Welcome Guest! To enable all features please Login or Register.

Notification

Icon
Error

Trái Sakê
Sương Lam
#1 Posted : Monday, July 7, 2008 4:00:00 PM(UTC)
Sương Lam

Rank: Advanced Member

Groups: Moderator
Joined: 6/24/2012(UTC)
Posts: 2,472
Points: 333
Location: Thành Phố Hoa Hồng Portland, OR

Thanks: 6 times
Was thanked: 9 time(s) in 8 post(s)
Chào các bạn,
Dược sĩ Trần Việt Hưng, thân hữu của SL, vừa chuyển đến SL một bài khảo cứu về trái sakê.
SL đã được phép anh Hưng cho phép đăng tải các bài vỡ của anh trên PNV nhằm mục đích chia sẻ,trau dồi kiến thức.
Xin mời các bạn tìm hiểu thêm về trái sakê với những dược tính của loại trái cây này.
Xin cám ơn Dược sĩ Trần Việt Hưng. SL hy vọng sẽ được nhận thêm nhiều bài viết về cỏ cây hoa lá có giá trị của anh.Approve Cooling

SA KÊ hay Quả BÁNH MÌ

Một cây lương thực quý

DS Trần Việt Hưng

Trái bự tròn tròn lại có gai

Cùng dừa, mít, chuối nấu canh chay

Xơ mềm hột chẳng ngon hơn bí

Vỏ mỏng cơm dày ngọt đứt khoai

(Vịnh trái Sakê- Nhà Quê)



Truyền thuyêt Hawaii kể lại rằng : '' Ngày xưa, có một Vị Thần tên là Ku, xuống chơi Hawaii, Thần kết hôn với một người trần và không cho nàng biết mình là một vị Thần. Họ có đông con và sống chung rất hạnh phúc. Nhưng sau đó đảo gặp phải một cơn đói khủng khiếp, Thần Ku phải nhìn gia đình mình bị đói đến lả sức. Không chịu được cảnh này Thần nói với vợ : Nếu Ta đi một chuyến thật lâu, ta có thể kiếm dư thực phẩm cho gia đình và mọi người trên đảo, nhưng ta sẽ không bao giờ trở lại..! Tuy bà vợ không muốn mất Chồng nhưng vì lũ con quá đói nên bà đành chấp nhận. Hai người cùng đi vào vườn nhà, Thần hôn vợ , từ biệt rồi đi vào lòng đất. Bà đứng chờ tại chỗ và dùng nước mắt mình để tưới đất trong nhiều ngày..Một mầm non nhú lên, lớn nhanh thành một cây to. Thân của Thần Ku trỡ thành thân cây, tay trở thành nhánh, máu thành nhựa trắng chảy trong thân, đầu Thần biến thành quả cây..nuôi được cả gia đình và toàn dân trên đảo như lới Thần hứa..và cây này chính là cây Sakê..!''

Cây sa kê được xem là có nguồn gốc trong vùng Tân Guinea từ Bán đảo Ấn-Mã sang đến Tây Micronesia. Cây phân bố rộng rãi tại vùng Thái bình Dương, đến Hawaii trong khoảng thế kỷ 12, và Tahiti vào 1600. Từ đầu thế kỷ 18, các nhà thám hiểm Anh đã xem Sakê như một cây lương thực quý giá sau khi dùng quả Sakê để cứu trợ các đợt đói kém tại Jamaica (từ 1780-1786)..

Nhà hàng hải Pháp Sonnera, năm 1772, đã đưa giống Sakê không hạt từ Philippines sang các thuộc địa của Pháp trong vùng West Indies như Martinique, Jamaica.. Lịch sử hàng hải đã ghi nhận nhiều chuyến hàng chỡ cây Sakê qua lại từ Tahiti- Jamaica như 1015 cây bị mất trong chuyến hải hành của Thuyền trưởng William Bligh (1787) trên chiếc tàu HMS Bounty nổi tiếng trong một vụ nổi loạn của thùy thủ, sau đó Bligh đả làm một chuyến khác, chở 2126 cây sang Jamaica (1793)..

