Nên dùng từ "thập niên", không dùng "thập kỷ"


Hiện nay, nhiều tờ báo, tạp chí, các đài phát thanh, truyền hình và trong giao tiếp hàng ngày, nhiều người thường dùng từ “thập kỷ” để chỉ thời gian khoảng 10 năm. Dùng “thập kỷ” như vậy là rất tùy tiện, không chuẩn xác.

“Thập kỷ” là một từ ghép Hán – Việt, bao gồm hai từ đơn, là “thập” (tức là 10) và “kỷ” (còn được viết là “kỉ” – i ngắn). Theo “Hán – Việt từ điển” của học giả Đào Duy Anh, được Hãn Mạn Tử (tức cụ Phan Bội Châu) hiệu đính, NXB TP. Hồ Chí Minh – 1994, trang 439 (quyển thượng), thì có nhiều từ “kỷ”, với nhiều nghĩa khác nhau, trong đó có từ “kỷ” chỉ thời gian, gồm hai nghĩa, là: “1 năm” và “12 năm” (tức một giáp). Một thế kỷ là 100 năm. Vậy, nếu dùng từ “thập kỷ” thì có thể hiểu theo hai nghĩa: là “10 năm”, hoặc là “120 năm”.

Còn trong “Từ điển tiếng Việt” của Trung tâm Từ điển học và NXB Đà Nẵng, Hà Nội – 1997, trang 894, giải nghĩa “thập kỉ” (còn viết là “thập kỷ”) là: “Từng khoảng thời gian mười năm của một thế kỉ, tính từ năm đầu của thế kỉ trở đi. (Ví dụ) Thập kỉ 70 của thế kỉ XX (từ năm 1970 đến 1980)”. Nhưng, cũng chính cuốn từ điển này, ở trang 500, khi giải nghĩa từ “kỉ” chỉ thời gian, lại nêu hai nghĩa: Một là – “Đơn vị thời gian địa chất, bậc dưới của đại, dài từ hàng triệu đến hàng chục triệu năm. (Ví dụ) Kỉ carbon”. Hai là – “Khoảng thời gian 12 năm, tức một giáp”. Như vậy, theo “Từ điển tiếng Việt”, thì “thập kỉ” có nhiều nghĩa: có thể hiểu là 10 năm – như cách giải thích ở trang 894; lại cũng có thể hiểu là 10 x 12 năm = 120 năm; hoặc 10 triệu năm; hoặc 10 x 10 triệu năm = 100 triệu năm (như cách giải thích ở trang 500). Tóm lại, nếu theo “Từ điển tiếng Việt”, thì nghĩa của từ “thập kỉ” khá là… mênh mông, tức là nó không xác định rõ ràng, chính xác về thời gian!

Nhưng, “Hán – Việt từ điển” và “Từ điển tiếng Việt” giải thích nghĩa của từ “kỷ” (hoặc viết là “kỉ”) có một điểm giống nhau, là 12 năm. Do đó, nếu dùng “thập kỷ” (hay “thập kỉ”), thì nghĩa thông thường, nghĩa phổ biến nhất, sẽ là: 10 x 12 năm = 120 năm!

Từ các cách lý giải trên, cho thấy: Nếu dùng “thập kỷ” (hay “thập kỉ”) để chỉ thời gian khoảng 10 năm, là không chuẩn xác, dễ hiểu lầm nhiều nghĩa, nhiều khoảng thời gian khác nhau, có thể là 10 năm, có thể là 120 năm, lại cũng có thể là… 100 triệu năm!

Trên một số tờ báo, tạp chí có uy tín, những người viết am hiểu về ngôn ngữ và có cách viết thận trọng, đã dùng từ “thập niên” chứ không dùng “thập kỷ” để chỉ khoảng thời gian 10 năm.

Vì vậy, để tránh hiểu lầm về sự nhiều nghĩa, không xác định rõ về mặt thời gian của từ “thập kỷ”, ta nên dùng từ “thập niên” để chỉ thời gian 10 năm, hoặc khoảng thời gian 10 năm. Ví dụ, viết (nói): “Thập niên đầu tiên của thế kỷ XXI, văn hóa – khoa học – kỹ thuật của thế giới đã có thêm những thành tựu to lớn”, để nói về những tiến bộ của VH-KH-KT thế giới trong khoảng thời gian từ năm 2001 đến 2010.

“Dùng từ “thập niên” như trên, vừa chính xác, đơn nghĩa, rõ ràng, dễ hiểu, giữ đúng nguyên nghĩa từ Hán – Việt, lại vừa theo đúng nguyên tắc cấu tạo từ của tiếng Việt. Đây là cách dùng đúng nhất. Trong nhiều văn cảnh, dùng “thập niên” còn hay hơn, uyển chuyển, hàm súc hơn dùng số từ “chục năm” (thuần Việt) rất nhiều.

Nhân đây, tôi muốn nói thêm. Chuyện chữ nghĩa trên các loại văn bản của Nhà nước, trên báo chí (báo viết, báo nói, hay đài truyền hình) và trong giao tiếp hằng ngày, thực chất là một vấn đề lớn của khoa học về ngôn ngữ. Một số từ điển của ta, nhiều năm nay, có những sai sót trong việc thống kê và giải nghĩa các từ; cho nên không thể răm rắp tuân theo tất tần tật những gì ghi trong các từ điển, nhất là một số từ điển còn cần phải bàn về tính khoa học. Vì thế mà những người biên soạn “Từ điển tiếng Việt” rất mong được bạn đọc góp ý, phê bình, để in lần sau, cuốn từ điển sẽ hoàn thiện hơn. Cũng không nên dựa vào ý kiến ngụy biện: “Do thói quen sử dụng ngôn ngữ…” mà chấp nhận từ “thập kỷ” quá mơ hồ về nghĩa.

Tóm lại, các cơ quan báo chí, người viết văn, viết báo, các nhà giáo và HS-SV không nên dùng từ “thập kỷ” mà nên dùng từ “thập niên” để chỉ thời gian khoảng 10 năm!

Đào Ngọc Đệ
(Giảng viên ĐH. Hải Phòng)
Tuần Báo Văn Nghệ TP.HCM số 411

http://tuanbaovannghetph...nien-khong-dung-thap-ky/