũa tơ cao khoảng mét rưởi hái còn dễ chứ cây vài tuổi phải dùng sào thọc, ngước mặt lên trời, cổ mỏi mê, người dân thường dùng chữ đi thọc bông hơn là đi hái bông, phải lặt bông bỏ cuống, bỏ nhụy( Nhụy có phấn vàng ăn hơi nhẩn nhẩn), đậu rồng xắt liễn,, với hai thứ nầy cũng đã đủ nấu nối canh chua với me dốt dầm bỏ hột, nêm ngò gai nấu với tôm đất dùng kéo cắt đầu, chưn, đuôi cho sạch sẽ, đặc biệt dân Gò Công ăn canh nầy chấm với muối ớt chứ không chấm nước mắm, khi bắt đầu nấu ăn thì cối muối ớt được đâm trước, ớt sừng trâu đâm đủ bể chứ không cần nhuyển, trộn với muối đem để lên mặt hồ nước phơi nắng ngoài sân, tới bữa ăn muối khô trắng điểm ớt cay hồng rất ngon. Bông so đũa nấu với cá kèo cũng rất ngon.Canh chua để cúng giổ mẹ thường nấu với cá lóc, cá lóc cở trên kilo, lạng da lòi thịt trắng bóc, cũng cà giá bắp tây hay đậu rồng, bạc hà, tùy mùa , nồi canh chỉ cần bốn vị rau là quá đủ, tô canh chín vớt đầu cá lóc bây giờ đã chín nở nang, để gần bít dĩa bàn trắng, cái đùm ruột lòi ra với lá gan ngà vàng, lớp mỏng mở trắng, túi mật nhỏ xanh đen..gắp đùm ruột bỏ vào chén, kèm vài lá quế, húng cây, lua vô miệng, rau thơm, gan ruột béo ngậy, mật đăng đắng.. cắn một khúc ớt chỉ thiên, nhai ngập răng, chiêu một ly nhỏ rượu nếp Bình Ân … khà một tiếng, mệt nhọc của buổi làm tan biến ngay. Ngồi chung măm nhiều người nếu thấy tuổi tác mình còn kém nhiều người trong bàn, hay cấp bậc mình còn thấp hơn nhiều người thì đừng bao giờ chòi đũa vô gắp đùm ruột cá lóc…. Đó là biết cách trọng người trên dù đó chỉ là luật bất thành văn. Khi người lớn tuổi nhất bàn gắp ruột bỏ vào chén ai thì người đó cám ơn rồi hưởng tự nhiên...Thời tôi chưa vào lính còn ăn cơm nhà, tôi chưa biết ăn cá tra vì ba tôi tính rất kỷ lưởng khác hẳn tôi tính ăn tạp, ba tôi có mặc cảm cá tra ăn cức, nên dù cá tra nuôi cám ba cũng không ăn nên mẹ tôi đi chợ không bao giờ mua loại cá nầy.Cá tra nấu canh chua nhậu rất là hao rượu.
Mỗi lần mẹ nấu canh chua, thấy tôi chạy chơi gần đâu đó, mẹ thường bảo tôi ra vườn chuối xem quài chuối nào già bẻ vài trái chuối ở nải chuối chót, mẹ gọt chuối bỏ vỏ xanh, cắt từng khoanh, nồi canh chín, chuối thấm chua ngọt mặn, cắn vào miệng, lưỡi sẽ báo cho cảm giác chuối dẽo, bùi nhai nuốt xong miếng chuối là chòi đũa tìm gắp miếng chuối khác ngay…
Nhiều khi đổi rau nấu, mẹ ra vườn chuối lựa một cây chuối con bụ bẫm, mẹ lột bỏ một vài bẹ già bên ngoài xắt chuối cây thật mỏng ngâm liền vô nước pha với chút giấm cho chuối khỏi đen, rau chuối nấu với lá me, tôm đất, nêm rau tần dày lá, ăn xong tối ngủ thấy mát mẻ trong mình. Bên nầy tôi cũng có trồng mấy cây chuối, hôm nào rảnh, ra sân sau cắt cây chuối con nấu canh chua, tôi xắt chuối mà nhớ mẹ vô cùng, thấy mắt cay cay…Nhớ con tôm đất nằm trong rổ còn kêu ro re… Tàn đời cũng không quên được cảnh quê nhà thời thơ ấu ..
Cá lóc lạng da, cắt khúc mẹ chiên sơ với tỏi phi vàng, nồi canh cải chua đang sôi mẹ thả cá vào, nhìn cá vừa chín tới mẹ thả thêm cà chua nêm hành lá, dằn khá đường cho nước chua dịu, canh nầy ăn cũng quên thôi, bởi cá lóc thịt vốn ngọt sẵn, nay chiên sơ áo mở da rám cưng cứng, thịt nở thấm chua, lưởi vừa chạm vào chưa kịp nhai là đã muốn nuốt để gắp miếng khác…Ngoài cá lóc, Gò Công còn có con cá ngác, cá ngác có ba ngạnh, đâm trúng thịt dễ bị làm độc sưng vù, cá nầy sinh sống vùng nước lợ. Cá ngác mẹ tôi mua về tới nhà thường còn sống khá lâu, mẹ đập đầu, vuột tro . Thịt cá ngác dai hơn cá lóc, canh chua cá ngác cũng là món đặc biệt của Gò Công.Nhà có khách…nhậu, múc tô canh chua với đầu con cá ngác, dĩa nước mắm trong dầm ớt, chủ khách sương sương cũng phải nửa lít mới hết tô mồi..
Môn chua và măng chua, mẹ tôi thỉnh thoảng mới nấu, ba tôi không thích hai loại chua nầy lắm.Măng chua nấu với cua nghé ( Cua …vị thành niên), loại cua sông cua biển lứa, không lớn lắm, tách bỏ mu, lấy gạch, bỏ yếm chặt cua ra làm đôi rồi làm tư, canh chua măng nấu với cua lạ miệng ăn cũng hao cơm lắm.
Canh chua ngoài việc ăn cơm rất hao gạo, canh chua còn là món nhậu rất bắt mồi, tất cả các loại đầu cá nấu chua đều được dân nhậu chiếu cố, nhậu với canh chua không dùng cơm trắng mà ăn kèm với bún, với rau thơm như húng cây, mò om, ngò gai, quế, giá…gắp một đũa bún, chan nước chua có rau như đậu bắp, cà giá, dẽ một miếng cá, gắp thêm vài cọng rau sống, lua vào miệng, vừa nóng, vừa nước, trơn trơn như bún, ngot thịt cá, thơm rau, chỉ có rượu đế hay rượu Tây nguyên chất mới trị nỗi món nầy.