Trước đó, có lẽ người Tây Ban Nha đã đưa Sakê từ Philippines sang Mexico và Trung Mỹ.. Tại bán đảo Yucatan, cây sakê được trồng để tạo bóng mát hơn là lấy quả.

Sakê được người Pháp (có lẽ do Pierre) du nhập vào Việt Nam từ Indonesia, được trồng tại một số vùng ở Nam Việt Nam. Cây không thích hợp với khí hậu miền Bắc.

Bộ Canh Nông Hoa Kỳ USDA đã đưa một số cây sakê vào trồng trong vùng Kinh đào Panama (1906), và sau đó tại Florida, nhưng không phát triển. Hiện nay Sakê được nhập từ vùng Caribbean vào Hoa Kỳ, Canada và Âu châu để cung cấp cho nhu cầu của một số sắc tộc thiểu số.



Tên khoa học và các tên khác
:

Artocarpus altilis thuộc họ thực vật Moraceae

Tên Anh Mỹ : Breadfruit. Các nước Âu châu dùng các tên dịch trực tiếp từ breadfruit : Tây Ban Nha : fruta de pan (quả) hay arbor de pan (cây) ; Pháp : Fruit à pain (không có hạt), Chataignier (có hạt), Arbre à pain (cây).

Thái lan : Sa-ke, khanun-sampalor ; Philippines : Rimas ; Hawaii : Ulu ; Kampuchea :Sakê, Khnaôr sâmloo

(Tên Artocarpus do tiếng Hy lạp Artos=bánh mì và carpus= quả cây ; altilis để chỉ độ cao lớn của cây. Tên Anh ngữ Breadfruit là do sự kiện khi nướng quả nguyên vẹn giữa đá hun nóng, cơm bên trong khi chín có dạng và vị như bánh mì mới ra lò)



Đặc tính thực vật
:

Cây Sakê thuộc loại đại mộc, mọc nhanh có thể mọc cao đến 25m. Thân có đường kính 0.6-1.8 m, có nhựa mủ trắng đục, phân cành khá nhiều. Lá to, mọc so le, cuống dày dài chừng 4 cm. Phiến lá chia 3-9 thùy khía sâu, dài 30-50 cm; đầu lá nhọn, gốc lá tù. Phiến lá có mặt trên màu lục xậm và sáng , có gân nổi rõ màu vàng; mặt dưới nhạt, có lông . Hoa mọc thành cụm ở kẽ lá, đơn phái, màu vàng nhạt sau đó chuyển thành nâu . Hoa đực và hoa cái riêng, Hoa đực trổ trước ; cụm hoa đực mọc thành hình chùy hay hình đuôi sóc, cụm hoa vái mọc thành hình cầu. Hoa cần được thụ phấn do một loài dơi (dơi quả=fruit bat thuộc họ Pteropodidae)

Quả thuộc loại phức, hình cầu có gai, màu lục hay vàng nhạt, trong có thịt màu trắng không ngọt , chứa nhiều hột. Quả có thể có đường kính đến 35 cm, nặng đến 4.5 kg. Hột màu vàng nhạt, cỡ 1cm.

Sakê có thể được xếp vào loại cây lương thực có sản lượng cao. Một cây sakê có thể cung cấp mỗi mùa trên 200 quả (Tại vùng Nam Thái Bình dương, cây cho 50-100 quả/năm; Ấn độ :150-200 quả)

Hiện nay tại các hải đảo Thái Bình dương có đến hàng trăm chủng trồng khác nhau. Chủng nổi tiếng nhất là Samoan cho nhiều quả, tuy hơi nhỏ



Đặc tính dinh dưỡng :

100 gram phần ăn được chứa :

Quả xanh Quả chín đã nấu

- Calories 105-109

- Chất đạm 1.3-2.24 g 1.34 g

- Chất béo 0.1-0.86 g 0.31g

- Chất carbohydrate 21.5-29.49 g 27.82 g

- Chất sơ 1.08-2.1 g 1.5 g

- Calcium 18-32 mg 22 mg

- Phosphorus 52-88 mg 45 mg

- Sắt 0.61-2.4 mg

- Kẽm 0.120 mg

- Manganese 0.060 mg

- Vitamin A 26-40 IU

- Thiamine 0.1-0.14 mg

- Riboflavine 0.05-0.08 mg

- Niacin 0.7-1.5 mg

- Pantothenic acid 0.457 mg

- Vitamin C 17-35 mg



Thành phần dinh dưỡng của 100 gram Hạt Sakê:

Hạt tươi Hạt rang chín

- Chất đạm 5.25-13.3 g 7.72 g

- Chất béo 2.59-5.59 g 3.30 g

- Carbohydrates 30.83-44.03 g 41.61 g

- Chất sơ 1.34-2.14 g 1.67 g

- Calcium 0.11 mg 40.0 mg

- Phosphorus 0.35 mg 178 mg

- Sắt 3.78 mg 2.66 mg

- Thiamine 0.25 mg 0.32 mg

- Riboflavine 0.10 mg 0.10 mg

- Niacin 3.54 mg 2.94 mg



- Thành phần các Amino acid trong Chất đạm của Sakê tương đối khá cân bằng : trong số 18 amino acid, lượng cao nhất (trong 100 gram quả) là Aspartic acid, Glutamic acid, Phenylalanine, Leucine..



Thành phần hóa học :

Ngoài thành phần dinh dưỡng của quả kể trên, các bộ phận khác của cây sakê còn chứa :

Hoa : Hoa Sakê có chứa một số hoạt chất loại Chalcones có khà năng chống bướu ung thư, ức chế được tế bào ung thư loại sarcoma ; hợp chất loại geranyl-tetrahydroc halcone (chống được dị ứng).

Lá : Lá có chứa 5 hợp chất loại geranyl dihydrochalcone, và 4 loại geranyl flavonoids có hoạt tính chống các tế bào ung thư nơi người loại SPC-A-1, SW 480,SMMC-7721 (Phytochemistry Số 68-2007); Quercetin, Camphorol

Vỏ thân : có các hợp chất loại phenolic : Artenolol A,B,C, D và E; các prenylflavon :Artonin E và F ; Cycloartobiloxantho nes.

Đọt non : có các flavonoids, các hợp chất dihydrochalcone, cycloaltilisin 6, và 7 ( các hợp chất này có hoạt tính ức chế men Cathepsin K (Journal of natural Products Số 65-2002)

Quả : có sterol loại cyclopropane : Cycloartenol; Alpha-amirin

Toàn cây : còn có 2 phân hóa tố Papayotin và Artocarpine



Các nghiên cứu khoa học về Sakê :

Nghiên cứu tại Ấn độ ghi nhận dịch chiết bằng alcohol 50% từ lá sakê có hoạt tính lợi tiểu rõ rệt khi thử trên chuột với liều 20 mg/kg, tuy nhiên độc tính được ghi nhận là LD50= 80 mg/kg.

Nghiên cứu tại Laboratoire d' Immunologie et d' Immunopathologie Université-Hopital, Poitiers (Pháp) ghi nhận dịch chiết từ hạt sakê và Mít đều chứa một lectin đặc biệt : jacalin. Khả năng kết dính và trầm lắng đặc hiệu của jacalin với các dây nặng của immunoglobins (người) khiến jacalin có thể được sử dụng như một tác nhân dò tìm bệnh (để phân loại các lớp phụ IgA) hay tác nhân giúp tinh khiết hóa IgA, IgD, loại bỏ Iga khỏi các mẫu sinh học cần thử nghiệm. Ngoài ra lectin này còn có hoạt tính chống tạo phân bào( mitogenic) chuyên biệt đối với các tế bào T-lympho CD4 (người). Các nghiên cứu về Jacalin đối với bệnh AIDS đang được tiếp tục (Journal of Clinical Laboratory Analysis Số 3-1989)



Sakê dùng làm lương thực
:

Giống như chuối và chuối chát (plantain), quả sakê có thể ăn khi chín hẳn hay ăn khi còn non để thay thế rau. Khi dùng làm rau, quả sakê được thu hái khi ở tình trạng còn chứa nhiều chất bột, sau đó đem luộc hay nấu chín hay theo phương thức của thổ dân tại các hải đảo trong vùng Thái Bình dương là nướng vùi trong bếp than hay trên đá đã hơ nóng. Đôi khi quả sakê được khoét và nhồi thêm dừa trước khi nướng. Người Mã lai bóc vỏ quả vừa chín (còn cứng), khía cơm của quả và chiên với si-rô hay đường cọ đến khi vàng-giòn. Người Philippines thìch nấu quả xanh với đường và nước dừa.