Đầu mùa mưa lúc mà lá me non trổ thì ngoài chợ cũng bán đầy ếch nhái, ếch nhái sống thì buột eo ếch lại từng chùm, nhái làm sẵn lột da trắng phíếu, canh chua lá me nấu với ếch hoặc nhái ăn kèm với nhái xào bột cà ry, hay ếch xào xã ớt…nhắc lại mà đã tiết tâm linh huống hồ gì được trông thấy măm cơm trước mặt…
Đại khái vài loại canh chua mà mẹ và chi tôi thường hay nấu trong các bữa ăn thường ngày, tôi học được hết các món nầy và dễ dàng thực hiện , khi khoát áo nhà binh, rời khỏi vòng kiểm soát của gia đình, tôi quên vội vàng đời sống mẫu mực ở nhà, bắt đầu lưu linh lưu địa, bởi sinh ra trong thời chinh chiến, đời lính, tuổi thọ quá mỏng manh, dù tôi chỉ là lính bán tác chiến. Thời chiến, dân còn bị chết một cách oan uổng thì nói gì đến lính… Đơn vị tôi thuộc đơn vị tổng trừ bị nên rày đây mai đó trên khắp bốn vùng chiến thuật, ăn quán ngủ đình, ngủ chợ, từ những món ăn bình thường tôi được nếm thử nhiều món lạ địa phương, tôi về Chợ Gạo được ăn canh chua chuột ăn kèm với món chuột muối xã ớt chiên dòn, mới gắp đũa đầu còn bở ngở, nuốt khỏi họng thấy ngon quá, thịt chuột có thua chi thịt gà, nhất là chuột chiên sả ớt,con chuột được làm lông, mổ bụng lấy bỏ những gì phải bỏ, hái lá chanh bao quanh chuột đem nướng sơ rồi mới chặt miếng ướp gia vị đem chiên.Chuột chín vàng tươm mở, thơm ngon béo làm sao, gắp miếng chuột đưa vào răng cắn dòn khứu, thịt chuột dai, thơm xả, cay ớt, mặn mà của muối, nước miếng tuôn ra trơn cổ nuốt như cò. Hôm nào có chút đỉnh “Anh hai”của chị đi chấm thi chia cho tiền phơi đờ rút, hay của mẹ nhét cho khi về phép…Tôi làm một màn xi nê Lê Lợi với cô bé mắt nâu, xuất 9 giờ tới 12 giờ, tan hát, miệng còn thơm mùi môi của nhau, hai đứa tà tà ghé vào Hương Lan, áo trận giày sô với một hoa mai trên ve áo, vào đây thì lương phạn của lính thấy ngại ngần. Em cũng biết điều, kêu một tô canh chua gà nấu lá vang, một tô cá rô kho tộ, Vị chua của lá vang khác hẳn mọi vị chua khác, thịt con gà giò, gặp nước chua săn cứng, cá rô trong tộ bóng mở hành, thơm tiêu đang sôi sùng sục, chưa ăn tôi đã vội kêu thêm một dĩa cơm trắng… làm như đói thời Cộng Sản, với một chai 33, với tôi thà không uống chứ uống một chai nhột cổ lắm, vậy mà cũng nhín nhín uống tới tàn bữa cơm..bởi cái bóp quá lép . Sài Gòn thời thập niên 70 tràn ngập quán ăn nhậu, ở đâu có trại lính là ở đó có quán nhậu, tựu chung món canh chua trong quán nhậu có chút biến đổi hình thức, trước đây người ta gọi là ăn Cù lao sau nầy quen gọi là lẩu, chữ cù lao thì dễ hiểu vì than lửa được đặt ở giữa, còn lẩu thì ai chuyên môn tìm hiểu giùm, tôi thì không rõ nghĩa,Nước chua được đặt trong lẩu, một dĩa đủ các lọai rau nấu như bạc hà, giá, bắp tây, cà chua, ớt, ngò gai, rau om. Kèm một dĩa bún và dĩa rau sống, thường là con lươn chiên sơ với mở phi tỏi gọi là lẩu lươn, nếu thay lươn bằng cá bông lau thì là lẩu cá bông lau… quán nhậu nào cũng đại khái như vậy. Đơn vị tôi đóng cuối đường Phan Đình Phùng trải dài trên bờ sông Thị Nghè nên anh em chúng tôi thường nhậu gần khu đài phát thanh, quán chị Ba Mập nằm ngay ngả tư Tự Đức và Nguyễn Bỉnh Khiêm, hay ra Phan Thanh Giản về hướng xa lộ thì thường xuyên vào quán Lường Nghi, có khá tiền thì vào Thanh Thanh để nhậu còn nghe nhạc sống, lẩu lươn đường Sương Nguyệt Anh buổi tối cũng rất đông khách, lẩu chua ở quán Biên Thùy, ở Thanh Hải( Ngả tư Quốc Tế) thường các món nhậu ngon dở là ở vài đũa đầu, dô vài chai rồi thì quán nào như quán nấy, lậm men thì cũng khó phân biệt ngon với dở .Lúc ra Pleiku, thành phố chỉ độc nhất có quán cơm Mỹ Tho, lương quan hai tôi với thằng em, Trung Sĩ Mỹ, mỗi tháng chỉ dám ghé vào đây một lần ăn cơm với canh chua cá lóc và cá lóc kho tộ. Thời cuối năm 1974 quốc lộ 19 bị cắt, cá lóc tươi từ Sài Gòn ra Pleiku phải đi bằng máy bay, hai thầy trò kêu một chai bia trâu….Ôi tiền lính, tiền xương máu sao mà ít thế…
Lúc vào trại tù Mỹ Phước Tây, đi đào kinh, bắt đườc con cá con tôm con ếch con cóc…thường chiều về xuống tắm dưới kênh Dương văn Dương, vừa tắm mát vừa vớt lục bình bẻ cọng non thế làm bạc hà, me có sẳn nhà thăm nuôi cho. Nấu lon gô canh chua với rắn bông sún, rau nêm không có cắt đở lá cà nêm cũng thơm, vậy mà ngoài phần cơm trại phát nấu thêm lon sữa bò gạo, vét láng sạch nồi mà miệng vẫn còn muốn ăn nữa… Những gia đình còn khá, gửi quà thăm con em bằng khô cá tra… Nhiều bạn đồng cảnh nấu nồi canh chua với đầu con khô cá lan phồng… Mùi thơm bay điếc mũi, đầu khô chín, nở nang trông như đầu cá tươi, tôi không dám nhìn nồi canh chua nầy lâu vì quá thèm..Ngày tháng lưu đày ra đất Bắc mới biết ăn canh chua cơm mẻ; ba tháng mới được nhận gói quà 5 kilô thì chỉ có bổ xương, Xương không tẩm bổ sao lại lồi ra từ xương mặt, xương sườn, xương đít, người tù Cộng sản nào mà không bổ xương.Cơm mẻ cũng là loại chua quý vì thực tế cơm không có ăn lấy đâu ra mà làm mẻ. Rau muống lén hái nhét cứng trong lon gô, độn thêm trong bụng trong lưng. Về xổ ra cũng nấu được một soon khoảng 4 tô, vậy mà chỉ rau muống với cơm mẻ, chút nước muối… kèm chén bắp… ăn xong nồi canh còn liếm mép thèm thuồng Lúc ở Hà Tây tôi ở đội rau nên tương đối có rau ăn đầy đủ,Hột giống bắp tây đem từ trong Nam ra, Cộng Sản Bắc Kỳ không biết ăn đậu bắp, chúng chê …dzớt dzớt”, mùa giáp tết có bắp cải, có rau cần nước… Cần và bắp cải nấu canh chua với tôm khô, đậu bắp nấu lẫn rau muống ăn để mà sống tạm qua ngày … Món canh có tôm khô là món“ cao cấp” trong tù. Lúc qua Nam Hà, tháng 3 trời nóng đổ lửa mà trại Nam Hà lại trồng nhiều bí rợ( Ngoài đó gọi là bí ngô), trời nóng mà ăn bí luộc hoài ngán chết, tôi đi đốn củi trên rừng bứt lá vang về nấu với bí. Lá vang bí rợ và nước muối chỉ thế thôi mà lại dễ nuốt hơn bí luộc không.
Còn một thứ canh chua, miệt biển Vũng Tàu gọi là canh sún, thời Anh tôi còn làm huấn luyện viên ở trung tâm huấn luyện Vạn Kiếp,thỉnh thoảng cuối tuần anh dẫn tôi ra Vũng Tàu tắm biển, trưa vào tiệm ăn cơm… món mà tôi còn nhớ là canh sún, Cũng chất liệu của canh chua nhưng có nêm tương hột, sả ớt chiên vàng …Buổi trưa sau khi tắm biển, người mệt, bụng đói vào quán ăn cái gì cũng thấy ngon..
Ngoài ra người miền Nam còn nấu canh chua với rau nhúc, một lọai rau trồng trong ao nước ngọt, nước phải trong sạch rau mới sống, đây cũng là loại rau khá đắc tiền bán ngoài chợ.Món canh nầy cũng hiếm người được ăn.
Những ngày tới miền đất tự do, tôi tạm dung trên một thành phố lớn thứ tư của xứ Mỹ, nơi có người Việt đông đứng thứ hai ở hải ngoại nên chợ Việt có bán đầy đủ các thứ giống như ở Việt Nam . Chút đất quanh nhà tôi trồng bạc hà, đậu bắp. rau quế, ngò om… cá thịt chợ bán ê hề.. thành phố nầy nóng muốn …khét luôn nên canh chua cũng lại là món ăn khoái khầu, tôi vẫn thường nấu chua với gà, cá bông lau, tôm, hay canh chua chay nấm tàu hủ chiên… măng chua vô keo sẵn, cải chua tôi tự làm lấy ăn lai rai quanh năm… Nhìn măm cơm rõ ràng của dân mít mà sao tai nghe tiếng máy lạnh chạy sè sè, nhìn màn ảnh truyền hình thấy mũi lỏ tóc vàng….Chóc chóc hai con trong nhà có việc cần gọi…Tía; nghe con gọi bằng tía… Thấy nhớ ba nhớ mẹ, nhớ măm cơm nghèo buổi chiều trên bộ ván với ngọn đèn dầu thỉnh thoảng chao gió,… Ăn cơm mà không có con chó, con gà quẩn quanh bên chân, không nghe tiếng chim chiều về tổ,cảnh quê nhà có thiếu thốn chút đỉnh mà có cha, có mẹ, có anh chị bên cạnh đầy tình thân ái, bên nầy ngồi ăn rất nhiều khi chỉ một mình, con bưng dĩa gì đó vào phòng, cửa đóng im ỉm, vợ làm ca hai chưa về… tiếng nhạc từ máy cát sét ẻo lả giọng ca quen thuộc với những ca khúc cũng rất quen thuộc thời còn khoát áo lính… Ơi Hoàng Oanh, Thanh Lan,cùng học chung trường, cùng lứa tuổi với tôi, Elvis Phương, Duy Khánh cùng đơn vị với tôi, ôi Thái Thanh, Thanh Thúy.. tuổi của chị tôi… Giọng ca xưa còn đó, lời nhạc cũng như xưa… Chỉ có cảnh đời là thay đổi…
Ôi! Tạo hóa gây chi cuộc hý trường… Tô canh chua cũng bạc hà cà giá, đầu con cá bông lau chín nở nang to bít dĩa, thịt thà trắng phao, ly rượu chát đỏ sóng sánh trong ly… mà sao lòng tôi chùng xuống, miệng thấy như đăng đắng… Ba ơi! Mẹ ơi! Bây giờ ba mẹ ở đâu.? Gò Công ơi! Bao giờ ta trở lại…để được nhìn thấy cây so đũa trổ trắng bông đong đưa trước gió…

THỦY LAN VY
Viết tại Kỳ Đà Động quý đông 06

một lần đi
*

- Gửi các bạn trình diện nhập ngũ ngày 17/12/1968 tại QVTT- Sài Gòn


Tôi soát lại vật dụng một lần cuối dù chỉ có vài món, quần cụt, áo thun, kem đánh răng, bàn chải, tập giấy trắng, cây bút bi .... đựng trong một túi bồng bột nhỏ, tôi mặc chiếc quần jean đen cũ, áo chemise tay dài sọc xanh nhạt, chân mang đôi dép ... Tôi ngước mắt nhìn lại gian nhà của chị tôi ... nhìn lên đồng hồ đã 1 giờ trưa, giờ nầy chị tôi và các cháu còn đang ngủ trưa .....Tôi mở cửa bước vội ra rồi cẩn thận khép lại đi ra cổng, Tôi đã báo cho nhà biết giờ tôi ra đi và tôi không muốn ai đưa tiễn, tôi vẫn thường rất sợ cảnh tiễn đưa dù là đưa tiễn một người nào khác, không phải thân thích ruột rà, con hẻm nhỏ dẫn ra ngả tư Bình Hòa, con hẻm rất quen thuộc, với một vài bụi tre, vài căn nhà mới xây, và một gờ xi măn trải dài, dấu vết của đường rầy xe lửa năm xưa, tôi băng qua đường Lê Quang Định, trước tiệm hớt tóc Công Đặng đứng trên lề chờ xe, một chiếc taxi chạy trờ tới tôi vẫy tay, chiếc xe ngừng lại bên lề đường, tôi mở cửa xe băng sau lách mình chui vào ngồi và nói với Bác tài xế chỡ tôi đến Quân Vụ Thị Trấn Sài Gòn, người tài xế nhìn tôi có lẽ người đoán biết là tôi đến đó để làm gì, Trong một đất nước đang thời chiến tranh, lứa tuổi 20 của chúng tôi làm sao ngồi yên trên giảng đường được, và nhất là sau tết Mậu Thân, một sự bội ước trắng trợn của Cộng quân đã tạo nên một không khí tang thương cho suốt các tỉnh miền Nam, và đây cũng là dịp chứng tỏ cho mọi người biết sự chiến đấu can trường của quân đội Việt Nam Cộng Hòa; đang trong thế bị động mà vẫn đẩy lui được dã tâm xâm lấn miền Nam của quân Cộng Sản Bắc Việt .
Xe từ từ lăn bánh, theo đường Nguyễn Văn Học tiến về trường vẽ, quẹo trái qua Chi Lăng rồi quẹo mặt ngang qua Lăng Ông Bà Chiểu theo đường Lê văn Duyệt. Xe chạy vừa qua khỏi trường nữ trung học Lê Văn Duyệt, tôi bảo bác tài ngừng xe lại trước một nhà thuốc tây để tôi vào mua một vài thứ thuốc cần thiết ...Tôi bước vào tiệm hỏi mua một họp thuốc Saridon;một vĩ cétamic ... Có lẽ nhìn thấy gương mặt thư sinh của tôi trong bộ đồ bụi đời, với một vài cử chỉ không bình thường lắm, chị bán thuốc có lẽ là dược sĩ hỏi tôi :
- Cậu đi đâu mà có vẻ vội vàng quá vậy ?
Tôi đáp giọng nhỏ vừa đủ nghe :
-Dạ, em đi trình diện nhập ngũ, tôi nhận tiền thối và không quên cám ơn chị dược sĩ trước khi bước ra cửa, qua Cầu Bông theo đường Đinh Tiên Hoàng, ngang rạp Casino rẽ phải vào đường Hiền Vương ....Tôi nhìn lại Sài gòn, buổi trưa vắng vẻ, con đường Hiền Vương với hàng cây cao su che bóng mát bên đường vẫn rất quen thuộc với tôi, lòng tôi rất sợ phải mất đi những gì quen thuộc, giờ nầy Mẹ tôi ở Gò Công có lẽ cũng biết tôi trên đường đi trình diện vì tôi có nói lịch trình cho nhà biết khi tôi từ giã Gò Công, Tôi không thấy có gì vui mà tự nhiên thấy buồn buồn, hình như tôi cảm nhận được sự tự do của tôi chỉ còn rất ngắn ngủi, Tôi vẫn thường tự an ủi ai sao mình vậy, nhưng vẫn cảm thấy buồn buồn, lớn lên trong hoàn cảnh đất nước chiến tranh. Tôi không được trang bị một kiến thức gì về cuộc chiến tranh Nam Bắc, không được chỉ dẫn cho thấy sự dã man tàn ác của chế độ Cộng Sản, Tôi chỉ hơi ghê sợ Cộng Sản qua hình ảnh khủng bố giết chóc những viên chức xã ấp trong thời đệ nhất Cộng Hòa tại quê Gò Công tôi, những vụ pháo kích bừa bãi vào đô thành Sài Gòn và nhiều tỉnh lỵ đông dân cư đã gây thảm tử cho không biết là bao nhiêu thường dân vô tội, những hình ảnh đau thương do Cộng Sản gây nên trong tết Mậu Thân; tôi không có ý định tình nguyện và cũng không có ý định trốn tránh đi lính. Trước tết Mậu Thân, thanh niên có bằng tú tài phần I đến 22 tuổi mới phải động viên mà tôi bắt đầu vào niên học đệ nhất mới có 17 tuổi nên tôi không bao giờ nghĩ tới việc phải đi lính ...Trong lớp tôi một vài thằng bạn ngay sau khi đậu tú tài I đã tình nguyện đi Thủ đức ( khóa 21 ) như thằng Phò, cũng năm đó mà đậu kỳ nhì, vào niên học đệ nhất được vài tuần lại bỏ lớp tình nguyện nhập ngũ khóa 22 như thằng Nô thằng Cọp... , qua kỳ thi tú tài hai một số thi vào Võ Bị như thằng Ba trụi, Trần Công Thu, Phạm văn Tý, Điêu văn Danh... ( khóa 23 ).... Tôi vẫn tà tà đi học, ở Sài Gòn thỉnh thoảng bạn bè về phép dẫn đi ăn nhậu kể cho nghe chuyên chiến trường ...Thường để tránh lính thầy chú thường nộp đơn thi vào Sư Phạm, trong nghề gõ đầu trẻ nầy nầy khi ra trường đi dạy tại những quận lỵ hẻo lánh dễ được hoản dịch và nếu có đi lính thì chỉ một thời gian thụ huấn tại quân trường là sẽ được biệt phái, khỏi phải ra chiến trường, tôi cũng có nộp đơn thi sư phạm, nhưng chỉ mới vào phòng thi, ngồi chưa nóng đít, tự tôi cảm thấy mắc cở khi nghĩ đến có ngày sẽ đứng trên bục giảng vì ngày còn học đệ nhị cấp trường Trung Học Gò Công tôi cũng thuộc loại học sinh cá biệt, phá có hạng trong lớp, nên trước đôi mắt ngạc nhiên của thầy giám thị tôi khẻ cuối đầu chào bước vội ra cửa ... ngày18 tháng 12 năm 1968 ngày hết hạn trình diên lứa tuổi của tôi vào lúc 12 giờ trưa, thì hôm nay tôi rời nhà lúc 1 giờ ngày 17 tháng 12 ...