Quả chín hoàn toàn, có vị ngọt hơn có thể được hấp chín nguyên quả trong nồi chỉ chứa một ít nước. Có người rút bỏ cuống và hột trước khi nấu rồi nhét bơ và đưởng vào lỗ và nấu chín. Quả chín có thể được bổ đôi hay cắt làm tư, và hấp trong 1-2 giờ , rồi thêm đường và bơ. Quả sakê, sau khi hấp chín, có thể sắt lát, lăn bột rồi chiên. Tại Hawaii, quả gần chín, được cắt nhỏ (hình khối vuông), nấu sôi, ăn với bơ và đường, hay muối và tiêu; hoặc cắt nhỏ nấu chung với các loại rau khác, thịt heo muối và sữa làm thành một loại cháo...

Tại miền Nam Việt Nam : sakê được sắt mỏng, áo lớp bột có trộn lòng đỏ trứng, rồi chiên vàng..dùng làm món ăn chơi.

Món Sakê 'đặc sản' của miền quê 'Nam bộ' là món Sakê nấu kiểm, trong đó nhiều loại củ ,quả..kể cả sakê được hầm chung với đường, nước dừa.. Điểm nổi bật của sakê là được cho là cái ..'vị không vị' của tô kiểm..(theo tác giả VanGiang thì :' những miếng sakê làn lạt, dai dai, nhai một chút như có vị ngọt, vị béo khó tả của nước kiểm. càng ăn càng bắt mê.'. Trên Thư viện Toàn cầu (tvvn.org) Van Giang còn ghi thêm món Sườn hầm sakê : Lựa sườn nạc có lẫn ít mở cho vào nồi hầm kỹ, vớt bọt cho trong. Sakê xắt từng miếng vuông, rửa sạch, để ráo. Khi gần ăn, cho sakê vào nồi, đun lửa nhỏ để cho sakê mềm nhưng không nát. Nêm muối, hành ngò là có món sườn hầm sakê béo ngậy với hương vị đặc biệt, ăn không biết chán..'

Có thể nạo lấy cơm của quả sakê chín, trộn với nước cốt dừa, muối, đường, và đút lò làm thành một loại bánh pudding. Một món tráng miệng khác, 'tinh vi hơn' làm bằng cách nghiền nát cơm của sakê chín, trộn với bơ, 2 quả trứng đã đánh cho đều, đường, nutmeg, quế, rượu brandy, trộn đều rồi nấu chín..

Sakê còn có thể dùng làm kẹo, và làm mứt.

Tại Micronesia, dân địa phương dùng vỏ sò hay dao để cạo bỏ vỏ, sau đó cắt nhỏ , bỏ vào bao hay rổ, ngâm trong nước biển chừng 2 giờ, rồi nhồi cả bao, bỏ bao vài ngày trên bãi biển cho thoát nước, rồi lấy ra xếp vào thùng lót lá chuốt để lên men trong cả tháng, mỗi ngày đều thay lá chuối. (Tân Hebride, Samoa..đều có những phương pháp lên men gần như tương tự). Sakê lên men có mùi vị 'khó..ngửi' như phó mát..lên men, nhưng lại thích hợp theo từng địa phương.

Quả phơi khô, được nghiền thành bột; nhiều phương pháp chế biến đã được nghiên cứu tại Barbados, Ba Tây để tìm cách thay một phần bột mì bằng bột sakê để làm bánh mì. Hỗn hợp bột mì trộn với bột sakê có giá trị dinh dưỡng cao hơn là chỉ dùng bột mì, nhất là chứa nhiều lysine va acid amin hơn. Tại Jamaica, bột sakê nấu chín, thêm đường ăn thay cháo ở bữa điểm tâm. Bột sakê chứa 4.05 % chất đạm, 76.70% carbohydrates, 100 gram cung cấp 331 calories (so với bột khoai mì=sắn chỉ có 1.16% chất đạm, 83.83% carbohydrates và cung cấp 347 calories

Sakê mềm hay chín quá độ có thể dùng chế biến thành miếng (chips), sản phẩm thương mại tại Trinidad và Barbados. Sakê củng được đóng hộp và xuất sang London, NewYork..