Xe đã tới ngả sáu, quẹo trái rẽ qua đường Lê văn Duyệt, xe ngừng bên lề đường đối diện với cổng Quân Vụ Thị Trấn, tôi trả tiền xe và nói lời cám ơn Bác tài .Trời tháng mười hai, nắng trưa chói chang, tay xách túi bồng bột mắt ngó qua cổng quân vụ thị trấn ... Người lính gác cổng vẫn ơ hờ ôm súng mắt nhìn ông đi qua bà đi lại, bên trong rào kẽm, tôi chưa rõ cái gì bên trong, tôi bước tới bà bán thuốc lá ngồi cạnh bên cột đèn mua 5 gói Bastos xanh và một họp diêm ...Bà bán thuốc như quen thấy cảnh nầy
- Cậu đi trình diện nhập ngũ ?
Tôi dạ nhỏ một tiếng, tay vụng về xé gói thuốc, gắn một điếu thuốc lên môi, tôi che tay quẹt diêm mồi lửa, mắt nhìn chừng xe, tay xách bồng bột bước vội qua đường. Sau khi trả lời người lính gác cổng tôi được chỉ dẫn vào ngồi trên một dãy băng trong phòng chờ đợi.Tôi rất ngạc nhiên khi nghe giọng ca thánh thót của Hoàng Oanh trong nhạc phẩm Một Người Đi của Trang Châu( ? ) phát ra từ trên cặp loa gắn trên tường ... “Tôi tiễn anh lên đường, trời hôm nay mưa nhiều lắm, mưa thấm ướt vai gầy mưa giá buốt con tim ..., thì ra đây là chương trình phụ diễn tân nhạc trong chương trình xổ số kiến thiết quốc gia hàng tuần, tôi nhớ ra hôm nay ngày thứ ba , 17 tháng 12 , lòng hơi ngạc nhiên sao mà lại có sự trùng hợp kỳ lạ giữa lời bản nhạc và sự ra đi của tôi ? Thôi thì mình đi không ai tiễn đưa, Hoàng Oanh hát đưa tiễn mình còn muốn gì hơn nữa .. !!... Tôi còn nhớ vé số trúng 500 đồng hôm đó mang số 032 ..
Tôi được một người lính mời vào bàn để khai lý lịch, tôi viết nhanh gọn trên một xấp giấy lý lịch in sẵn và chuyển tới bàn lăn tay ..Nhân viên phụ trách là Hạ sĩ Mứt, Trần Văn Mứt, thằng nầy nhà ở Gò Tre, học chung lớp ba với tôi ở trường Nhà Đèn Gò Công , ....Thấy mặt tôi nó nhớ ra liền dù lâu lắm rồi tôi nó mới gặp lại nhau. .. Nó cười vui vẻ :
- Mặt mầy sao buồn hiu vậy Bảy, đi lính cho biết với người ta, trai thời lọan mà.. nó vừa nói chuyện vừa gọn gàng cầm mấy ngón tay của tôi lăn trên họp mực và ấn chỉ vào trong khung in sẵn, thao tác quen thuộc tôi nghĩ cái thằng nầy chắc là đã lăn tay tất cả những người trình diện tại quân trấn Sài Gòn . Hồi nhỏ đi học nó vẫn đi ngang nhà tôi để đến trường, nó đi chiếc xe đạp màu đen sườn 700, cặp đệm để vắt ngang” cây đòn gánh xe ...” tên của nó nghe rất ngọt ngào nên tôi không thể nào quên nó được. Chừng tôi lên trung học không còn gặp lại nó cho tới bây giờ gặp lại thấy trên vai nó mang cấp hạ sĩ vậy là nó đi lính cũng đã trên 3 năm ( Sau nầy vào lính tôi có đôi lần nhậu với nó, nhà nó trong hẻm gần Cống Bà Xếp chung đường với QVTT, ngồi nhậu cạnh nó tôi thường phàn nàn ...Uống rượu mà ngồi gần mày, nghe cái mùi ...Mứt nó ngọt mau say lắm ) Xong thủ tục tôi ra băng ngồi hút thuốc chờ đợi xe chuyển lên trung tâm 3 tuyển mộ nhập ngũ... Đang ngồi buồn tôi thấy một tốp thanh niên trạc tuổi tôi kéo vào miệng phì phà thuốc lá mặt vui vẻ ... tất cả nói giọng Bắc ...Có lẽ họ lăn tay xong rồi rủ nhau ra quán ngồi uống cà phê,bọn họ nhìn tôi ... một người lên tiếng :
- Sao ngối buồn vậy bạn, đi lính phải vui vẻ lên chứ .
Tôi chỉ cười mà không trả lời ( đám nầy sau chung đại đội với tôi từ Quang Trung qua Thủ Đức với số quân 68/ 1444... là học sinh trường Nguyễn Trãi cùng rủ nhau trình diện chung cho vui )
Đã gần 4 giờ chiều chung quanh tôi có khoảng gần 50 người ... Chúng tôi được lệnh chuẩn bị lên xe, Tôi nghe thấy mấy người bạn Nguyễn Trãi bảo nhau lượm đá, tất cả đám nầy lượm đá vội vàng bỏ vào túi quần ... Tôi thắc mắc không biết mấy tay nầy lượm đá để làm gì ... nhưng cũng không buồn hỏi . Khi xe bắt dầu lăn bánh tôi mới biết mục đích lượm đá của mấy tay nầy, cứ đến ngả tư là dùng đá ném vào đầu các anh cảnh sát đứng gác đường ( phá hết biết ) .( mấy tên nầy sau khi ra trường là Vũ Ngọc Doanh lực lượng đặc biệt, Kiều Kim Huy quân báo, Ngô văn Diệm, quân nhu, Lộc Hô thiết giáp, Kháng quân Cụ, Ngọc Địa phương quân, Hồ huy Hải Quân huấn, Nguyễn huy Mạnh quân báo, Nguyễn văn Liên CTCT... ) .
Buổi chiều thứ ba đường Lê văn Duyệt đông nghẹt xe, hai chiếc GMC từ từ lăn bánh tiến dần về hướng Tân Sơn Nhứt, đây cũng là lần đầu tiên tôi được đi xe quân đội , gần hai chục mạng ngồi đứng trên xe, Tôi ngồi sát góc trên băng mắt nhìn hai bên đường phố ... Trên đường người ta vẫn ngược xuôi qua lại, chẳng ai buồn để ý đến 2 chiếc xe GMC chỡ đầy thanh niên ở lứa tuổi 20, Những người bạn mới Nguyễn Trãi vẫn đùa cười ầm vang mỗi khi chọi đá trúng mục tiêu, nắng buổi chiều, quyện mờ trong khói xe ... làm cho mắt tôi cay cay ? !
Sau khi rời trường Gò Công ( 1966 ) Tôi lên Sài Gòn ở nhà người Cô thứ Tư nằm cạnh nhà thờ họ Bình Hòa, phía sau nhà cô là nhà của người chị thứ tư, chung nhà còn có người chị thứ sáu ...nên dù xa cha mẹ cũng không thấy nhớ nhà lắm, bởi là con trai út vẫn quen ở bên cạnh Mẹ, bây giờ lần đầu tiên xa nhà bước chân vào một môi trường mới, thì làm sao lòng tôi không bỡ ngỡ, đời lính nghe nói nhiều gian truân vất vả lắm liệu tôi có đủ sức chịu đựng hay không ... khi mà ở nhà một cái áo lót dơ tôi chưa hề biết giắt. Tôi thấy nuối tiếc thời gian đã qua, thời tự do bay nhảy, rồi hình ảnh những người bạn học cũ đi lính về phép ghé thăm tôi, trông tụi nó oai hùng quá ngoài dáng dấp mạnh dạn còn nhuốm chút phong sương, tôi lại tự an ủi ...Tụi nó đi lính được thì mình cũng chịu được ... người ta sao mình vậy hơi đâu mà lo, bỗng nhớ tới lời Thầy Huỳnh văn Thạnh dạy triết năm học đệ nhất ...”Đất nước mình chinh chiến liên miên, nghiệp văn không thành thì chuyển qua nghiệp võ, con đường nào cũng là con đường tiến thân …
Xe đổi hướng chạy về Quang Trung, khúc đường nầy bớt xe, hai bên đường cảnh trí cũng khác, nhà cửa cách khoảng có cây trái xung quanh ....Những chiếc xe đò Sài Gòn Tây Ninh hối hả vụt chạy ngang qua ... Trời bắt đầu dịu nắng dần, những người bạn Nguyễn Trãi cũng bớt cười giỡn ...Một chút gượng gạo sau nụ cười, tôi biết thằng nào trong bụng cũng lo lắng mà ngoài mặt cố tạo cho mình một vẻ thản nhiên .
Xe từ từ quẹo vào cổng Trung Tâm 3 Tuyển Mộ Nhập ngũ ...Tự dưng tôi cảm thấy hình như không khí trở nên khác lạ, như có một cái gì thay đổi giữa bên ngoài rào kẽm và nơi xe chúng tôi đang đậu ... Mặt đứa nào trên xe cũng trở nên nghiêm trọng, mắt dáo dát nhìn quanh ... Tự cảm thấy từ giờ phút nầy mình đã trở thành con người khác, mà sự khác biệt đó tự mình không cảm nhận được .
Chúng tôi được một anh Trung Sĩ hướng dẫn xếp thành hàng tư, cao trước thấp sau và dẫn đi về hướng doanh trại .
Đi được vài bước tôi ngoái cổ nhìn lại hướng cổng .... Con đường thật vắng, không một người thân, không một bóng hồng đưa tiễn. văng vẳng bên tai giọng ca ngọt ngào của Hoàng Oanh…Tôi tiễn anh lên đường… Sài Gòn ơi ! Gò Công ơi! Ta tạm biệt

THỦY LAN VY
( Viết tại Kỳ Đà Động – Houston Hè 02 )

Tôi rất thích có tấm ảnh kèm theo bài.. Nhưng tôi lại bận rộn quá , mà tôi lấy hình rất lâu , thì giờ tôi không có.. Tôi muốn nhờ người trong ban biên tập làm giúp giùm tôi được không? tôi cám ơn trước( Như trong trang Hướng Dương ...) Phược Các làm giúp tôi nha

Trang PNV hôm nay lên quá chậm lại không thay size và đổi màu được .. tại sao??

ĐẬM ĐÀ HƯƠNG QUÊ
*

-Sao con không lấy nón lá của chị con đội cho mát. Trời nắng nóng quá mà con, chai nước mưa mẹ châm đầy liệu có đủ uống không con? Uống xong nhớ để ly chai vào bao ny lon cho sạch nha con…
Mẹ vẫn luôn ngọt ngào, vẫn đôi mắt trìu mến nhìn tôi, với mẹ tôi vẫn là thằng con trai út bé bỏng của thuở nào...
-Được rồi mẹ, đi lao động bây giờ bụng no là quá sướng rồi…Tám năm trong tù con đã quen rồi mẹ., vào nghỉ đi mẹ!
Tôi được giặc thả về đã gần tròn năm, những người tù được thả ra từ các trại tù miền Bắc thường về địa phương không bị quản chế, riệng đất Gò Công nầy, có lẽ tại vì trước năm 1975, là tỉnh đứng đầu trong việc bình định an ninh trên toàn quốc, nên khi giặc về, mọi oán thù đều đè nặng trên đầu trên cổ người của chế độ Sài Gòn.Nên tù Nam tù Bắc gì cũng quản chế hết... Ít nhất cũng phải hơn năm.
Trong thời gian quản chế, thỉnh thoảng trong tuần, trong tháng tôi vẫn thường bị công an khu vực gọi đi lao động, khi thì cạo cờ, những lá cờ vàng được sơn bằng sơn Mỹ trên những bức tường, trên những thân cây to, trên nóc công sở, theo năm tháng vẫn còn rõ nét vì sơn Mỹ quá tốt. khi thì đi đập phá miếu thờ Ông Quan Công, vì trong miếu có bàn thờ Ông Lãnh binh Tấn, những ngày gần tết đi quét dọn lau chùi các công sở, đi làm thủy lợi… Bất cứ công việc gì cần là có mặt đám tù cải tạo quản chế, lần nầy đi đấp sông, con kênh nằm cuối đường từ xóm Cầu Tàu ra, được quy hoạch phóng đường nên thị xã quy tụ một lực lượng hùng hậu, ngoài tù cải tạo quản chế, mỗi nhà góp một công trong việc đấp đường nầy, con kinh dù hẹp nhưng đang thông giòng nước, lượng công nhân dù đông, chia ra làm nhiều dây, móc đất sình từ phía gần bờ chuyền tay nhau rồng rắn mấy chục người một dây, cục đất ra tới tay người cuối chỉ còn bằng cái bánh bao…nên kết quả …
Đã hơn mười ngày, với lực lượng đông như vậy, con đường ngăn nước đã gần hình thành, chỉ còn khoảng 2 thước nữa là con đường liền mặt, và chiều nay là buổi chiều quyết định.
Nhìn con đường ngăn nước được đấp bằng sình, với hàng cọc bằng cây đước đóng lưa thưa, cột được dựng bằng tay, trông rất lỏng lẻo, mấy anh em cải tạo chúng tôi chỉ biết lắc đầu trước việc làm của các đỉnh cao trí tuệ thị xã.
Tôi đạp xe trở lại hiện trường sau 2 tiếng nghỉ xả hơi về nhà ăn cơm. Gửi xe đạp ở nhà chị Loan, người đẹp Cầu Tàu năm xưa, tôi lửng thửng bước đi về hướng bờ sông, gặp Anh Hậu, nguyên chi khu trưởng quận Hòa Bình, Anh Có, thiếu tá phòng 1 sư đoàn 7, chị Rết, trung úy quân đoàn 2 …đã có mặt dước gốc cây bần bên bờ sông, đây là những người cũ quen biết chung phường 2 với tôi, vẫn thường đi lao động chung với nhau…
Những ai có tiền hay có quen biết, thường thường không phải đi lao động loại bất thường nầy, mình nghèo quá đành phải dang nắng vọc sình thôi.
-Ê, chiều nay, buổi chiều cuối của công trình nầy, để coi, con bờ sình nầy sẽ bể nát… Còn khoảng 2 thước, áp suất nước càng mạnh mà đấp bằng sình thì….
Anh Hậu cười lớn mà không nói tiếp
-Ê chút xong về ghé nhà thằng Hiệp ăn bánh vá, nó mời tụi mình hôm qua.Anh Hậu vừa nói vừa nhìn mọi người, Anh Hiệp nguyên là sĩ quan thanh tra của tiểu khu Gò Công.