Tại Jamaica, Puerto Rico và vùng Nam Thái Bình Dương, nhụy hoa đực, nấu chín , tước, ăn thay rau hay làm mứt (ngào đường rồi phơi khô)

Hạt được nấu chín, hấp hay rang, ăn trộn với muối.

Quả chưa chín có thể dùng làm thực phẩm nuôi heo, nhưng không dùng để nuôi gà vì gà ăn sakê bị chậm lớn, không bằng cho ăn khoai mì và bắp.

Không nên ăn sakê sống vì sẽ bị tiêu chảy.Một số chủng còn cần phải luộc 2 lần nước để làm mất đi mùi khó chịu.



Các công dụng khác của Cây Sakê :

Lá : Lá có thể dùng nuôi gia súc. Tại Ấn độ, lá sakê dùng để nuôi dê và trâu bò; tại Guam để nuôi trâu bò, ngựa và heo. Ngựa còn ăn cả vỏ thân cây non, nên cần quây quanh thân để bảo vệ cây.

Nhựa cây : Nhựa Sakê đã từng được dùng để đặt nơi đầu các cọc để bắt chim. Người Hawaii xưa đã dùng nhựa bắt chim rồi gắn chim vào áo trong các ngày Lễ hội, sau đó rửa chân chim dính nhựa bằng dầu cây Aleurites moluccana hay với nước mía.. và thả chim.. Nhựa, nấu với dầu dừa, được dùng để trét hay khảm thuyền bè, trộn với bột màu để sơn ghe thuyền.

Gỗ thân cây : Gỗ thân cây sakê có màu vàng nhạt hay vàng-xám với nhửng khoang đậm hơn hay màu cam. Gỗ nhẹ, tuy không cứng nhưng có sức chịu cao, dẻo dai và không bị mối mọt, có thể dùng để xây dựng và làm đồ gỗ. Tại Samoa, được dùng làm cột nhà, cột mái. Tại Guam và Porto Rico, gỗ sakê dùng làm vách. Do trọng lượng nhẹ, gỗ rất được ưa chuộng để làm ván trợt sóng (surfboard). Trống cổ truyền tại Hawaii dùng các khúc thân sakê dài chừng 60cmx 30 cm, các nhạc công dùng tay vỗ trống trong điệu nhảy Hula.

Sợi : Sợi tách từ vỏ thân tuy khó tách nhưng khá bền. Người Mã lai dùng làm vải may quần áo (thường dùngsợi bên trong của các cây non, cành non). Tại Philippines, sợi được bện thành dây nài trâu , bò.



Sakê trong Dược học dân gian :

Tại Việt nam : Sakê (thịt quả) được xem là có tác dụng 'bổ tỳ, ích khí' Hạt có tác dụng bổ trung ích khí, 'lợi trung tiện', Vỏ cây có tác dụng sát trùng. lá có tác dụng kháng sinh, tiêu viêm và lợi tiểu.

Tại Trinidad và Bahamas, nước sắc từ lá được xem là trị được huyết áp cao, ngừa được suyễn. Lá được nghiền nát đắp trên lưỡi để trị 'đẹn' Nước đun từ lá làm thuốc nhỏ tai. Lá đốt thành than để trị bệnh ngoài da..Quả , nghiền nát đát trên mụn nhọt, để làm nhọt mau'già'! Hoa sao vàng, chà trên lợi và quanh răng bị đau. Nhựa trị bệnh ngoài da, băng trên lưng, xương sống trị đau thần kinh tọa..