Trời nắng chang chang, bờ sình hắt hơi nóng lên thật khó chịu, dây chuyền sình của phường 2 phía bên nầy bờ sông, có tất cả hơn mười dây, mỗi dây khoảng trên 30 người, chuyền từng nắm sình hướng về 2 thước còn lại, tôi đứng cuối dây nên nhìn thật rõ, nước bắt đầu xoáy mạnh khi khoảng trống càng hẹp lại. Tiếng cổ động của ban chỉ đạo thị xã oang oang bên tai, qua mấy cái loa phóng thanh treo trên mấy cây bần, tiếng cười đùa của những người lao động tạo nên một không khí ồn ào, bởi làm chuyện không có tiền công, nên mọi người đều làm cho có, làm chiếu lệ, tạo dịp cười giỡn nhiều hơn là chuyền sình, tôi với anh Hậu, anh Có, chị Rết đứng cuối dây luôn râm rang chuyện trò, nhắc chuyện bạn bè năm xưa…
Ầm, một âm thanh khá lớn, hàng cây cọc và dãy đất sình trôi bung theo dòng nước… Tiếng cười, tiếng la, tiếng bước chân lội bì bõm trên sình, hai hình ảnh trái ngược, mặt ban chỉ huy giống như cái bánh bao chiều, mặt mày anh chị em lao động vui ra thấy rõ…
Tôi với Anh Hậu, Anh Có quẹo xe đạp vào hướng nhà đèn, nhà anh Hiệp cất nửa trên đất, nửa trên sông nên rất mát mẻ, bước vào nhà tôi thấy có Anh Hên, nguyên tiểu đội trưởng quân cảnh tư pháp tiểu khu Gò Công, sau màn chào hỏi, chúng tôi quay quần cùng ngồi trên chiếc bàn tròn, kê sát vách đóng bằng lưới B40, bên ngoài sông nước đang lớn, dòng nước lặng lờ với chút sóng nhẹ, lơ thơ vài cây thủy liễu( bần), lá cành đong đưa theo gió,,,mát mẻ làm sao.!
Ba anh Hiệp từng là đại tá thị trưởng một thị xã miền trung,Đại Tá Mãi nhờ đau cột sống được giặc tha về sớm từ trại Nam Hà, cũng đang ở chung với anh, Bác chỉ nằm trên giường, có khách tới thăm bác vui lắm, tôi vẫn thường trò chuyện với Bác… Thường Bác nhắc chuyện ngày xưa với nhiều tiếc nuối. Bác rất thích tôi vì dù chênh tuổi tác nhưng cùng chung trại tù Nam Hà, có nhiều chuyện nhắc nhớ thời trong lao nhục. Những kỷ niệm rất khó quên trong đời.
Anh Hiệp có người vợ đảm đang,Chị ba Phích, chị mua chui bán nhủi rất khá, nên cưu mang luôn cả gia đình, Anh Hiệp có số sống nhờ cung thê, nên thường ngày chẳng phải làm gì hết, cách vài ngày lại tổ chức tiệc tùng mời bạn bè ăn nhậu. Đi lao động anh đóng tiền, người cũ người mới gì anh đều chơi, anh thường nói
-Mình như cá trên thớt, sống trong tay sinh sát của tụi nó, không cho đám công an khu vực ăn nhậu, tụi nó làm khó dễ mất công phiền phức,.!
Gió từ sông thổi lòn qua song lưới, dòng kênh nước chảy lững lờ, thỉnh thoảng có chiếc thuyền tam bản chở củi, chiếc ghe câu của chú Tám bờ Kinh lênh đênh giữa dòng…
Bụng đói, gió mát thổi lòn song, nhìn tô bún trắng nõn, dĩa bánh vá vàng ươm, dĩa rau sống xanh tươi, màu vàng đậm của khế chua, màu trắng xanh của dưa leo bầm, tô nước mắm ớt với những múi chanh, ớt đỏ tỏi trắng lượn lờ, tôi chép miệng nuốt nước miếng, thời mạt vận quen ăn rau cỏ, thấy thịt cá ai không khỏi thèm…
-Mời anh em cầm đũa, hôm nay năm anh em mình ăn bánh vá quê hương..Tôi dô trước một ly, rồi bắt đầu xoay vòng nha...
Anh Hiệp nói xong uống cạn một ly rượu thuốc ngon lành.
-Bánh vá nầy bà xã đặt chiên, nên nhân bánh đặc biệt có cua lột, có óc heo…
Tôi gấp đũa bún, mấy cọng rau, giá, dưa khế, gắp 1 cái bánh vá, dùng tay xé ra làm nhiều miếng, chan mấy muổng nước mắm ớt…từ ngày ở tù về hơn năm, hôm nay lần đầu mới được ăn lại bánh vá quê hương, bột dòn xốp, tôm thịt gan heo ngọt ngào, óc heo béo ngậy, nhất là thịt cua lột, nó ngon béo làm sao! cay của ớt, chua của khế, thơm của rau…tôi làm tiếp chén thứ hai…chỗ thân tình đâu cần chi giữ kẻ.Ly rượu thuốc xây vòng từ từ tới, vừa ăn xong chén bún, dô một ly rượu thuốc nó ngon làm sao…
-Ê cái thằng Hai A đảng ủy gì đó, hai cái bàn chân nó nhỏ xíu mà sao hồi đó mình đi hành quân không bắt được nó, chân cẳng gì giống như bàn chân con nít, mà sao nó chạy giỏi quá?!
-Nhờ chạy giỏi bây giờ nó mới ngang tàng, phách lối..mẹ!
Tiếng anh Hậu gợi chuyện và Anh Cò Hên trả lời
Hai A người của đảng ủy thị xã Gò Công, chỉ huy công trình đấp kênh hôm nay, tên nầy có nhiều mặc cảm với người của chế độ cũ, luôn hạch sách và làm khó dễ khi có điều kiện, sau mấy năm làm việc bây giờ thân hình mập phì, áo quần bảnh bao, tuy có đôi bàn chân dị tật bẩm sinh, đôi săn đal nhỏ nhắn như của em bé lên năm, thế mà vẫn chịu được thân hình trên 60 kílô của Hai A
-Thôi bỏ qua chuyện đó đi, ở đây tai vách mạch dừng, mình nói chuyện khác cho vui đi. Tiếng của Anh Hiệp chủ nhà.
-Lần lao động nầy sao không thấy Anh Sự? Anh Có thắc mắc
Anh Sự cùng khóa 16 Võ Bị với Anh Hậu,Anh Sự nguyên là chi khu trưởng quận Hòa Tân, mẹ anh là chủ chảo bánh vá nổi tiếng Gò Công, là truyền nhân của lò bánh vá chợ Giồng ( quận Hòa Đồng), loại bánh chiên nổi tiếng có mặt đầu tiên tại tỉnh Gò Công, nghề nào cũng vậy, phải có một chút bí quyết mới có được cái ngon đặc biệt của nó, người ngoài có bắt chước cũng không thể so bì được, bánh vá của gia đình Anh Sự ngon là nhờ có bí quyết. riêng.
-Thằng Sự nó ít đi đâu lắm, có lẽ nó đóng tiền nên mới nằm nhà an toàn, chứ dễ gì công an khu vực tha cho nó. À nầy, mấy anh là dân Gò Công chánh gốc, tui chỉ là rể Gò Công nên không biết rành về nguồn gốc cái bánh vá nầy. Anh Hậu tiếp
- Mỏng rành chuyện Gò Công, nói nghe chơi cho vui .Sở dĩ anh Hậu nói như vậy là vì…
Tôi sinh quán, học hành và lớn lên tại Gò Công, tôi có thể biết được nhiều chuyện về Gò Công qua những câu chuyện giữa Ông Nội và Ba tôi, nhưng cũng có rất nhiều cái thuộc thế hệ trước mình không thể nào biết được, nếu không có người trong cuộc kể cho biết. Người Gò Công, người tỉnh khác đến chơi, ai ăn qua bánh vá bún cũng đều khen ngon, nhưng chẳng có mấy ai muốn tìm hiểu cái bánh vá nầy đến từ đâu, ai là người mang nó du nhập vào Gò Công, thường người ta chỉ nhìn cách chiên bánh, vật liệu chiên bánh, để có dịp thực hành, làm phong phú thêm thực đơn gia đình.Cũng có nhiều tác giả đã viết nhiều bài về đề tài bánh vá, nhưng nội dung thường chỉ tả cách làm bánh và cách ăn, cũng như vật liệu làm bánh mà chưa có tác giả nào đề cập tới nguồn gốc cái bánh vá Gò Công.
Tôi có nhiều duyên may, sống trong một gia đình giáo chức, có lối giáo dục người nhỏ bắt chước người lớn…lễ nghĩa ở đời tôi nhìn cách hành sử của Ông Nội của Ba tôi mà bắt chước làm theo. Nhìn anh chị học hành tôi bắt chước học theo, gia đình tôi không khe khắc trong việc theo dõi sự học hành của anh em tôi. Ba tôi và Ông nội thuở sinh tiền vẫn thường đàm đạo, nhắc lại chuyện xưa tích cũ, khen tặng gương trung hiếu, khích bác lũ nịnh gian…tôi lẩn quẩn trong nhà nên được nghe và nhờ có chút trí nhớ tốt nên tôi ảnh hưởng rất nhiều… Chuyện bánh vá tôi nhớ tới Anh Sự, người tự nhận mình lớn lên, nên người, bên chảo mỡ bánh vá, anh là người Gò Công, ra đời làm quận trưởng tại Gò Công, một điều anh vẫn thường hãnh diện.
Thuở trung học, tôi học chung với Tuyết Nga, em gái của anh.Ở Gò Công thường mỗi người ngoài tên cha mẹ đặt còn kèm theo một ngoại hiệu do bạn bè, chòm xóm gán ghép cho .Chẵng qua là vì tên thứ, tên trùng nhiều người nên phải kèm ngoại hiệu cho dễ phân biệt. Ngoại hiệu có thể từ hình dáng bên ngoài như Sang quắn,Nhựt què…, từ ngành nghề, như Chị Loan mắm lóc, vì chị có người mẹ bán mắm ngoài chợ, anh Minh bánh bàn, chị Kiều bánh ích…Vì gia đình như Chị Nguyệt Cò mi Linh vì chị là con Ông Cò Mi Linh,Dung Ba Nữa vì Dung là con gái thầy Ba Nữa, tên thứ thì Năm lửa, Hai néo, Sáu lèo…,…dĩ nhiên Tuyết Nga không qua ngoại lệ đó, cô nầy bị bạn bè gọi là Nga bánh vá, nghe goi là cô phản ứng ngay, cô chửi thôi…tắt bếp. Chính vì hay chửi, ghét ai gọi ngoại hiệu nên Nga cứ bị gọi hoài. Ngày tôi còn đi học,tên tôi có lót chữ kỳ, bạn bè trong lớp ít có trò nào gọi đúng tên tôi, ê Kỳ Đà cho tao mượn cây thước, ê kỳ nhông cho tao mượn cục gom…tôi vẫn tự nhiên như là tên thật của tôi, không bao giờ tỏ vẻ khó chịu, nên dần dần tôi trở lại với chính tên tôi trong khai sinh.
Với 2 chén bún bánh vá, qua 5 vòng xây tua…Rượu đế Bình Ân ngâm chuối hột chín phơi khô, rượu có nồng độ cao uống mau bốc, tiếng cười nói trong bàn râm rang,bé Phi con gái anh Hiệp lại mang thêm một dĩa khô hắc cấy nướng vàng đập mềm với một dĩa nước mắm me dầm ớt trông thật hấp dẫn…
-Ê mỏng! biết gì về bánh vá nói nghe chơi Mỏng, chú có ăn nhiều cũng không mập được đâu. Anh Cò Hên cười cười nhìn tôi
-Dạ thì cũng biết chút chút… Tôi có được duyên may nghe Anh Sự kể về chuyện bánh vá của gia đình anh.
-Ê, làm một ly cho ấm lòng đi rồi kể. Anh Có rót đầy một ly trao cho tôi.Đánh khà một tiếng tay xe điếu thuốc rê, mồi lửa,nhả một hơi khói dài tôi bắt đầu lấy giọng.
-Người Gò Công vẫn thường hãnh diện với món bánh vá, người ta chỉ biết đến chợ Gò Công, cánh chợ hướng đông vào gần cuối chợ,chảo chiên bánh vá đặt ngay trên mặt gạch nền chợ,Một cái bàn hình chữ nhựt chân thấp để vật liệu chiên bánh, khách hàng có thể mua bánh dễ dàng, muốn ngon hơn thì mua sẵn vật liệu như gan heo, thịt nạc, nấm rơm, có khi cua lột, tôm càng, óc heo…đến chỉ nhờ chiên thì bánh vá sẽ ngon hơn nhiều, thành ra cái bánh vá nào bột cũng như nhau, tùy giá tiền mà nhân bánh khác nhau, ngon dở là ở chỗ...tiền
Anh Sự khẳng định tên bánh là bánh vá chứ không phải là giá (Cây giá ươm từ đậu xanh), vì bánh được đổ bằng cái vá, cái vá nầy có lòng vá sâu hơn vá múc canh thường. Người ta giải thích vì bánh có nhân là giá nên gọi là bánh giá, Thế thì bánh xèo cũng có nhân là giá mà sao không gọi,. trong nhân bánh vá có nấm sao không gọi là bánh nấm, bánh tôm, bánh gan…??
-Bà Nguyễn Thị Luốc, người dân còn gọi là Bà Tư bánh vá là vợ của Ông Hương Nhạc Trần văn Tồi gốc người Ba Dừa Tỉnh Mỹ Tho, vì sinh kế chuyển về sống ở Chợ Gạo khoảng năm 1916 thời thế chiến thứ nhất đang ì xèo dữ dội, sinh sống bằng nghề chiên bánh vá, sau đó chuyển về chợ Giồng Ông Huê đâu khoảng thập niên ba mươi. Bà Tư bánh vá có 2 người con, một gái là Trần Thị Vinh, một trai là Nguyễn văn Tại, bà Tư chiên bán bánh vá tại chợ giồng Ông Huê, cô con gái theo phụ mẹ.Năm 17 tuồi, Trần Thị Vinh lên xe hoa với chồng là Nguyễn Duy Hải . Xe hoa không đưa cô dâu về nhà chồng quê ở Vĩnh Hựu mà giữ cô dâu tại nhà vì bắt rể
Nên tuy lập gia đình nhưng Bà Vinh vẫn theo phụ mẹ bán bánh vá…lần lượt Anh Thế rồi Anh Sự ra đời, những bước đi lẩm đẩm của hai anh nầy cũng lòng vòng quanh chảo mỡ bánh vá.Bánh vá Vĩnh Lợi tiếng đồn xa, thuở ấy có nhiều gánh hát nhỏ về xã, đêm quay cót quanh chợ bán vé diễn tuồng, mấy anh hề trong lúc diễu cương đều có nhắc tới chuyện bánh vá Vĩnh Lợi, ăn quá ngon quá đã. ..
Đây là khoảng thời gian nhiểu nhương của đất nước, Cộng Sản quốc tế lợi dụng lòng yêu nước của người Việt Nam lập ra mặt trận Việt Minh ( Việt Nam Cách Mạng Đồng Minh Hội gọi tắt là Việt Minh)Với tầm vong gậy gộc , những người yêu nước, phải đi đầu, chết thay cho bọn lảnh đạo núp trong chốn an toàn.Năm 1945 Việt Minh đánh đồn lính (vị trí sau nầy là dinh quận) trong đồn có mặt Ông Cai Tổng Ngữ, coi như chức sắc khá cao của tỉnh, lực lượng Việt Minh quá yếu chỉ cốt đánh gây tiếng vang, chúng đốt phá một góc làng,rồi bỏ chạy, nhà bà Tư bánh vá cháy rụi, cả nhà phải nương náu mấy nhà quen .Người con trai bà Tư cưới con gái Ông Tam Hưng ( Chủ xe đò Mỹ Tho Chợ Giồng.)