Tài liệu sử dụng :

Fruits of Warm Climates (Julia F. Mortin)

Whole Foods Companion (Dianna Onstadt)

The Breadfruit Institute

Cây thuốc và Động vật làm Thuốc ở Việt Nam (Viện Dược liệu)





Cây có vị thuốc ở Việt Nam (Phạm Hoàng Hộ)

PC
#2 Posted : Tuesday, July 8, 2008 4:12:42 PM(UTC)
PC

Rank: Advanced Member

Groups: Moderator, Registered
Joined: 6/24/2012(UTC)
Posts: 5,668
Points: 25
Woman

Was thanked: 4 time(s) in 4 post(s)
Thank you chị Sương Lam, em có đọc một cuốn sách nói về trái breadfruit này, còn đang thắc mắc chưa biết trái này tên Việt mình là gì vì trong sách có nói về lọai cây này có ở vùng Đông Nam Á nữa. Sách còn nói thêm là các người thực dân dùng trái này để làm lương thực cho các người nô lệ và phu phen cho các đồn điền của họ vì nó rẻ. Về mặt rẻ này thì không biết nó có so sánh được với khoai mì hay không. Nhớ sau ngày Saigon sụp đổ, dân miền Nam bị ăn độn khoai mì, bo bo quá trời. Vậy mà chưa ai nghĩ ra ăn trái sa kê để đỡ đói.

Vườn nhà chị còn bông không mà không thấy chị ngắt một đóa đem vào Sinh Nhật Tháng 7? Smile
Sương Lam
#3 Posted : Wednesday, July 9, 2008 3:07:03 AM(UTC)
Sương Lam

Rank: Advanced Member

Groups: Moderator
Joined: 6/24/2012(UTC)
Posts: 2,472
Points: 333
Location: Thành Phố Hoa Hồng Portland, OR

Thanks: 6 times
Was thanked: 9 time(s) in 8 post(s)
PC ơi,
Chuyện gì cũng do duyên may phúc phận, PC ạ!Blush
SL biết anh TVH hơn 20 năm rồi nhưng bây giờ mới chơi thân với gia đình anh chị TVH là do những mối duyên văn nghệ và sinh hoạt thân hữu mới sau này.Blush Cũng nhờ thế mà SL đã được anh TVH cho phép SL đăng tải nhiều bài vỡ về cỏ cây hoa lá có giá trị của anh Hưng.Rose
Quen biết thêm một người bạn tốt, cuộc đời mình hình như cũng được nở hoa thêm, phải không PC?Question
Hoa vườn nhà SL vẫn tiếp tục nở hoa, SL mới ngắt được một cánh hoa màu đỏ tươi vui đem vào Forum PNV để mừng Sinh Nhật Tháng Bảy những thân hữu PNV có sinh nhật trong tháng bảy. Xin mời qui' vị qua đó xem.SmileRose
Phượng Các
#4 Posted : Tuesday, July 8, 2014 10:42:59 PM(UTC)
Phượng Các

Rank: Advanced Member

Groups: Administrators
Joined: 6/24/2012(UTC)
Posts: 18,689
Points: 20,007
Woman
Location: Golden State, USA

Was thanked: 654 time(s) in 614 post(s)


Có nguời từng thấy bán ở các chợ sau:

Pacific Island Market in Long Beach (5353 Long Beach Blvd.)
The Boutique Samoa Market in Anaheim (1217 South Western Ave.)
Polynesian Market and Catering in Carson (1329 E. Carson St.)
Polynesian Flava in San Berdoo (980 W. Bloomington)
Boutique Samoa Market
1217 S Western Ave, Anaheim, CA
A Grocery Warehouse on Sunset in Echo Park
Phượng Các
#5 Posted : Saturday, June 3, 2017 9:05:34 AM(UTC)
Phượng Các

Rank: Advanced Member

Groups: Administrators
Joined: 6/24/2012(UTC)
Posts: 18,689
Points: 20,007
Woman
Location: Golden State, USA

Was thanked: 654 time(s) in 614 post(s)


Ulu Breadfruit

Tác giả Frank Nicolas Otremba, Bishop Museum, Honolulu
Users browsing this topic
Guest
Forum Jump  
You cannot post new topics in this forum.
You cannot reply to topics in this forum.
You cannot delete your posts in this forum.
You cannot edit your posts in this forum.
You cannot create polls in this forum.
You cannot vote in polls in this forum.