Lúc bấy giờ Chú Hải đang đi lính gạc ở Gò Công, đó là khoảng năm 1947, cùng thời bấy giờ có Cai Nhung rồi Đội Nhung đang làm ở Đơ dèm bua rô, đội Nhung sau nầy là Đại Úy Nhung người đi trong chiếc thiết giáp định mệnh từ nhà thờ Cha Tam về Bộ Tổng Tham Mưu trong ngày 2-11 năm 1963, bà Vinh dẫn con theo chồng về Gò Công ở trong trại lính ( sau nầy trại lính được gọi là trại gia binh) trại lính gạc lúc bấy giờ nằm trên con đường trước mặt dinh tỉnh trưởng phía đối diện, đi từ bờ sông về hướng nhà thờ thì đụng miếu tiên sư trước, tới một miếng đất trống ( sau nầy xây trường Trung Học Gò Công ) trại lính đồi diện với tòa án, sau nầy trai lính trở thành trung tâm cải huấn, nơi nhốt tù binh Cộng Sản, và để kiếm tiền sinh sống, bà Vinh tiếp tục hành nghề của mẹ, chiên bánh vá bán tại chợ Gò Công. Như vậy bánh vá có mặt ở Gò Công vào khoảng năm Đinh Hợi 1947,tỉnh Gò Công bắt đầu có hai chảo mỡ bánh vá, một đầu tiên ở Chợ Giồng, và một ở chợ Gò Công. Bánh vá ngon nhờ nhiều yếu tố.Bột dậy, nhưn tươi, để có được đồng tiền lời, cả gia đình phải qua nhiều công đoạn khá vất vả, sau khi tan chợ về, sắp xếp vật liệu đâu ra đó…chiều xuống, cho gạo vô chậu ngâm nước tới 3 giờ sáng đem gạo xay thành bột, gạo ngâm khoảng 8 tiếng đồng hồ, gạo vừa nở, vừa chớm lên men, nên khi chiên, bột sẽ xốp và dòn.Đặc biệt bánh vá bà Vinh chỉ chiên bằng mỡ heo quay, mở nầy chú Hải mỗi sáng đi thu gom ở các lò heo quay, nếu thiếu mới dùng thêm mỡ heo tươi, ngoài bột gạo có pha thêm bột đậu nành, mà muốn biết tỷ lệ pha chế bao nhiêu thì mổi năm cứ đến ngày 30 tháng 2 tây mang 2 con cọp quay đến nhà Anh Sự cúng tổ sẽ được chỉ dẫn tận tình...( Đã bí quyết thì ai truyển cho mà học)
-Thằng Mỏng nầy dốc hết biết, tháng hai làm gì có 30 tây. Tiếng Cò Hên càm ràm…
-Ờ thì trong nghề nghiệp, ai cũng có bí quyết giữ riêng làm của gia bảo, tôi lựa ngày 30 là có ý cho biết bí quyết nầy khó được truyền lại
-Sau nầy cạnh bà Vinh có thêm bà Hai Chuối, bà là mẹ của Anh Tư nước đá, sau nầy Anh Tư lên Sài Gòn, trở thành tuyển thủ quốc gia trong môn đá banh với danh hiệu là mũi tên vàng ( Một thời hai anh Tư và Quới làm nổi tiếng dân Gò Công trong bộ môn đá banh). Bánh vá của bà Hai Chuối không ngon bằng của bà Vinh, vì bà Hai chiên bằng dầu, cũng như công thức copy không hoàn toàn giống như chánh bản...
Sau nầy trong Tăng Hòa( Chợ Cửa Khâu) Cũng có chảo dầu bánh vá, không biết của ai, nhiều người ăn cũng khen ngon.
Hai lít rượu mít ngâm chỉ còn lại một ly cuối cũng là vòng chót của tôi, Anh Hiệp chủ nhà con mắt gần như muốn nhắm, Anh Hậu mặt đỏ như Quan Công, Cò Hên thì ca ử ử bản Tỏ Tình Trong Đêm...
-Ba mua thêm rượu nữa không ba.Tiếng bé Phi ngọt ngào hỏi Anh Hiệp
Anh Hiệp đang lim dim bỗng giựt mình
-Con dẫn ba vô buống đi ngũ, ba hết chịu nổi rồi con ơi Tiếng Anh Hiệp nhừa nhựa kéo dài…
…..
Bây giờ trên đất tạm dung ngồi viết lại mấy dòng nầy, lòng tôi thương nhớ quá, Gò Công quê hương còn đó, anh chị tôi còn đó, mà cờ đỏ cũng còn đó, nên đành thương đành nhớ, buồn nhớ chuyện năm xưa, gọi phone nhắc nhở chuyện quê nhà với một vài người bạn đó là niềm vui cuối tuần của tôi .
Lúc tôi mới thả về, chị tôi có mua cho tôi một cái bánh vá của cô Lan, cô em gái của Tuyết Nga, kế thừa nghiệp mẹ, nhưng nơi chiên bánh không còn đặt ở vị trí cũ, chảo mỡ cũng teo nhỏ lại, chỉ bằng phân nửa chảo mỡ năm xưa, cái bánh cũng nhỏ đi nhiều, dĩ nhiên gan ruột chỉ là những miếng thịt mỏng như lưỡi lam, con tôm thì đang tuổi vị thành niên. Với một cái bánh vá , chị mua cho một ký bún, cái bánh vá nhỏ xíu, hòa trộn với một kí bún, lực lượng hai bên không cân xứng, kệ, tôi ra sau vườn hái ít lá quế, chén nước mắm ớt, lẽ ra phải có dưa leo bầm, cải xà lách với vài loại rau thơm cắt mỏng với ít giá sống, nhưng mà thôi, như vầy cũng quý rồi…Tôi ngồi ăn mà nhớ tới chảo mỡ năm xưa, nhớ đến Chị Lắm lúc đó chị học trước tôi 4 lớp, chị mặc áo trắng, da chị trắng, mặt chị đẹp, bên chảo mỡ bốc khói, trên vĩ, bánh vá vàng ươm, cô nữ sinh duyên dáng nầy đã có biết bao cây si đem trồng trước chảo mỡ…Nhưng mà có cây nào mà chịu nỗi với độ nóng trên 100 độ của mỡ đang sôi? Gò Công có những ngày trời mưa liên tiếp, lò chiên chụm bằng củi, củi ướt khói mịt mờ, nhìn hình ảnh chị Lắm mặt tươi như ngọc. hai con mắt đỏ ửng, nước mắt rưng rưng vì khói cay, ngồi trong làn khói mỏng, một hình ảnh đẹp dễ làm tôi liên tưởng đến truyện kiếm hiệp của Kim Dung, người đẹp Tiểu Long Nữ luyện kiếm tỏa nhiệt bốc lên thành khói trong đêm trăng mờ ảo, chắc cũng đẹp như vầy thôi.Tôi ăn hết tô bún rồi mà miệng vẫn còn thèm và có cảm giác như …chưa ăn, giá mà có được một ly cà phê tráng miệng…
Đã qua rồi cái thời sống trong tay giặc, đất tạm dung đầy đủ quá, nhưng kỷ niệm ai giúp giùm tôi mang theo. Con đường Gò Công, con đường Sài Gòn... tôi còn nhớ như in trong dạ. Về bánh vá Gò Công tôi còn nhớ 4 câu thơ
“ Buổi sáng chợ đông chão mỡ sôi
“Thơm lừng bánh vá khách quanh ngồi
“Mắm pha chanh ớt rau tươi rói
“ Ngon quá nhờ em miệng khéo cười
(Trích trong bài "Gò Công Thương Nhớ" thơ của TLT)
Bên Ca Li, hàng năm tới ngày giổ bà Vinh, Anh Sự cũng có mời thân tình đồng hương tới dự, món chánh vẫn là bánh vá bún rau thơm, Anh Sự cho biết dù chính người trong nhà chiên nhưng bánh vá vẫn không ngon bằng bánh năm xưa, vì bột gạo mua làm sẵn, bột xay từ gạo ngâm có chút lên men bột mới xốp dòn được. còn xay bột, cũng làm được nhưng cực quá vì xay bằng máy xay tiêu, máy xay trái cây.Ở đây làm sao tìm được con tôm đất ruộng còn nhảy soi sói, khi tôm chín thịt ngọt ngào khó tả, làm sao tìm được nấm rơm búp vừa mới rời gốc rạ, đừng nói chi đến con tôm càng xanh để trong rổ, chân tôm càng còn bún tanh tách, con cua lột lót cỏ non, nằm mềm mại, ngo ngoe nhẹ nhàng mấy cái que..…
Thôi thì nhìn thấy bánh vá như thấy Gò Công. Bên nầy Houston tôi làm gì được nhìn thấy cái BÁNH VÁ...chưa có tiệm ăn nhà hàng nào ở đây bán món ăn nầy.
Hai món tuyệt chiêu của Gò công đều không thấy bán ở Mỹ là mắm tôm chà và Bánh Vá

Viết tại Kỳ Đà Động. Quý Thu 2008
( Viết để tặng giai nhân tài tử từng ăn bánh vá Gò Công)

THỦY LAN VY